۲-۱-۲-۳٫ انواع نسب در فقه امامیه و حقوق موضوعه

نسب که به وسیله رابطه خونی طفل با پدر و مادر تحقق می‌یابد دارای اقسام مختلفی می‌باشد که در مباحث زیر به طور مشروح به آن پرداخته شده است:

۲-۱-۲-۳-۱٫ انواع نسب در فقه امامیه

یکی از انواع نسب، نسب ناشی از شبهه است.هرگاه مردی با زنی نزدیکی کند به تصور اینکه بین آنان رابطه زوجیت وجود دارد، حال آنکه چنین رابطه‌ای در واقع وجود نداشته باشد، این عمل را نزدیکی به شبهه گویند. و اگر فرزندی از آن به دنیا بیاید او را ولد الشبهه و نسب او را ناشی ازشبهه می‌نامند و بر دو نوع است الف- شبهه حکمی مانند اینکه مردی با زنی که در عده است ازدواج کند و به گمان اینکه ازدواج با چنین زنی از نظر شرعی بلامانع است. ب- شبهه موضوعی مانند موردی که شخصی با زنی که در عده است به تصور اینکه عده اش سپری شده است ازدواج کند و در صورت شبهه اعم از حکمی ویا موضوعی اگر در اثر نزدیکی زن و مرد، طفلی متولد شود ولدالشبهه به حساب آمده و منتسب به کسی است که در شبهه بوده است ‌بنابرین‏ اگر هردو( زن و مادر) درشبهه بوده‌اند، منتسب به هردو خواهد بود؛ و اگر یک طرف عالم و طرف دیگر در شبهه بوده است، فرزند نسبت به طرفی که در شبهه بوده، ولد الشبهه و ملحق به او خواهد بود ولی نسبت به طرف عالم ولدزنا بوده و ملحق به او نخواهد بود.^[۶۱]

نوع دیگر از نسب، نسب ناشی از زنا است:

زنا عبارت است از نزدیکی شخصی بالغ و عاقل با زنی که بر او حرام است و هرگاه در نتیجه این رابطه نامشروع، طفلی بدنیا آید؛ نسب او ناشی از زنا و طفل او را ولد زنا، فرزند طبیعی و فرزند نامشروع گویند.^[۶۲] فقهای امامیه زنا را چنین تعریف کرده‌اند: زنا عبارتنداز نزدیکی شخص بالغ و عاقل با زنی که بر او حرام است، بدون اینکه حد نکاح یا شبهه وجود داشته باشد، با علم به حرمت نزدیکی و با اختیار.^[۶۳]

نوع سوم نسب، نسب ناشی از تلقیح مصنوعی است:

تلقیح مصنوعی در اصطلاح عبارت است از داخل کردن نطفه مرد به وسیله ابزار پزشکی در رحم زن بدون اینکه نزدیکی صورت گیرد. تلقیح مصنوعی در فقه از دونظر مورد بحث است: یکی از لحاظ حکم تکلیفی، یعنی جوازو عدم جواز آن که آیا از لحاظ حکم شرعی، تلقیح مصنوعی مجاز است یا ممنوع؟ دوم از لحاظ حکم وضعی، یعنی طفلی که از این طریق متولد می‌شود ملحق به پدر و مادر طبیعی خود است یا به هیچکدام ملحق نمی‌شود؟ طفل متولد از تلقیح مصنوعی ممکن است یکی از سه طریق ذیل باشد :

۱- تلقیح مصنوعی با نطفه شوهر ۲- تلقیح مصنوعی با نطفه مرد اجنبی : الف – صورتی که زن و مرد جاهل به عمل تلقیح باشند: در این صورت طفل ملحق به پدر (صاحب نطفه) و مادر طبیعی خود می‌باشد.زیرا این طفل در ردیف ولد شبهه است.^[۶۴] ب- صورتی که زن و مرد هر دو نسبت به عمل تلقیح علم داشته و با آگاهی آن‌ دو تلقیح مصنوعی انجام گرفته باشد: در این صورت نظر بسیاری از فقها این است که فرزند حکم ولد زنا را داشته و به هیچکدام از زن و مرد ملحق نمی‌شود، زیرا از لحاظ حکم تکلیفی، قرار دادن نطفه مرد اجنبی در رحم زن اجنبیه، مجاز نیست.ولی بعضی از فقها در این صورت نیز فرزند را ملحق به پدر طبیعی (صاحب نطفه) و مادر طبیعی می‌دانند.فقهای بزرگ امامیه مانند شیخ طوسی(ره) درالنهایه و شهید ثانی(ره) در مسالک الافهام و صاحب جواهر(ره) فرموده‌اند : هرگاه از طریق مساحقه، نطفه مرد اجنبی وارد رحم زن شود و طفلی از آن پدید آید، این طفل ملحق به صاحب نطفه است.^[۶۵] امام خمینی(ره) در تحریر الوسیله ‌در مورد تلقیح با علم و عمد فرموده‌اند: اگر تلقیح با علم و عمد باشد در الحاق طفل اشکال است؛ اگرچه اشبه الحاق می‌باشد، لیکن این مسئله مشکل است که از احتیاط در آن چاره‌ای نیست.^[۶۶]

۲-۱-۲-۳-۲٫ انواع نسب در حقوق موضوعه

در قانون مدنی (ایران)، نص صریحی درخصوص نسب ناشی از تلقیح مصنوعی بواسطه مستحدث بودن آن وجود ندارد.و ‌در مورد نسب و انواع آن مواد ۱۱۵۸ تا ۱۱۶۷ ق.م. شرایط تحقق و اثبات نسب را با هم مخلوط کرده‌اند و بیشتر مباحث راجع به راه‌های اثبات نسب است و تحقق نسب را به بداهت خود واگذار ‌کرده‌است.با این حال ماده ۱۱۶۵ ق.م. طفل متولد از نزدیکی به شبهه را ملحق به طرفی می‌داند که در اشتباه بوده و درصورتیکه هر دو در اشتباه بوده‌اند؛ ملحق به هر دو طرف خواهد بود و نیز ماده ۱۱۶۷ ‌در مورد زنا چنین مقرر می‌دارد: طفل متولد از زنا ملحق به زانی نمی‌شود.

۲-۱-۲-۴٫ حق برخورداری از امنیت شخصی و اجتماعی در فقه امامیه و حقوق موضوعه

هرچند که رعایت حق امنیت کودکان امروزه بدیهی به نظر می‌رسد اما با نگاهی به گذشته این موضوع و تغییر شکل تجاوز ‌به این حق در روزگار ما بحث درباره آن ضروری می‌باشد لذا جهت پرداختن ‌به این موضوع، مطالب زیر به طور مفصل در این مورد آورده شده است:

۲-۱-۲-۴-۱٫ حق برخورداری از امنیت شخصی و اجتماعی در فقه امامیه

از جمله حقوق مسلم کودکان، تامین امنیت آنان پیش از ولادت و پس از آن است. والدین نه تنها وظیفه دارند که حافظ خوبی برای فرزندان باشد بلکه باید آن ها را از هر گزند و آسیبی دورنگه دارند. اسلام ضمن تأکید بر حفظ امنیت شخصی و اجتماعی کودکان، به رعایت حرمت و احترام و اکرام آنان بالطف و احسان سفارش فراوان کرده و به نوع تغذیه، مسکن، تفریح و بازی و بهداشت جسمی و روحی و تعلیم و تربیت نیکوی فرزندان توجه ‌کرده‌است.^[۶۷] به طوری که کسانی که فرزندان خود را با جهل و نادانی از ترس تامین معاش و رفاه و آسایش زندگی می‌کشند در زمره زیانکاران معرفی ‌کرده‌است.^[۶۸]

۲-۱-۲-۴-۲٫ حق برخورداری از امنیت شخصی و اجتماعی در حقوق موضوعه

در این مورد ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی چنین مقرر می‌دارد: ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش برحسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن ها را مهمل بگذارند.

و طبق ماده ۱۱۶۸ و ۱۱۷۲ و ۱۱۷۳ ق.م. نگهداری و مواظبت از اطفال، تکلیف والدین است و هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادر صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد محکمه می‌تواند هر تضمینی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند (بنابه تقاضای اقربای طفل یا قیم او و یا رئیس حوزه قضایی).

۲-۱-۳٫ حقوق غیرمالی کودک بر ولی، بعد از ولادت در فقه امامیه و حقوق موضوعه

مسأله نگهداری و تربیت کودک پس از ولادت از جمله مسائلی است که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست چرا که خوشبختی در پیشرفت جامعه در گرو نگهداری درست و آموزش و پرورش صحیح کودکان است و به همین خاطر در مطالب زیر ‌به این امر مهم پرداخته شده است:

۲-۱-۳-۱٫ حق حضانت، شرایط و پایان آن در فقه امامیه و حقوق موضوعه

حضانت اقتداری است که به منظور نگاهداری و تربیت اطفال به پدر و مادر آنان اعطا شده است. در این اقتدار، حق و تکلیف به هم آمیخته و حقوق پدر و مادر وسیله اجرای تکالیف آنان است. لذا بر این مبنا ابتدا به ترتیب به حق حضانت و سپس شرایط و پایان آن در فقه امامیه و آنگاه در حقوق موضوعه به شرح ذیل پرداخته شده است:

– شغل یا سمت شغلی متقاضی وام

– تعداد سال هایی که در این سمت شغلی بوده است

– تعداد سال هایی سپری شده در آدرس جاری

– حساب های بانکی، بیمه نامه های عمر و پس انداز

– جنسیت

– میزان اقساط ماهیانه ای که می پردازد

مدل دوراند اولین شکل دانش وام دهی حاصل از تجربه می‌باشد که مؤسسات اعتباری می‌توانند از آن به عنوان مدل تصمیم گیری بدون دخالت کارشناسان اعطای اعتبار (وام) استفاده نمایند. در این دوره شرکت های متعددی از دانش تجربی کارشناسان اعتباری برای امتیاز دهی مشتریان اعتباری استفاده نمودند که مجموعه قواعد تصمیم گیری ارائه شده توسط آن ها به عنوان اولین سیستم های کارشناسی مورد توجه قرار گرفت.

میزان محبوبیت عمومی ‌و استقبال از کارت های اعتباری به دلیل حجم زیاد تقاضا برای کارت باعث می شود که زمان لازم برای تصمیم گیری طولانی شود. این امر موجب تمایل مؤسسات انتشار دهنده کارت ها برای استفاده از مدل امتیاز دهی ، امتیاز یعنی به کارگیری کار آمد دانش وام دهنده گردد. در اواخر دهه پنجاه تعداد بیشتری از شرکت‌ها تمایل به بهبود و ارتقاء سیستم های امتیاز دهی اعتباری نشان داده و بنا براین نیاز به اطلاعات روز داشتند. فعالیت پیشرو در این زمینه ، توسط بزرگترین و مشهورترین شرکت در آن زمان یعنی شرکت Fair-Isaac در سال ۱۹۵۶ بنیان نهاده شد. بوکس در مقاله سال ۱۹۶۷ اولین فردی است که استفاده از کامپیوتر به منظور بررسی مجموعه های بزرگ داده از زوایای مختلف را مطرح نموده و سعی در استفاده از ابزارهای پیچیده چند متغیره آماری نمود که به بهبود بیش از پیش مدل های دقیق امتیاز دهی اعتباری منجر گردید.

پایگاه های اطلاعاتی چند گانه ای شامل تعداد زیادی تعاریف ( با تأیید کارشناسان سازمان) ایجاد می‌شوند که ابعاد پایگاه های داده موجود برای استفاده کنندگان را تشریح می نمایند. و این اطلاعات نه تنها شامل تعاریف کلیشه ای برای مجموعه معین داده هاست ، بلکه نحوه ایجاد اطلاعات را نیز تشریح می کند.

۲-۱۱) ویژگی‌های یک سیستم رتبه بندی مناسب :

هر سیستمی که در فرایند تصمیم گیری به مدیران کمک می‌کند دارای مزایا و معایبی است ، برای اینکه سیستم مدیریت ریسک اعتباری با نهایت دقت وبا در نظر گرفتن همه جوانب مربوط به کاهش ریسک اعتباری بانک را درجهت میل به اهداف جاری و آتی خویش کمک کند نیاز به رعایت شروطی دارد که در ادامه به مهمترین آن ها می پردازیم :

– جامعیت :سیستم رتبه بندی بانکی بایستی قادر باشد تا همه مشتریان گذشته و جاری و آتی را رتبه بندی کند.

– تکامل :بانک بایستی همه مشتریان جاری را رتبه بندی کرده و رتبه مشتریان گذشته راحفظ کند.

– تعریف احتمال قصور (POD):احتمال قصور بایستی به خوبی تعریف شود.

– یکنواختی :یعنی اگر برای مثال احتمال قصور مشتری x با احتمال قصور مشتری y برابر باشد آنگاه رتبه آن ها نیز باید تقریباً مساوی باشد . چنانچه احتمال قصور x از y کمتر باشد آنگاه بایستی رتبه x از رتبه y بزرگتر باشد.

– ظرافت :سیستم رتبه بندی باید POD را به خوبی تعریف نماید. برای POD های یکسان مساوی عمل کند و به POD را به تعداد محدودی از ‌طبقه‌ها تقسیم بندی کند.

– قابلیت اعتباری :سیستم رتبه بندی باید بدون توجه به شخص و زمان رتبه بندی بتواند نتایج قابل اعتماد ارائه دهد.

– پس آزمون :احتمال قصور نباید به طور معنی داری از قصور متفاوت باشد.

– کارایی اطلاعاتی :همه اطلاعات در دسترس بایستی بدرستی در رتبه بندی مدل شده باشند و ‌بر اساس سابقه رتبه بندی امکان پیش‌بینی تغییر رتبه ها امکانپذیرنباشد.

– توسعه سیستم :یک سیستم رتبه بندی بایستی درطول زمان بهبود یابد و در این زمینه باید به نتایج پس آزمون توجه شود.

– مدیریت داده :داده های رتبه بندی گذشته و فعلی بایستی به آسانی در دسترس باشند.(عطاران،۱۳۹۰، ۶۷)

۲-۱۲) مدل های اعتبار سنجی:

یکمدل اعتبار سنجی، نمونه هایی از مشتریان یک مؤسسه‌ مالی به طور تصادفی و در صورتی که نمونه های انتخابی مناسب نباشند، نمونه هایی از مشتریان مشابه را انتخاب و برای تعیین ویژگی هایی که مربوط به اعتبار هستند مورد تجزیه وتحلیل قرار می‌دهد. سپس برای هر یک از این عوامل وزنی را ‌بر اساس تاثیر آن در پیش‌بینی ریسک تعیین می‌کند. هر وام دهنده ممکن است مدل اعتبار سنجی خاص خود، یا مدل های اعتبار سنجی مختلفی را برای انواع متفاوت اعتبار یا یک مدل عمومی که توسط یک شرکت اعتبار سنجی ابداع شده است را مورد استفاده قرار دهد .

مدل های کامپیوتری مختلفی برای محاسبه نحوه اعتبار سنجی وجود دارند که اکثر آن ها بر اساس نمره دهی و با بهره گرفتن از معادلات ریاضی که بر روی انواع اطلاعات موجود در گزارش اعتباری درخواست کننده وام اعمال می‌شوند. کار می‌کنند، برای مثال پرداخت بموقع اقساط وام نمره مثبت استفاده از تمامی اعتبار یک کارت اعتباری نمره منفی دارد. مدل های کامپیوتری از جمع جبری نمرات یک فرد، نمره نهایی اعتباری او را به دست می آورند. مدل های اعتبار سنجی مورد استفاده در کشورها متنوع اند ، اما در میان این مدل ها برخی دارای سابقه طولانی تری هستند. برای مثال در آمریکا مدل اعتبار سنجی شرکت FICO معروف و از گستره استفاده بیشتری برخوردار است. نکات کلیدی مشترک در میان مدل ها عبارتند از:

– سیستم های اعتبار سنجی عواملی را که ‌در تشخیص باز پرداخت وام موثرترند، مورد توجه قرار می‌دهند.

– مدل های اعتبار سنجی به اطلاعات گزارشات اعتباری نگاه می‌کنند. با وجود این، وام دهنده برای تصمیم گیری در اعطای وام، موارد زیادی مانند در آمد و نوع اعتبار درخواستی را نیز مورد نظر قرار می‌دهد.

– نمره اعتبار سنجی یک وام گیرنده ‌در تشخیص احتمال باز پرداخت های به موقع وام مؤثر است.

– نمره اعتبار سنجی ‌بر اساس ترکیبی از عوامل متعدد به دست می‌آید، و یک قطعه اطلاعات به تنهایی تعیین کننده نمره اعتبار سنجی نیست.

۲-۱۲-۱) روش اعتبار سنجی فیکو^[۲۰]:

۳-۸- قلمرو تحقیق

۳-۸-۱- قلمرو موضوعی تحقیق

قلمرو موضوعی تحقیق حاضر به بررسی تاثیر ریسک اعتباری بر ریسک اجزای سود (نقدی و تعهدی) می پردازد.

۳-۸-۲- قلمرو زمانی انجام تحقیق

قلمرو زمانی انجام تحقیق از سال ۱۳۸۶ تا سال ۱۳۹۲ در نظر گرفته شده است.

۳-۸-۳- قلمرو مکانی تحقیق

اطلاعات مورد نیاز این نوشتار مربوط به بانک‌های ایرانی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار است و به دلیل جامعیت و سهولت دسترسی به بورس اوراق بهادار قلمرو مکانی این تحقیق تهران می‌باشد.

۳-۹- روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها

پس از جمع‌ آوری داده هایی که برای انجام تحقیق مورد نیاز است، انتخاب ابزاری مناسب به منظور محاسبه و تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به متغیر ها، اهمیت خاصی دارد. به منظور انجام محاسبات و آماده نمودن داده ها و اطلاعات مورد نیاز تحقیق و همچنین تجزیه و تحلیل آن ها، از نرم افزارهای Excel (2013) و Eviews (نسخه ۷) استفاده شده است.

۳-۱۰- متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی آن ها

در این تحقیق به بررسی تاثیر تاثیر ریسک اعتباری و ریسک اجزای سود (نقدی و تعهدی) پرداخته شده همچنین چهار متغیر کنترلی به شرح زیر در نظر گرفته شده که در مدل های آماری تحقیق قابل رویت می‌باشد.

متغیرهای کنترلی

ریسک سود نقدی

متغیرهای وابسته

متغیر مستقل

ریسک اعتباری

ریسک سود تعهدی

AER _it = β _۰+ β_۱CR _it +β_۲SIZE _it + β_۳LEV_it + β_۴GROWTH_it + β_۶ROA_it+ Ɛ_it

CFER _it = β _۰+ β_۱CR _it +β_۲SIZE _it + β_۳LEV_it + β_۴GROWTH_it + β_۶ROA_it+ Ɛ_it

– AER _i,t : شاخص ریسک سود تعهدی در سال t و در بانک i

– : CFER _i,t شاخص ریسک سود نقدی در سال t و در بانک i

– : CR _i, شاخص ریسک اعتباری در سالt و در بانک i

– : SIZE _itعبارت است از شاخص اندازه بانک

– LEV _it : شاخص اهرم مالی در سالt و در بانک i

– : ROA _itعبارت است از شاخص نرخ بازده دارایی ها

– : GROWTH _itعبارت است از شاخص رشد دارایی ها

– ε: عبارت است از خطای مدل

۳-۱۰-۱- متغیر وابسته

متغیرهای وابسته در این تحقیق ریسک اجزای سود (نقدی و تعهدی) می‌باشد که نحوه اندازه گیری آن به شرح زیر است:

– ریسک سود نقدی:

یکی از متغیرهای وابسته در این تحقیق ریسک سود نقدی می‌باشد که در این تحقیق منظور از جریان های نقدی (cfo) جریان وجه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی است که از طبقه اول صورت جریان وجه نقد به دست می‌آید. برای کمی کردن ریسک جریان های نقدی عملیاتی، طبق پژوهش نکراسوف^[۳۹](۲۰۰۸) از انحراف استاندارد جریان وجه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی طی ۳ دوره قبل از سال مورد نظر را محاسبه می‌کنیم، که به شرح زیر می‌باشد.

– ریسک سود تعهدی:

یکی دیگر از متغیرهای وابسته دیگر در این تحقیق ریسک سود تعهدی می‌باشد که در این تحقیق منظور از سود تعهدی (E) همان سودی می‌باشد که از صورت سود و زیان به دست می‌آید. برای کمی کردن ریسک سود تعهدی، از انحراف استاندارد سود تعهدی ۳ دوره قبل از سال مورد نظر را محاسبه می‌کنیم، که به شرح زیر می‌باشد (کرباسی یزدی،۱۳۸۹).

۳-۱۰-۲- متغیر مستقل

متغیر مستقل در این تحقیق ریسک اعتباری می‌باشد که نحوه اندازه گیری آن به شرح زیر است: این متغیر از پیوست صورت های مالی بانک ها به دست می‌آید که شاخص ریسک اعتباری می‌باشد، هر چه نسبت ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بیشتر باشد نشان دهنده ریسک اعتباری بانک می‌باشد زیرا زیرا این نرخ از حاصل ضرب نرخ ذ م م (طبق بخشنامه بانک مرکزی) و مبلغ طبقه مورد نطر (جاری، معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول) به دست می‌آید(شعری و نادری،۱۳۹۰). در این پژوهش برای محاسبه ریسک اعتباری از رابطه زیر استفاده می شود:

۳-۱۰-۳- متغیرهای کنترلی

همچنین در این تحقیق بر اساس تحقیقات انجام شده در ایران متغیرهای کنترلی به شرح زیر نیز در نظر گرفته شده که به شرح زیر می‌باشد.

– اندازه بانک: که از لگاریتم طبیعی جمع دارایی های پایان دوره به دست می‌آید.

– اهرم مالی: این متغیر از تقسیم کل بدهی به کل دارایی های پایان دوره به دست می‌آید.

– نسبت رشد دارایی ها: این متغیر از تغییر دارایی ها نسبت به دارایی اول دوره به دست می‌آید.

– نرخ بازده دارایی ها: این متغیر از تقسیم سود خالص به کل دارایی های پایان دوره به دست می‌آید.

جدول زیر به طور خلاصه علامت اختصاری متغیرها و نام متغیرها را نشان می‌دهد.

جدول ۳-۱ علامت اختصاری و نام متغیرهای انتخابی درتحقیق

نـــــام متغیـر
علامت اختصاری

ریسک سود تعهدی

AER

ریسک سود نقدی

CFER

ریسک اعتباری

CR

اندازه بانک

SIZE

اهرم مالی

LEV

نرخ بازده دارایی ها

ROA

شاخص رشد دارایی ها

GROWTH

۳-۱۱- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها و آزمون فرضیه ­ها

پس از آنکه پژوهشگر داده ها را گردآوری و طبقه بندی کرد باید مرحله بعدی فرایند پژوهش، که به مرحله تجزیه و تحلیل داده ها معروف است، را آغاز کند. این مرحله در پژوهش اهمیت زیادی دارد زیرا نشان‌دهندۀ تلاش‌ها و زحمات فراوان گذشته است. در این مرحله، پژوهشگر اطلاعات و داده ها را در جهت آزمون فرضیه و ارزیابی آن مورد بررسی قرار می‌دهد. در مرحله تجزیه و تحلیل، آنچه مهم است این است که پژوهشگر باید اطلاعات و داده ها را در مسیر هدف پژوهش، پاسخ‌گویی به سوالات پژوهش و نیز ارزیابی فرضیه‌های پژوهش خود، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد (حافظ نیا، ۱۳۸۵).

در انجام این تحقیق، روش های آماری و الگوهای اقتصاد سنجی متعددی استفاده شده که در ادامه به تفصیل تشریح می‎شود. پس از جمع‌ آوری اطلاعات، نخستین گام محاسبه آماره‌های توصیفی از متغیرهای مورد استفاده می‌باشد. این آماره‌ها شامل میانگین، میانه، انحراف استاندارد و سایر اطلاعات مورد استفاده است. پس از بررسی آماره‌های توصیفی توابع (الگوهای) مورد نظر به کمک الگوهای اقتصادسنجی برآورد خواهند شد که در ادامه ‌به این الگوها اشاره می‌گردد.

۳-۱۱-۱- رگرسیون چند متغیره

بخش اول: افـسردگی^[۴۳]

افسردگی یکی از شایع ترین بیماری های عصر ماست که آن را به سرماخوردگی روانی هم تشبیه کرده‌اند.اختلالات روانی و رفتاری اختلالات شایعی هستند که ۲۵درصد افراد در طول زندگی به آن ها دچار می‌شوند.علائمی هم چون بی علاقگی به همه چیز و گاه همه کس،اقدام به خودکشی،دیگر کشی،دیوانگی،شیدایی و رفتار اجتماعی نامناسب.اختلالات روانی ناشی از عوامل‌ اجتماعی،عوامل روانی،مصرف الکل،نیکوتین،مواد مخدر ونوع تغذیه فرد است.افراد افسرده الکل،نیکوتین و داروهای تغییر دهنده خلق را به عنوان راهی برای کاهش افسردگی استفاده می‌کنند امادر واقع استفاده از این مواد می‌تواند با افسردگی و اختلال اضطرابی بیشتری همراه باشد.‌شواهد نشان می‌دهند که اختلال در ترکیبات شیمیایی مغز یک عامل مهم در اختلالات افسردگی به شمار می رود.یکی از مهم ترین عواملی که باعث به هم خوردن این ترکیبات شیمیایی در مغز می شود نوع تغدیه فرد است.به عنوان مثال افرادی که دچار بیماری افسردگی هستند،معمولاً در ترکیبات شیمیایی مغز آن ها، بی نظمی پیدا می شود.از متداول ترین درمان ها جهت بیماری افسردگی،دو روش دارو درمانی و روان درمانی هستند،که بیشترین نتیجه را نیز به همراه دارند.هم چنین خودداری از مصرف الکل ویک رژیم غذایی متعادل و مناسب نیز تاثیر به سزایی دارد.‌ (www.blogsky.com)

ارتکاب جرم می‌تواند ناشی از افسردگی فرد مجرم باشد.یعنی افسردگی عامل برانگیزاننده جرم باشد.یکی از بیشترین ارتباطات میان افسردگی و جرم زمانی است که باور عمیق فرد نسبت به بی اصل بودن زندگی چنان اورا ناامید کند که قبل از انتحار(خویشتن را کشتن )فرزندان و دیگر اعضای خانواده خود را به قتل برساند.وجود وهله های آشفتگی و افسردگی پس از روان گسیختگی را می توان،از متداول ترین اختلال ها در مجرمان دانست.

گرایش به رفتارهای بزهکارانه در بین افسردگان بیش از افراد بهنجار است واختلال افسردگی در افراد بزهکار بیش از افراد عادی است،در نتیجه این فرضیه که میان افسردگی و جرم رابطه ای مثبت است تأیید می شود. (مجله دانش پژوهان،۱۳۸۴،شماره۷)

اختلال‌های خلقی باافسردگی یا شعف که در بعضی موارد با ویژگی‌های روان گسستگی همراه است توصیف شده‌است.افسردگی قدرت قضاوت را تضعیف و باعث رفتارهای نامعقول می‌شود. (ویکی‌پدیا)

آیا رابطه ای بین رژیم غذایی و افسردگی وجود دارد؟آیا رژیم غذایی فقیر با مواد مغذی ضعیف،می‌تواند باعث افسردگی شود؟آیارژیم غذایی ‌در جلوگیری ازافسردگی نقش دارد؟بسیاری ازمواد غذایی روی حالت و وضعیت شخص اثر می‌گذارند.تغذیه سالم جلوی افسردگی را می‌گیرد.بسیار مهم است که اشخاص افسرده، میزان قندخونشان ‌را ثابت نگاه دارند.خوردن غذاهای پر کربوهیدرات باعث کاهش افسردگی می شود.این غذاها باعث می شود که تولیدسروتونین درمغز زیاد شود و حالت نشاط ایجاد کند و جلوی افسردگی را بگیرد.خوردن مقدار زیاد پروتئین نیز کمک کننده می‌باشد،زیرا مقدار اسید آمینه لازم برای بدن را بالا می‌برد.ویتامین های گروه ب واسیدهای چرب نیزباعث کاهش افسردگی خواهند شد.رژیم غذایی افرادی که دارای اختلالات خلقی هستند باید از نظر کمبود مواد مغذی مورد ارزیابی قرار گیرد. (تبیان)

غذا در افسردگی و حالت های تهاجمی شما دخالت دارد.مواد غذایی عمده از قبیل کربوهیدرات ها،پروتئین و چربی و هم چنین کافئین به نحو محسوسی می‌تواند بر روی خلقیات و انرژی مغزی شما تاثیر بگذارد. (کارپر،۱۳۷۹،۳۸۱)

رژیم غذایی افرادی که دارای اختلالات خلقی هستند باید از نظر کمبود مواد مغذی مورد ارزیابی قرار گیرد. مواد مغذی مختلفی روی خلق اثر دارند که به اختصار به برخی اشاره می شود.کربوهیدرات:طبق نظریه ی موجود،مصرف کربوهیدرات باعث تولید سروتونین در مغز می شود که عملکرد آ‌ن تقویت خلق و رهایی از افسردگی است.تریپتوفان ا‌سیدآ‌مینه ای است که پیش ساز سنتز سروتونین است.با افزایش دریافت کربوهیدرات مقدار بیشتری تریپتوفان در مغز به سروتونین تبدیل می شود.مطالعات نشان می‌دهند که افراد،۱۴الی۳۰دقیقه پس از دریافت کربوهیدرات احساس انرژی پیدا می‌کنند،در حالی که دو ساعت بعد به دلیل رهایی انسولین و کاهش سطح گلوکز خون احساس خستگی می‌کنند.همچنین در مطالعه ای که به مدت۹روز انجام شد مشخص شد دریافت اندک کربوهیدرات منجر به افزایش پرخاشگری و افسردگی می شود.برخی محققین علت بروز رفتار های جنون آ‌میز را به هیپوگلیسمی نسبت داده و ذکر کرده‌اند که گلوکز خون در این افراد کاهش بارزی داشته است.علائمی چون اضطراب،رفتار غیر طبیعی و اختلا ل درک از علائم هیپوگلیسمی است.ویتامین ها و مواد معدنی نیز بر خلق و احساسات تاثیر دارند.از نشانه های روانی این دو کمبود می توان موارد زیر را ذکر کرد:اختلالات خلقی،واکنش های روان پریشانه نظیر توهم و نادرست انگاری،رفتار خشونت آ‌میز،گفتارهای نامربوط وتغییرات سریع بین فقدان علاقه و هیجان.اسیدهای چرب امگا ۳نیز با کاهش عصبانیت،افسردگی و اضطراب همراه بوده است.هم چنین از مصرف الکل،کافئین،قهوه،نسکافه و غذاهای کنسروشده بپرهیزید. (تبیان)

علل درونی افسردگی ناشی از تغییراتی در ترکیبات شیمیایی مواد درون مغز است مثلا زمانی که سروتونین مقدارش در سطح مغز کاهش می‌یابد.در بعضی از افراد که در ساختمان روحی و روانی نقصی دارند این حالت زیاد دیده می شود.علاوه بر شرایط خارجی،شرایط خاص بدن و غذاهایی که ما می خوریم نیز در ایجاد افسردگی نقش زیادی دارد. (فروزین،۱۳۷۸،۲۷)

• • سیف و مرزوقی(۱۳۸۷) به بررسی رابطه ابعاد معرفت شناختی و خودکارآمدی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان مقطع راهنمایی در درس علوم تجربی پرداختند. این تحقیق که در میان ۳۷۵ دانش آموز سال سوم راهنمایی شهرستان شیراز انجام شد. نتایج نشان داد که هر چه دانش آموزان ساختار دانش تجربی را منسجم تر و فرایند یادگیری را تدریجی و تجمعی تر بدانند، خودکارآمدی بیش تری را در حل مسائل، آزمون و کاربرد این درس تجربه می نمایند. افزون بر این، تحلیل مسیر نشان داد که خودکارآمدی، قوی ترین عامل پیش‌بینی کننده عملکرد تحصیلی است و ابعاد باورهای معرفت شناختی به طور عمده از طریق خودکارآمدی، عملکرد تحصیلی دانش آموزان را در درس علوم تجربی پیش‌بینی می‌کنند.

  

• • شاوران، سلیمی و همایی(۱۳۸۷)، به بررسی عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه اصفهان ‌بر اساس فرهنگ های چندگانه آنان انجام شد. در یک پژوهش پیمایشی و با ۲۹۶ آزمودنی انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد که، F مشاهده شده در سطح P<0/05 تفاوت معناداری را بین عملکرد تحصیلی دانشجویان ‌بر اساس قومیت آن ها نشان نداد و تنها در بعد معدل بین آن ها تفاوت معنی داری وجود داشت. عملکرد تحصیلی دانشجویان با فرهنگ های مختلف نشان داد همچنین ‌بر اساس عواملی مانند محل سکونت، منطقه آب و هوایی محل زندگی و تعداد خانوار تفاوت معناداری در زمینه عملکرد تحصیلی مشاهده نشد.

• • شکری، دانشورپور و عسکری(۱۳۸۶)، به بررسی تفاوت های جنسیتی در عملکرد تحصیلی: نقش صفات شخصیت پرداختند. در نمونه ای به تعداد ۴۱۹ دانشجو انجام شد و نتایج تحلیل واریانس چندمتغیری اثر اصلی معنادار عامل جنسیت را نشان داد. نتایج تحلیل مسیر نیز نشان داد که اثر مستقیم و اثر کل متغیر برونزای پژوهش( جنسیت) تنها از طریق عامل های وظیفه شناسی و روان رنجوری بر عملکرد تحصیلی معنادار است.

• • • ملکی(۱۳۸۵) در پژوهش خود گزارش کردند که پرداختن به اهداف تربیت در برنامه های غیر رسمی نسبت به سایر فعالیت های مساعدتر می‌باشد. ‌بنابرین‏ سرپرستان و مربیان در طراحی برنامه های فوق برنامه شایسته است تحقق این اهداف را که شامل هدف های جسمانی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، دینی، عاطفی و سیاسی است دنبال نمایند.

  

• • ترابی(۱۳۸۵) به بررسی تاثیر فعالیت های فوق برنامه بر پیشرفت تحصیلی می پردازد. و در پژوهش خود ‌به این نتیجه می‌رسد که فعالیت های فوق برنامه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارد.

• • فضلی خانی و همکاران(۱۳۸۴) در بررسی خود درباره شرکت در برنامه های فوق برنامه گزارش کردند که این گونه فعالیت ها را جزیی از برنامه منظم مدرسه می دانند که در توسعه تجربیات تربیتی دانش آموزان نقش و اهمیت خاصی را ایفا می کند.

• • اعرابیان، خداپناهی، حیدری و صدق پور(۱۳۸۳) به بررسی رابطه باورهای خودکارآمدی بر موفقیت تحصیلی ۳۷۶ دانشجوی دختر و پسر دانشگاه شهید بهشتی پرداختند، و تحلیل نتایج با بهره گرفتن از آزمون t مستقل و تحلیل واریانس و ضریب همبستگی پیرسون نشان دادند که باورهای خودکارآمدی با موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه معناداری ندارد، همچنین باورهای خودکارآمدی با توجه به جنسیت و ‌گروه‌های تحصیلی معنادار نیست.

• • اثنی عشرکهنوجی(۱۳۸۳) به بررسی رابطه خودکارآمدی تحصیلی و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان دختر و پسر شهرستان رفسنجان پرداخت، و در نتایج خود بیان داشت که بین خودکارآمدی تحصیلی و پیشرفت تحصیلی، رابطه معنی داری وجود دارد و بین خودکارآمدی و جنسیت رابطه معناداری وجود ندارد.

• • امیرتاش(۱۳۸۳) در بررسی فوق برنامه و اوقات فراغت، با تأکید برفعالیت های ورزشی در دانشگاه تربیت معلم تهران از دیدگاه مدیرن، اعضای هیئت علمی و کارکنان آن پرداخته بود و نتایج آن حاکی از این است که بیش از ۹۰ درصد آزمودنی ها، این گونه فعالیت ها را برای سلامتی جسم و روان، همچنین ارتقای روحیه همکاری در محیط کار خیلی ضروری یا ضروری می دانند.

• استوار( ۱۳۸۰) به بررسی تاثیر فعالیت های فوق برنامه بر پیشرفت تحصیلی می پردازد. و در پژوهش خود ‌به این نتیجه می‌رسد که شرکت در فعالیت های فوق برنامه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر ندارد.

۲-۳-۲٫ تحقیقات خارجی:

• • یازیسی، سییاز و آلتون^[۲۹](۲۰۱۱) در پژوهش خود به پیش‌بینی خودکارآمدی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی پرداخته بودند. آن ها در نتایج خود بیان داشتد که جنس و خودکارآمدی می‌تواند پیشرفت تحصیلی را پیش‌بینی کند. همچنین پیشرفت تحصیلی دختران بیشتر از پسران است.

• • چانگ و سالومون^[۳۰](۲۰۱۰) در پژوهش به بررسی رابطه بین خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی پرداختند و تحلیل نتایج نشان داد که، خودکارآمدی رابطه مثبت و معنی داری با پیشرفت تحصیلی دارد.

• • لی لیان^[۳۱](۲۰۱۰) در پژوهش نقش انگیزش، خودکارآمدی، و پیشرفت تحصیلی دانشجویان را نسبت به درس آمار و روش تحقیق مورد بررسی قرار داد، و نتایج پژوهش نشان داد که نگرش و خودکارآمدی به طور قابل توجهی می‌توانند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را پیش‌بینی کنند.

• • کارول^[۳۲] و همکاران(۲۰۰۹) در پژوهش خود خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی را در دانش آموزان دبیرستانی استرالیا مورد بررسی قرار دادند، و نتایج آن ها حاکی از این بود که، خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی اثرمثبت و معناداری دارد. همچنین در مدل نهایی ارتباط بین آرمان های عامی و پیشرفت تحصیلی معنی داری نبوده است.

• • دانیل ریز^[۳۳] (۲۰۰۸)، به بررسی تاثیر فعالیت های فوق برنامه بر پیشرفت تحصیلی پرداختند همچنین ‌به این نکته اشاره نمودند که شرکت در فوق برنامه های ورزشی و دیگر فوق برنامه ها از قبیل عضویت در ‌گروه‌های دانش آموزان موجب افزایش توانایی ها و بهبود نوجوانان در نتیجه کاهش بزه کاری می شود.

• • سینپ^[۳۴](۲۰۰۸) در بررسی تاثیر فعالیت های فوق برنامه عنوان می‌کند، که شرکت در فعالیت های فوق برنامه موجب کاهش فساد و پرشدن اوقات فرلغت آن ها می شود، و جوانانی کهدر فعالیت های فوق برنامه مشارکت دارند کمتر سراغ بزهکاری، نوشیدن مشروبات الکلی، مصرف موادمخدر می‌روند. فعالیت های فوق برنامه علاوه بر تاثیر بر پیشرفت تحصیلی، افزایش اعتماد به نفس، مهارت های اجتماعی و رفتاری بر سلامت دانش آموزان نیز مؤثر هستند.

• • کلیپ^[۳۵]( ۲۰۰۷) در زمینه تاثیر فعالیت های فوق برنامه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مطالعه ای انجام داد. محصلین را باید به شرکت در فوق برنامه ها تشویق کرد. فعالیت هایی مثل فعالیت های خارج از کلاس که موقعیت به تجربه در آوردن دانش کسب شده در کلاس را برای آن ها فراهم می‌کند؛ تاثیر مستقیم بر پیشرفت تحصیلی دارد.

• • کوهن^[۳۶](۲۰۰۷) در پژوهش خود ‌به این نتیجه رسیده است که، شرکت در فوق برنامه ورزشی موجب کاهش رفتارهای مخاطره آمیز می شود. مدارس فوق برنامه های ورزشی بیشتری دارند دانش آموزان شان کمتر رفتارهای مخاطره آمیز جنسی از خود نشان می‌دهند.