شکل، سبک، دفعات تکرار وشدت پاسخهای پرخاشگرانۀکودک به میزان وسیعی با یادگیری اجتماعی وتجربیاتش بستگی دارد. اجتماع به طفل می آموزد، چگونه پرخاشگری خودش را ظاهر می‌سازد. در اکثر جوامع پسرها بیشتر از دخترها تشویق به نشان دادن خشونت وپرخاشگری می‌شوند. غالب والدین انتظار دارند پسرهایشان در زد وخورد با اطفال دیگر پیروز شوند، از این رو در دورۀ دوم کودکی پسرها به مراتب خشن تر وستیزه جو تر از دخترها هستند.حملات جسمانی، نزاع، پرخاشگری، دروغگویی، تخریب وجسارت در پسرها به مراتب بیشتر از دخترهاست. هر قدر سن پسربالاتر رود، تفاوت بیشتری در رفتار پرخاشگرانه در مقام مقایسه با دختر نشان می‌دهد(عظیمی،۱۳۸۰).

پسرها معمولاٌ نگران پیامدهای رفتارهای پرخاشگرانه خود با سایر دوستان و هم سن ‌و سالان خودنیستند. این بدان دلیل است که آن ها کمتر از دختران به دوستی های انفرادی خود اهمیت می‌دهند وبیشتر درجمع هستند. با وجود اینکه پسران رفتارهای خشونت آمیز بیشتری ازخودنشان می‌دهند، ولی راحت تر خشم خود را بیان می‌کنند وتجربه می اندوزند، این تفاوت درغالب فرهنگ‌ها ‌و تقریباٌ درهمۀ سنین قابل مشاهده است.پسران بیشتراز دختران پرخاشگری بدنی ولفظی دارند.به خصوص زمانی که مانعی موجب بازی کردن آن ها بشود(عظیمی،۱۳۸۰).

دختران درمقایسه باپسران گرایش کمتری به تقلید رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان
می‌دهند، مگرآنکه به دلیل پرخاشگری تقویت وتشویق شوند(عظیمی،۱۳۸۰).

اختلاف سطح پرخاشگری بین پسرها ‌و دخترها می‌تواند ‌بر اساس یک مؤلفه جسمانی به نام تستوسترون توضیح داده شود. یعنی بین سطح تستوسترون وپرخاشگری پسرها ‌و دخترها ‌و کودکی ارتباط وجود دارد. البته این ارتباط ‌به این معنا نیست که تستوسترون به صورت مستقیم علت پرخاشگری است. کوی وداج(۱۹۹۸)، بیان می‌کند که یکی ازفرایندهای جسمانی که به نظرمی رسد به طور غیرمستقیم باعث شود که یک بچه به نسبت بقیه بچه ها بیشتر پرخاشگر باشد شامل اختلاف درسطوح نوروترنسمیترها(کاهش عملکرد سروتونن با رفتار پرخاشگرانه در ارتباط است) واختلاف در فعالیت سیستم عصبی است(حسینی،۱۳۸۴).

چه چیزاین تفاوت‌های جنسیتی ‌را توجیه می‌کند؟زیست شناسی ویادگیری هردو دخالت دارند. بعضی معتقدند که میزان تفاوت‌های جنسیتی در میان انسان‌ها ‌و تقریباٌ تمام موجودات، از شواهد مهم درتأثیر وجود عوامل زیست شناختی است. در واقع شاید عاملی زیست شناختی سبب شود که بعضی از پسر بچه ها آمادگی یادگیری یک رفتار پرخاشگرانه را داشته باشند ولی درحال حاضر دانشمندان وجود چنین سیستم زیست شناختی را ثابت نکرده اند. گروهی از محققان درتحقیقات خودروشن
کرده‌اند، پسران به سه دلیل عمده بیشتر از دختران ‌در تعامل های خانوادگی دست به رفتارهای پرخاشگرانه می‌زنند.

اول اینکه پسران درمقایسه بادختران، بیشتر ازسوی والدین خود به خاطر رفتارهای پرخاشگرانه تنبیه می‌شوند، که این مهم باعث می‌گردد، همین شیوه ‌و راهبرد را در رابطه با دیگران داشته باشند. دوم اینکه پاره ای از والدین حساسیت بیشتری به رفتارهای پرخاشگرانۀ دختران دارند، درحالی که همین رفتارها را پسرها داشته باشند، با بی اعتنایی ازکنار آن می گذرند وآن راجدی نمی گیرند، و در نهایت سوم اینکه پسران درمقایسه با دختران درمورد رفتارهای پرخاشگرانه خود کمتر احساس گناه می کنندوانتظار ‌دارند به خاطر رفتارهای پرخاشگرانه مورد سرزنش والدین واقع نشوند(امجدی فر، به نقل ازتبارکی،۱۳۸۵ ).

نحوه تظاهر به پرخاشگری:

با توجه به نوع پرخاشگری بروز آن متفاوت است. یک نکته ‌در مورد کودکان پرخاشگر بسیار جالب است وآن این که معمولاٌ در ابراز پرخاشگری شیوه های نوینی خلق می‌کنند وبه همین دلیل نمی توان به راحتی چگونگی بروز پرخاشگری را در آنان پیش‌بینی کرد. ممکن است کودکی به جای
عکس العمل مستقیم و رو در رو، اسباب بازی‌ها را بشکند یا لباسها راپاره کند. هرچند که درسنین پیش دبستانی شروع می شود و با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد. دربرخی ‌از کودکان، پرخاشگری حد و مرزی ندارد ‌و کارهای تخریبی آنان با احساس گناه آشکار همراه نیست. بعضی از این کودکان به شدت خشن وبی رحم می شوندوهرگز احساس اضطراب وپشیمانی نمی کنند وبه نظر می‌رسد که واقعاٌ فاقد خصیصه هم دردی وانسان دوستی هستند.

قابل توجه است که رفتارهای پرخاشگرانه برخی ‌از کودکان، فقط درمحیط خانه ویا به عکس، فقط در محیط مدرسه مشاهده می شود، این پرخاشگری را اصطلاحاٌ«پرخاشگری واکنشی» می‌گویند(شیخ پور،۱۳۸۶).

کنترل پرخاشگری

کنترل پرخاشگری از دیدگاه زیست شناختی ‌و غریزی بودن پرخاشگری :

نظریه پردازانی که معتقدند پرخاشگری، غریزی ویک ویژگی زیستی انسان است، طبعاٌ با دیدی بد بینانه به امکان کنترل رفتار پرخاشگرانه می نگرند. فروید عنوان می‌کند که احتمالی وجود ندارد که ما بتوانیم تمایلات پرخاشگرانۀ انسانی را واپس برانیم، اما دو شیوه پیشنهاد ‌کرده‌است که تامدتی امیدبخش است. یکی درسطح بین‌المللی که عبارت است از تشکیل مجموعه ای از نیروها که بتواند نیروهای پرخاشگرانۀ قدرت‌های بزرگ را کنترل کند ودیگری درسطح فردی که رشد فراخود یعنی وجدان فردی می‌تواند به عنوان عاملی برای محدود کردن تمایلات پرخاشگرانه درونی مفید باشد. به علاوه نو فرویدی ها برای کنترل پرخاشگری، شرکت ‌در فعالیت‌های پرخاشگران، قابل قبول اجتماعی چون ورزش را مفید می دانند(کریمی،۱۳۸۰).

کنترل پرخاشگری از دیدگاه یادگیری اجتماعی

این گروه ‌در مورد امکان کنترل پرخاشگری نسبت به بقیه دیدگاه ها خوش بین ترند. چراکه معتقدند عوامل محیطی آموختن ونگهداری رفتارهای پرخاشگرانه را می توان کنترل کرد. تغییرات مناسب ‌در موقعیت‌های محیطی وازبین بردن زمینه‌های موجود پرخاشگری می‌توانند باعث کاهش در پرخاشگری وخشونت شوند. درچهارچوب نظریه های یادگیری شیوه های زیر برای کنترل پرخاشگری پیشنهاد شده است:

تنبیه فرد پرخاشگر:

بعضی ‌از محققان پیشنهاد کرده اندکه تنبیه یا تهدید به تنبیه نیز می‌تواند به عنوان کاهش دهنده رفتار پرخاشگرانه مورد استفاده قرار گیرد. البته تنبیه شدید به علت اینکه متابعت می آورد وزشتی پرخاشگری رادر شخص درونی نمی کند، روش مطلوبی نیست.اما تنبیه ملایم چون توجیه بیرونی کافی برای شخص فراهم نمی کنداحتمال بیشتری دارد که نگرش فرد رانسبت به پرخاشگری تغییر دهد(باس^[۵۳]،۱۹۹۰).

پوزش وعذرخواهی :

عذرخواهی وپوزش به مقدار زیادی ازشدت عصبانیت آدمی کم می‌کند. البته عکس العمل مابستگی زیادی به ماهیت عذرخواهی های طرف مقابل دارد. مثلاٌ مطالعات نشان داده است که اگر منبع عذرخواهی را به گردن عوامل محیطی بیندازد، احتمالاٌمؤثرتر واقع می شود، تازمانی که به خودش یا شمانسبت دهد(کریمی،۱۳۸۰).

استدلال:

این شیوه شامل ارائه مجموعه ای از استدلال‌ها درمورد خطرات و عواقب پرخاشگری باخودپرخاشگر یاقربانیان پرخاشگری است. این شیوه حتی می‌تواند در پیشگیری ازپرخاشگری ‌در افرادی که هنوز پرخاشگری نشان نداده اند، مؤثرواقع شود. همچنین میزان متقاعد کننده بودن استدلال در این زمینه نقش مهمی دارد (شهریاری،۱۳۷۶).

تنبیه الگوهای پرخاشگر:

تنبیه شخص دیگرهدف است. بالاخص استدلال شده است که ممکن است پرخاشگری را با عطف توجه کودک به نمونه وسرمشق پرخاشگرکه سرنوشتی نافرجام دارد کاهش داد. درآزمایشهای انجام شده توسط آلبرت بندورا مشخص شد کودکانی که به تماشای فیلمی پرداختند که درآن شخص پرخاشگر تنبیه شد، رفتار پرخاشگرانه خیلی کمتری داشتند(بناب،۱۳۷۴).

آموزش مهارت‌های اجتماعی