* ابر پایه: اولین پایه فلک، فلک اول، آسمان اول.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: منظور از ابرپایه، یعنی جایگاه ابر، جو یا اتمسفر می‌باشد. در سانسکریت نیز به آسمان اول یا جوّ، megha-maṇḍala- به معنای «فلک ابر» می‌گویند (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۸۳۱). معادل این ترکیب در عربی، «سماء» است. (برای توضیحات بیشتر رک. pāyag)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ریشه شناسی: واژه abr-pāyag ، «ابرپایه» (بهار، ۱۳۴۵: ۲۰)، مرکب از abr + pāyag است. (برای بررسی ریشه شناختی قسمت دوم این ترکیب رک. pāyag). واژه abr در زیر مورد بررسی قرار گرفته است: هند و ایرانی آغازین: *abʰra- «ابر» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۳)؛ سانسکریت: abhrá- «ابر: آب-بر»؛ گاهی با املای abbhrá- نوشته می‌شود و مرکب از ab- «آب» + ماده اسمی bhrá- «برنده» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۷۹؛ مایرهوفر، ۱۹۹۲: ۹۴)؛ اوستایی: aβra- «باران؛ ابر باران‌آور» (بارتولومه، ۱۹۰۴: ۹۹)؛ فارسی میانه: abr [ˀbl, ˀp̄l] (مکنزی، ۱۳۷۳: ۳۱؛ بهار، ۱۳۴۵: ۱۹)؛ avr (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۳۹)؛ فارسی میانه اشکانی: [bybrˀn] «ابرها» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۳)؛ فارسی میانه ترفانی: [ˀβr] (دورکین-مایسترارنست، ۲۰۰۴: ۱۶)؛ پازند: awar (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۳۹)؛ فارسی نو: ابر؛ انگلیسی: vapor «بخار»؛ معادل انگلیسی: cloud در cloud-station «ابرپایه» (انکلساریا، ۱۹۵۶: ۳۹).

• • §§

āb-sardag [ˀp̄ sltk’, MYA sltk’]
(تنجیم: طبایع ستارگان)
* آب-سرده: آب-سرشت، آب طبع، آبی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. čihrag)
ریشه شناسی: این واژه متشکل است از āb + sardag . (رک. āb-čihrag و sardag)

• • §§

abzāy-, abzūdan [ˀp̄zwtn’, ˀp̄zˀd- | M ˀbzˀy-, N afzūdan, afzāy-]
* (نجوم): پُرنورتر شدن (ماه)؛
* (گاه‌شماری): بلند شدن (طول روز یا شب).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ریشه شناسی: هند و ایرانی آغازین: این فعل مرکب است از: پیشوند فعلی *Habʰi~+ ریشۀ *j́auH- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۳، ۵۴)؛ سانسکریت: از ریشه jav- :«ترقی دادن، پیش بردن» (مایرهوفر، ۱۹۸۶: ۵۸۰؛ پوکرنی، ۱۹۵۹: ۳۹۹)؛ اوستایی: ریشه ¹gav- : «افزودن» (بارتولومه، ۱۹۰۴: ۵۰۴)؛ فارسی باستان: abiyajāv- (کنت، ۱۹۵۳: ۱۸۵)؛ فارسی میانه: abzāy- (بهار، ۱۳۴۵: ۱۶؛ مکنزی، ۱۳۷۳: ۳۲)؛ فارسی میانه ترفانی: abzāy- ، abzāw- (بویس، ۱۹۷۷: ۷)؛ فارسی میانه اشکانی ترفانی: aβɣāw- (ماده مضارع)، aβɣūd- (ماده ماضی) (گیلن، ۱۹۶۶: ۷۶)؛ فارسی میانه کتیبه ای: abzaw- (ماده مضارع)، abzūd- (ماده ماضی) (ژینیو، ۱۹۷۲: ۱۷)؛ فارسی میانه مانوی: abzawišn (بویس، ۱۹۷۷: ۸)؛ پازند: aw(a)zāišn (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۶)؛ فارسی نو: افزودن، افزای؛ افزایش؛ معادل انگلیسی: to wax .
ترکیبات:
šab (rōz) abzāyēd «شب (روز) افزاید: طول شب (روز) بلند شود»
abzāyišn ī māh «افزایش ماه: پر نور شدن ماه».

• • §§

abzāyišn ī māh [ˀp̄zˀdšn’]
(نجوم)
* افزایش ماه: پرنور شدن ماه، قوّت ماه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: افزایش ماه به پر شدن ماه در نیمه اول ماه یعنی از روز اول تا پانزدهم ماه قمری اشاره دارد. (برای توضیحات بیشتر رک. māh)
ریشه شناسی: اسم مصدر abzāyišnتشکیل شده است از: abzāy- (ماده مضارع از مصدر abzūdan) + -išn (پسوند اسم مصدر ساز). (برای بررسی ریشه شناسی این عبارت رک. abzūdan, abzāy- و māh): فارسی میانه: abzāyišn (مکنزی، ۱۳۷۳: ۳۲؛ دورکین-مایسترارنست، ۲۰۰۴: ۱۸)؛ afzāyišn (بهار، ۱۳۴۵: ۱۶)؛ ap-zāyišn (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۶)؛ فارسی میانه ترفانی: abzawišn (بویس، ۱۹۷۷: ۸)؛ پازند: Aw(a)zāišn (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۶)؛ فارسی نو: افزایش ؛ معادل انگلیسی: waxing of the moon ؛ معادل عربی: امتلاء قمر.

• • §§

āmār- [ˀmˀl- | Av. mǝrǝ-]
(نجوم)
* شمردن: محاسبه کردن؛ رصد کردن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ریشه شناسی: هند و ایرانی آغازین: *smar- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۰۰)؛ سانسکریت: smar- «به خاطر آوردن» (مایرهوفر، ۱۹۹۶: ۷۸۱)؛ smāraṇa- ، smā́ra- «شمارش، احتساب» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۱۲۷۱-۱۲۷۲)؛ اوستایی: mǝrǝ-, šmǝrǝ- (بارتولومه، ۱۹۰۴: ۱۱۴۲-۱۱۴۴)؛ mar- ، šmar- (چئونگ، ۲۰۰۷: ۱۳۷)؛ فارسی میانه: āmār- (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۴؛ مکنزی، ۱۳۷۳: ۳۶؛ بهار، ۱۳۴۵: ۵۰، ۶۱، ۵۴، ۵۱؛ دوبلوا، ۲۰۰۶: ۱۱۱)؛ ašmār- (دورکین-مایسترارنست، ۲۰۰۴: ۵۷) ؛ ošmurdan (مایرهوفر، ۱۹۹۶: ۷۸۲؛ مکنزی، ۱۳۷۳: ۱۱۶؛ نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۴۶؛ بهار، ۱۳۴۵: ۷۲)؛ mar- [ml-] ، marag [mlk] ؛ (*abi~) < ōšmār- [ˀwšmˀl-] ، ōšmur- [ˀwšmwl-] ؛ (*ā~) < āmār- [ˀmˀl-] (چئونگ، ۲۰۰۷: ۱۳۷)؛ فارسی میانه ترفانی: āmār- (بویس، ۱۹۷۷: ۱۲۶)؛ فارسی میانه مانوی: (*abi~) < [ˁšmyr-] ، [ˀšmˀr-] «شمردن» (چئونگ، ۲۰۰۷: ۱۳۷)؛ فارسی میانه اشکانی: (*abi~) < [ˁšmˀr] «شمارش، شماره» (چئونگ، ۲۰۰۷: ۱۳۷)؛ پازند: āmār (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۴)؛ xʷašmurdan, xʷašmārīdan (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۴۶)؛ فارسی نو: شمارش، آمار؛ انگلیسی: مرتبط با merit (چئونگ، ۲۰۰۷: ۱۳۷)؛ معادل عربی: حسب، رصد.
ترکیبات:
āmār «شمار»
an-āmārānīg «غیرقابل شمارش؛ بی شمار»
āmārēnīdan «رصد کردن؛ برشمردن»
āmārišn «شمارش»
pad … āmārišnīh «تعداداً، به شمارش»
ōšmārag kardan «برشمردن»
axtar-āmārān «اخترشماران-منجمان»