• ز راستی مدیح تو طبع مادح تو به حاصل آرد یک بیت و صد هزار ثواب

(ازرقی، ۱۳۳۶: ۴)
همچنین واژه های مخدوم و خادم- مسعود و سعد- منحوس و نحس- ظاهر و اظهار، در ابیات زیر از ازرقی هروی، دارای جناس اشتقاق اند:

• تا که از مخدوم، خادم را بود بیم و امید

تا که از معشوق، عاشق را بود هجر و وصال
(همان: ۴۸)

• گاه مسعود بُود ذات وی از سعد شرف گاه منحوس بُود جرم وی از نحس وبال

(همان: ۵۲)

• در شعــــــــرا نامم ظاهر نبود صلّت تو نام من اظهار کـــــرد

(همان: ۹۶)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۴۱-۸۶-۱۳۲-۱۵۱-۱۷۸-۳۶۳-۴۱۴-۴۱۶-۵۳۴-۵۸۸-۷۳۰-۷۷۷-۸۰۳-۸۱۱-۱۱۸۷-۱۲۰۹-۱۲۱۲-۱۲۱۳-۱۳۴۰-۱۳۷۹-۱۳۸۷-۱۳۹۱-۱۴۶۷-۱۴۸۱-۱۴۹۸-۱۵۸۲-۱۵۹۸-۱۶۱۵-۱۶۳۸-۱۶۴۹-۱۹۰۰-۱۹۹۶-۲۰۳۴-۲۱۰۸-۲۱۱۶-۲۰۹۱-۲۲۳۴-۲۳۱۶-۲۳۷۲-۲۳۷۹-۲۳۸۱-۲۴۲۶-۲۴۶۶-۲۶۶۹
۴-۱-۲-۹- جناس شبه اشتقاق
«واژه هایی وجود دارد که از یک ریشه و خانواده به نظر می آیند امّا در واقع از یک ریشه نیست این گونه کلمات را شبه مشتق می گویند. جناس شبه اشتقاق، آوردن کلمات شبه مشتق در بیتی از شعر یا جمله ای از نثر است». (نوروزی، ۱۳۷۸: ۶۰).
جلیل تجلیل می گوید: «در این نوع جناس که متجانسان مشتق نیستند لکن شبیه به مشتق هستند، جناس شبه اشتقاق گویند».(تجلیل، ۱۳۸۵: ۳۷).
در بیت زیر از سعدی، جناس شبه اشتقاق وجود دارد :

• گر دست دهد که آستینش گیرم ورنه بروم بر آستانش میرم

در بیتِ زیر دو واژه ها ی غریب و غراب، به ظاهر از یک ریشه به نظر می آیند در حالی که این گونه نیست. بنابراین بیت حاوی جناس شبه اشتقاق می باشد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• به شاخ سوسن نازک قریب شد قمری ز برگ گُلبن چابک غریب گشت غراب

(ازرقی، ۱۳۳۶: ۳)
همچنین در ابیاتِ زیر از ازرقی هروی جناس شبه اشتقاق وجود دارد:

• نظم اشعار همه وصف شعار تو بود تا بر اشعار تُرا دادن مالست شعار

(همان: ۳۴)

• ز ظالمان بدهد داد خلق و بستاند که ظالم آتش سوزان فرو برد چو ظلیم

(همان: ۵۸)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۵۴-۸۶۷-۸۸۶-۱۳۹۱-۱۴۷۹-۱۴۸۳-۲۰۶۲
۴-۱-۲-۱۰- جناس زاید
«وقتی است که یکی از کلماتِ متجانس نسبت به دیگری واک یا واک هایی در آغاز یا وسط یا آخر اضافه دارد. جناس زاید خود بر سه نوع است: مختلف الاول- مختلف الوسط و مختلف الآخر». (شمیسا، ۱۳۶۸: ۶۵).
«آن است که یکی از دو واژه متجانس حرفی بیش از دیگری داشته باشد». (تجلیل؛ ۱۳۸۵: ۳۵).
در بیت زیر از حافظ واژه های مشخص شده ی یار و دیار، جناس زاید هستند:

• به یادِ یار و دیار آن چنان بگریم زار که از جهان ره و رسم نظر براندازم

(حافظ، ۱۳۸۱ : ۵۱۳)
عقاب آهن منقار تیر تست و شود
روان خصم ز منقار او به گونه ی قار
(ازرقی،۱۳۳۶: ۳۱)
از خم زلفش برگ سمنش غالیه پوش سر زلفینش بر برگ سمن غالیه بار (همان:۳۲)
در این بیت از ازرقی بین واژه های زلفش و زلفینش جناس زاید مختلف الوسط و بین واژه های سمنش و سمن جناس مختلف الاخر می باشند.
۴-۱-۲-۱۰-۱- جناس مُطرف یا مُزَید (مختلف الاول)