شکل ۴-۵- مقایسه تعداد طبق در بوته سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه) ۳۶
شکل ۴-۶- مقایسه تعداد دانه در طبق سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه) ۳۷
شکل ۴- ۷- مقایسه تعداد دانه در بوته سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه) ۳۹
شکل ۴-۸- مقایسه عملکرد دانه در تک بوته تحت اثر متقابل حذف برگ و رقم ۴۰
شکل ۴-۹- مقایسه وزن هزار دانه در سه رقم گلرنگ ( کوسه، گلدشت و صفه) ۴۲
شکل ۴-۱۰- مقایسه شاخص برداشت سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه) ۴۴
شکل ۴-۱۱- مقایسه درصد روغن دانه در سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه) ۴۶
شکل ۴-۱۲- مقایسه محتوای قند محلول ساقه در سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه)، در ۶۱ روز پس از کاشت ۴۹
شکل ۴-۱۳- مقایسه محتوای قند محلول ساقه در سه رقم گلرنگ (کوسه، گلدشت و صفه)، در ۷۹ روز پس ۵۰
فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول ۴-۱- نتایج تجزیه واریانس سرعت رشد محصول تحت تاثیر رقم و حذف برگ در چهار دوره زمانی متفاوت ۳۱
جدول ۴-۲- نتایج تجزیه واریانس اجزای عملکرد، عملکرد، شاخص برداشت و محتوای روغن دانه گلرنگ تحت اثر رقم و حذف برگ ۴۷
جدول۴-۳- نتایج تجزیه واریانس محتوای قند محلول ساقه گلرنگ تحت اثر رقم و حذف برگ در سه زمان متفاوت ۵۰
فهرست پیوست­ها
عنوان صفحه
پیوست ۱- مقایسه میانگین سرعت رشد محصول گلرنگ تحت اثر رقم و حذف برگ در چهار زمان متفاوت ۵۴
پیوست ۲- مقایسه میانگین ارتفاع، عملکرد بیولوژیک، اجزای عملکرد، عملکرد، شاخص برداشت و محتوای روغن دانه گلرنگ تحت اثر رقم و حذف برگ ۵۵
پیوست ۳- مقایسه میانگین قند محلول ساقه در گلرنگ تحت اثر رقم و حذف برگ در سه زمان متفاوت ۵۶
فصل اول
مقدمه
گلرنگ گیاهی است یکساله با نام علمیCarthamus tinctorius ، از تیره مرکبان که ظاهری شبیه خار زرد دارد. گلرنگ از زمان‌های قدیم در استان‌های آذربایجان، خراسان و اصفهان به صورت زراعت فرعی و به منظور برداشت گل کشت شده است. گلبرگ گلرنگ دارای مواد رنگی کارتامین و کارتامیدین است که از آنها برای رنگ‌آمیزی پارچه ابریشم و گل‌های مصنوعی در طباخی و شیرینی‌پزی استفاده می‌شود. امروزه با تولید آنیلین مصنوعی از اهمیت رنگ‌های گلرنگ در صنایع رنگرزی کاسته شده است و بر اهمیت گلرنگ به عنوان دانه روغنی به خصوص به علت دارا بودن اسید چرب غیر‌اشباع و ضروری لینولِئیک افزوده شده است و به تولید آن در جهان توجه خاص گردیده است (خواجه‌پور، ۱۳۸۶). گلرنگ گیاهی پهن‌برگ از گیاهان دنیای قدیم است که از لحاظ سیستم ریشه‌ای پس از آفتابگردان، کلزا و گندم قرار دارد که قادر است آب را از عمق ۱۸۰ سانتی‌متری بافت خاک استخراج کند. بنابراین گلرنگ به عنوان گیاه تناوبی پتانسیل وارد شدن به سیستم تک‌کشتی غلات پاییزه در مناطق دیم را داشته و در مناطق وسیعی از ژاپن تا آفریقا مورد کشت بوده است. مقاومت به خشکی گلرنگ کمی از جو کمتر بوده و کشت دیم آن در مناطقی با بارش بیش از ۳۰۰ میلی‌متر در طی فصل رشد امکان‌پذیر است (گل‌پرور و قاسمی‌پیربلوطی، ۱۳۸۷). سازگاری وسیع گلرنگ با اقلیم‌های مختلف و تحمل زیاد آن به شرایط نامناسب ایجاب می کند که مطالعات به‌نژادی و به‌زراعی گسترده‌ای روی آن انجام شود و در جهت گسترش کشت آن تلاش زیادی به عمل آید (پورداد، ۱۳۸۵). با توجه به اینکه گلرنگ در مقایسه با بسیاری از گیاهان زراعی از مقاومت به خشکی و شوری بالایی برخوردار می‌باشد و همچنین دارای ارقام بهاره و پاییزه با مقاومت به سرمای مناسب است، بنابراین توسعه کشت این دانه روغنی در کشور، می‌تواند آینده نویدبخشی داشته باشد (بای‌بوردی، ۱۳۸۶).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۱- اهمیت برگ در عملکرد گیاه
برگها به عنوان اولین منبع تولید مواد فتوسنتزی مورد نیاز در پر کردن دانه‌ها محسوب می‌شوند و هر گونه کاهش یا عدم کارآیی آنها موجب کاهش انتقال مواد فتوسنتزی به دانه‌ها و کاهش عملکرد می‌شود (عبدی و همکاران، ۱۳۸۶). محصولات زراعی در معرض انواع گوناگونی از برگ‌زدایی قرار می‌گیرند. تگرگ، باد، خسارت آفات و بیماری‌ها، چرای دام، مدیریت نامناسب علف‌کش‌ها و ماشین‌آلات کشاورزی از جمله مهمترین عواملی هستند که در این امر موثر هستند .(Muro et al., 1998) جهت شبیه‌سازی خسارت وارده به برگها در اثر عوامل مختلف از روش برگ‌زدایی مصنوعی استفاده می‌شود (Haile et al., 1998). اگر چه برگ‌زدایی طبیعی خسارت واقعی‌تری نسبت به برگ‌زدایی شبیه‌سازی شده ایجاد می‌کند، ولی تعیین سطح واقعی این نوع خسارت‌ها به ندرت امکان‌پذیر است، زیرا سطح از بین رفته به سادگی قابل برآورد نمی‌باشد (Boogard et al., 2001). برگ‌زدایی علاوه بر اینکه از طریق کاهش سطح فتوسنتزکننده و تغییر ساختار کنوپی منجر به کاهش دریافت نور می‌شود، بر سرعت رشد نسبی، راندمان مصرف آب، زمان رسیدگی محصول، وضعیت هورمون‌های گیاهی، و در نهایت عملکرد محصول نیز تاثیر می‌گذارد.(Milford, 1973)
میزان تجمع ماده خشک تولیدی گیاهان در شرایط فراهمی آب و مواد غذایی به مقدار تشعشع دریافتی توسط قسمت‌های فتوسنتز ‌کننده گیاه و کارآیی سیستم فتوسنتزی آنها بستگی دارد (Kirby and Jones, 1977). هر چه میزان جذب نور توسط جامعه گیاهی افزایش یابد به دنبال آن عملکرد بیولوژیکی و اقتصادی نیز افزایش خواهد یافت و باید توجه داشت که در محصولات دانه‌ای افزایش سهم عملکرد اقتصادی یا عملکرد دانه نسبت به عملکرد بیولوژیکی مد نظر است .(Urie et al., 1968) از آنجایی که برگها اندامهای اصلی فتو‌سنتز کننده هستند، هر چه میزان جذب نور توسط برگها بیشتر باشد بر عملکرد گیاه تاثیر مناسبی دارد (محمودیه‌چم‌پیری و همکاران، ۱۳۸۵). بررسی‌های فیزیولوژیک نشان می‌دهد که اثر قطع برگ می‌تواند بر صفات زراعی موثر و بر عملکرد تاثیر‌گذار باشد، به طوری که در زمان مناسب با دستکاری و تغییر منبع بتوان به نتایج جدید دست یافت (جواهری و دانشیان، ۱۳۸۶). بررسی نحوه کاهش عملکرد در اثر ریزش برگها و کاهش منبع نقش مهمی در پیش‌بینی عملکرد دارد و می‌تواند نشان دهنده اهمیت برگهای مختلف گیاه باشد (Muro et al., 2001 ; Schneiter and Miller, 1981). کاهش سطح برگ گیاه در اثر برگ‌زدایی از طریق کاهش ظرفیت فتوسنتزی بر رشد و تولید گیاه تاثیر می‌گذارد .(Muro et al., 2001) برگها منبع تولید مواد فتوسنتزی و نیتروژن مورد نیاز برای نمو دانه می‌باشند، بر این اساس برگ‌زدایی وزن دانه‌های ذرت را کاهش می‌دهد و در نتیجه بر عملکرد و کیفیت بذر ذرت هیبرید تاثیر می‌گذارد (Wilhelm and Etora, 1995). علاوه بر این برگ‌زدایی بر صفات دیگری نظیر جوانه‌زنی بذر ذرت تاثیر می‌گذارد و اختلاف معنی‌داری بین درصد جوانه‌زنی شاهد با بذور حاصل از برگ‌زدایی زود هنگام و دیر هنگام وجود دارد (مدندوست و همکاران، ۱۳۸۴).
برگهای آفتاب‌گردان از لحاظ موقعیت قرار گرفتن بر روی ساقه دارای نقش متفاوتی در تامین مواد فتوسنتزی هستند به‌گونه‌ای که تاثیر حذف ۸ و ۱۵ برگ از قسمت فوقانی گیاه بیشتر از حذف همان تعداد برگ از قسمتهای تحتانی گیاه است و این امر نشان دهنده اهمیت برگهای بالایی در فتوسنتز است (Singh and Khan, 1981). ناصری (۱۳۷۰) بیان کرد که ۵ و ۱۰ برگی که در پایین‌ترین قسمت آفتاب‌گردان قرار دارد به ترتیب تنها یک و ده درصد در عملکرد نهایی دانه شرکت داشته‌اند ولی برگهای بالایی به دلیل طول عمر بیشتر نقش بیشتری را در عملکرد دانه ایفا می‌کنند. همچنین آلیاری و شکاری (۱۳۷۹) بیان کردند که برگهای محدوده میانی ساقه بیشترین سهم را در عملکرد دانه و درصد روغن آفتاب‌گردان ایفا می‌کنند، برگهای انتهای ساقه به علت اینکه نسبت به برگهای وسط آن جوانتر و کوچکترند و تشکیل آنها مواد زیادی را می‌طلبد در پر شدن دانه نقش کمتری را دارند. در آفتاب‌گردان برگها به عنوان عمده‌ترین منبع تامین کننده مواد غذایی سایر اندامهای گیاهی از جمله طبق از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بایستی با اتخاذ تدابیر مناسب، دوام سطح برگ را بعد از مرحله گرده‌افشانی بهبود بخشید (رشدی و همکاران، ۱۳۸۶). در ذرت موقعیت برگ نسبت به بلال در کارآیی فتوسنتزی آن اهمیت خاصی دارد. مطالعات با کربن نشان‌دار، نشان داد که برگهای بالای بلال ۲۳ تا ۹۱ درصد از مواد فتوسنتزی خود را به بلال منتقل می‌کنند که بیشترین میزان انتقال مواد به نزدیک‌ترین برگ بالای بلال تعلق دارد (مرادی و همکاران، ۱۳۸۷). آزمایشهای حذف برگ برای شبیه‌سازی خسارات ناشی از عوامل محیطی و انواع تنشها به اجرا درمی‌آیند و با اجرای این قبیل آزمایشها می‌توان به نقش برگها در قسمتهای مختلف ساقه در تامین مواد فتوسنتزی و انتقال آنها پی برد (عباسپور، ۱۳۸۰). اهداف اصلی که در این تحقیق مد نظر می‌باشند عبارتند از:
۱- بررسی نقش برگهای بالایی و پایینی در عملکرد گلرنگ
۲- مقایسه عملکرد ارقام گلرنگ در شرایط آب‌و‌هوایی رفسنجان
۳- بررسی واکنش اجزای عملکرد گلرنگ به کاهش قدرت منبع
۴- بررسی اثر زمان حذف برگ بر عملکرد گلرنگ
۱-۲- رابطه‌ی منبع و مخزن
در سال‌های اخیر بررسی روابط منبع و مخزن جهت تعیین عامل محدود کننده عملکرد در بسیاری از گیاهان زراعی مورد توجه فیزیولوژیست‌ها و متخصصین اصلاح نباتات قرار گرفته است(Barrnett and Peare, 1983) . یکی از مسایل اساسی در فیزیولوژی عملکرد، مقایسه ظرفیت تولید مواد فتوسنتزی و ظرفیت پذیرش مخزن به عنوان عوامل محدودکننده افزایش بیشتر عملکرد می‌باشد. محدود شدن عملکرد توسط منبع و مخزن نشان می‌دهد که منبع و مخزن دارای ماهیت مستقل نیستند و تحت تاثیر روابط بین محل‌های تولید و مصرف مواد فتوسنتزی قرار می‌گیرد. هر عاملی که فتوسنتز را افزایش می‌دهد موجب افزایش سرعت انتقال مواد فتوسنتزی نیز می‌شود (رحیمیان و کوچکی، ۱۳۷۷). میزان انتقال مواد پرورده به وسیله فرایندهای منبع یا مخزن کنترل می‌شود. پژوهش‌های بسیاری پیرامون محدودیت رشد مخزن به کمک تامین مواد پرورده (منبع محدود) یا به وسیله گنجایش مخزن در وارد کردن و استفاده از آن مواد (مخزن محدود) صورت گرفته است (رحیمیان و کوچکی، ۱۳۷۷). فعالیت مخزن به سرعت جذب مواد فتوسنتزی در واحد وزن، بافت و اندازه مخزن و وزن کل بافت آن بستگی دارد، لذا تغییر اندازه و فعالیت منبع یا مخزن منجر به تغییر الگوی انتقال می‌شود. اگر اجزای عملکرد تغییر کند اما عملکرد در همان سطح قبلی بماند نشان می‌دهد که اندام‌های تامین‌کننده مواد پرورده عامل محدود کننده هستند.(Gifford and Beamier, 1981) به منظور ارزیابی میزان محدودیت منبع و نحوه عرضه مواد پرورده بر رشد دانه، از تیمارهایی نظیر غنی‌سازی گازکربنیک، حذف گزینشی دانه‌ها و تنک کردن تعدادی از بوته‌ها یا قسمت‌های زایشی گیاه استفاده می‌شود (هاشمی‌دزفولی و مرعشی، ۱۳۷۴). وزن دانه یکی از شاخص‌های مهم در گیاهان دانه‌ای به شمار می‌رود. این شاخص از یک سو بر میزان مواد پرورده موجود بویژه در مراحل اولیه رشد دانه و از سوی دیگر به ظرفیت و توانایی دانه‌های در حال رشد برای ذخیره مواد پرورده بستگی دارد (هاشمی‌دزفولی و مرعشی، ۱۳۷۴). چنانچه بخشی از منبع یا تمامی منبع حذف شود مواد محلول موجود در ساقه در طی مدتی پس از گرده‌افشانی کاهش می‌یابد.(Hume and Compel, 1992) همان ‌طور که کاهش منبع در حدی کمتر از حد طبیعی موجب کاهش عملکرد می‌شود، کاهش مخزن نیز موجب کاهش عملکرد می‌شود (رادمهر و همکاران، ۱۳۸۱). با مدیریت‌های زراعی می‌توان بسیاری از عوامل محدود کننده را در سطح مزرعه بهبود بخشید اما مدیریت‌های زراعی به تنهایی قادر نیستند در بهبود عملکرد کافی باشند، آگاهی از این نکته که آیا رشد و توسعه اندام‌های اقتصادی با مقدار مواد فتوسنتزی محدود می‌شود (محدودیت منبع) و یا به وسیله اندامی که این مواد فتوسنتزی را دریافت می‌کند (محدودیت مخزن) مهم می‌باشد .(Cruz-Aguado et al., 1999)
فصل دوم
پیشینه پژوهش
۲-۱- اهمیت رقم
تاریخچه طولانی کشت، شرایط محیطی متفاوت و روش‌های گرده‌افشانی در گلرنگ باعث تشکیل بوم‌جور‌های ^[۱]مختلفی از این گیاه گردیده است و تفاوت‌های ژنتیکی بین ارقام می‌تواند بر مورفولوژی گلرنگ موثر باشد (فروزان، ۱۳۷۹). وجود توده‌های محلی و وحشی گلرنگ در ایران نشان از سازگاری آن با شرایط آب و هوایی مناطق وسیعی از کشور ما دارد (عسیسی و همکاران، ۱۳۸۹). در تحقیقات به‌نژادی، ژنوتیپی را می‌توان پایدار دانست که در شرایط مختلف محیطی دارای عملکرد و همزمان پایداری بالایی باشد، بنابراین برآورد اثر متقابل ژنوتیپ و محیط ضروری است .(Leon, 1988) عکس‌العمل متقابل محیط و ژنوتیپ بهنگام دستورزی روابط منبع و مخزن شدید گزارش شده است. به عبارتی دیگر بعضی از ارقام در یک محیط مخزن محدود و در شرایط دیگر منبع محدود می‌باشند .(Blade and Baker, 1991 ; Gustavo and Savin, 1994)
طول فصل رشد از کاشت تا آغاز گرده‌افشانی، از آغاز گرده‌افشانی تا رسیدگی فیزیولوژیک به طور بسیار معنی‌داری تحت تاثیر رقم قرار می‌گیرد (خواجه‌پور، ۱۳۸۶). ارقام گلرنگ از نظر درصد جوانه‌زنی، وزن خشک ریشه و اندامهای هوایی و تعداد شاخه‌های فرعی با هم تفاوت دارند (حاج‌غنی و همکاران، ۱۳۸۷). اثر متقابل رقم و تاریخ کاشت بر عملکرد دانه و اجزای آن ثابت شده است
(باقری و همکاران، ۱۳۸۰). در جریان شناسایی ژنوتیپهایی با عملکرد بالا در گلرنگ یکی از مسائل مهم، توجه به صفات فنولوژیکی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی موثر بر عملکرد می‌باشد (دادرسان و همکاران، ۱۳۸۹).
۲-۱-۱- ارتفاع بوته در ارقام گلرنگ
در میان خصوصیات مورفولوژیک گلرنگ، ارتفاع گیاه از بارزترین و در عین حال موثرترین عوامل در تعیین عملکرد می‌باشد (Hang and Evans, 1987). افزایش ارتفاع در جامعه گیاهی به دلیل تشکیل برگهای بیشتر و کاراتر باعث افزایش جذب نور و محصول‌دهی بهتر می‌شود (اهدایی و نورمحمدی، ۱۳۶۳). ارتفاع بوته در گلرنگ به مقدار قابل توجهی تحت تاثیر شاخصهای ژنتیکی قرار دارد، ضمن آنکه شرایط محیطی و عملیات زراعی هم بر آن موثر است (سیروس‌مهر و همکاران، ۱۳۸۷). بین ژنوتیپ‌های گلرنگ از لحاظ ارتفاع بوته تفاوت معنی‌داری مشاهده می‌شود و ارتفاع ارقام بین ۵۱ تا ۱۵۱ سانتی‌متر گزارش شده است (Khidir, 1974). الحانی (۱۳۸۱) به تاثیر شرایط محیطی بر ارتفاع ارقام مختلف گلرنگ اشاره کرد. در مقایسه دو رقم گلرنگ خارجی به نامهای SS766 و IR295 و دو رقم داخلی به نامهای ورامین ۲۹۵ و زرقان ۲۷۹ مشخص شد که ارقام خارجی دارای ارتفاع کمتری نسبت به ارقام داخلی هستند (راشدمحصل و بهدانی، ۱۳۷۷). در آزمایش کافی و رستمی (۱۳۸۶) ارقام مورد بررسی تفاوت معنی‌داری از لحاظ ارتفاع داشتند به طوری که رقم اصفهان بیشترین ارتفاع و رقم KH کمترین ارتفاع را دارا بودند. بهدانی و جامی‌الاحمدی (۱۳۸۷) نیز ژنوتیپ کوسه را بلندترین ژنوتیپ مورد مقایسه معرفی کردند.
۲-۱-۲- سرعت رشد محصول در ارقام گلرنگ
سرعت رشد محصول از جمله شاخص‌هایی است که برای ارزیابی توان تولیدی گیاه و بهره‌برداری از عوامل محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرد(Johnson and Hanson, 2003) . سرعت رشد محصول در مراحل اولیه رشد به دلیل کامل نبودن پوشش گیاهی و جذب درصد کمی از نور خورشید پایین است و با نمو گیاه و توسعه سطح برگ و نفوذ کمتر نور از لابلای جامعه گیاهی به سطح خاک سریعا افزایش می‌یابد .(Rayford, 1967) در پایان فصل رشد مقدار سرعت رشد محصول منفی می‌گردد و روندی نزولی دارد که کاهش فتوسنتز دلیل این کاهش است .(Pilbeam et al., 1991 ; Karimi and Siddique, 1991) در پایان فصل رشد به دلیل کاهش روند ماده‌سازی در گیاه، مقدار سرعت رشد محصول ثابت شده و به تدریج سیر نزولی پیدا می‌کند. کاهش سرعت زمانی رخ می‌دهد که گیاه برای تولید مواد جدید بیشتر به انتقال مواد فتوسنتزی از اندام‌های مختلف به دانه پرداخته و لذا وزن کل تقریبا ثابت می‌ماند. با نزدیک شدن به مرحله رسیدگی برگها ریزش پیدا می‌کنند و سطح فتوسنتزکننده کاهش می‌یابد، به همین دلیل سرعت رشد محصول در اواخر فصل رشد به مقادیر منفی نیز می‌رسد .(Karimi and Siddique, 1991)
وزن خشک گیاه بستگی به تجمع مقدار تشعشع جذب شده در طول دوره رشد دارد. از طرفی میزان تشعشع جذب شده به وسیله گیاه بستگی به شاخص سطح برگ و رشد تاج پوش دارد. در بیشتر گیاهان هنگامی که شاخص سطح برگ به چهار تا پنج برسد بیش از ۸۰ درصد تشعشع فعال فتوسنتزی توسط گیاه جذب می‌شود. علاوه بر روابط خطی بین افزایش جذب تشعشع خورشید با شاخص سطح برگ و افزایش ماده خشک با شاخص سطح برگ، یک رابطه خطی بین تولید ماده خشک و درصد جذب تشعشع خورشید نیز مشاهده شده است (لباسچی، ۱۳۷۰). درصورت عدم بروز تنش‌های زیستی و غیر زیستی، انباشت ماده خشک گیاهی به کمیت تشعشع دریافت شده توسط سایه‌انداز بستگی دارد. بر همین اساس ارتباط بین ماده خشک گیاه و تشعشع دریافت شده به کارایی مصرف تشعشع موسوم است (Kiniry et al., 1998). بیشترین کارایی مصرف تشعشع و تبدیل آن به ماده خشک با حداکثر پوشش سایه‌انداز و افزایش سطح برگ به دست می‌آید (Rinaldi and Vonella, 2006). مجدنصیری (۱۳۸۳) ضمن مقایسه ارقام گلرنگ بیان کرد که بین ارقام از لحاظ سرعت رشد محصول تفاوت معنی‌داری وجود دارد و حداکثر سرعت رشد محصول در رقم اراک ۲۸۱ مشاهده شد.
۲-۱-۳- تعداد طبق در ارقام گلرنگ
تعداد طبق در بوته یکی از مهمترین اجزای عملکرد بوده و در بین اجزای عملکرد بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه دارد (توکلی، ۱۳۸۱). بین ارقام مختلف گلرنگ از لحاظ تعداد طبق در بوته تفاوت معنی‌داری وجود دارد، زیرا ارقام مختلف از لحاظ تولید شاخه‌های فرعی متفاوت هستند .(Abel and Priscoll, 1976) کافی و رستمی (۱۳۸۶) تفاوت معنی‌داری را از لحاظ تعداد طبق در بوته ارقام مورد مقایسه مشاهده کردند و بیان کردند که کمترین تعداد طبق مربوط به رقم اراک و بیشترین آن مربوط به رقم اصفهان می‌باشد. در آزمایش باغخانی و فرحبخش (۱۳۸۷) نیز بین ارقام مورد مقایسه از لحاظ تعداد طبق در بوته اختلاف معنی‌داری مشاهده شد و رقم محلی اصفهان بیشترین تعداد طبق و رقم LSP کمترین تعداد طبق در بوته را دارا بودند. در آزمایشی که توسط موسوی‌فر و همکاران (۱۳۸۷) در بیرجند انجام شد به نظر می‌رسید که ژنوتیپهای مورد مقایسه پتانسیل ژنتیکی متفاوتی در تولید طبق داشته، به طوری که ارقام کوسه و اصفهان ۲۸ بالاترین تعداد طبق در بوته و رقم IL111 کمترین تعداد طبق را دارا بودند.
۲-۱-۴- تعداد دانه در طبق ارقام گلرنگ
تعداد دانه در طبق یکی از اجزای مهم عملکرد دانه است که همبستگی مثبتی با عملکرد دارد (برادران و زینالی‌خانقاه، ۱۳۷۵). محققین زیادی بیان کردند که تعداد دانه در طبق تحت تاثیر ژنوتیپ قرار می‌گیرد و سایر ارقام گلرنگ از لحاظ این صفت با یکدیگر متفاوتند (داداشی، ۱۳۸۰ ؛ ابوالحسنی، ۱۳۸۱ ؛ فرید، ۱۳۸۳). کافی و رستمی (۱۳۸۶) در آزمایشی به این نتیجه رسیدند که بیشترین تعداد دانه در طبق به رقم اصفهان و کمترین آن به رقم KH تعلق دارد اما بین رقم اراک وKH اختلاف معنی‌داری وجود ندارد. در آزمایش باغخانی و فرحبخش (۱۳۸۷) نیز بیشترین تعداد دانه در طبق متعلق به رقم محلی اصفهان و رقمLSP و کمترین آن به رقمIL تعلق دارد. موسوی‌فر و همکاران (۱۳۸۷) نیز بیان کردند که تعداد دانه بیشتر در طبق رقم کوسه، نسبت به رقم IL111 به ویژگیهای ژنتیکی این رقم برمی‌گردد.
۲-۱-۵- وزن دانه در ارقام گلرنگ
وزن دانه از سه منبع تامین می‌شود که عبارتند از: ۱- فتوسنتز جاری بعد از گرده‌افشانی، ۲- انتقال کربوهیدرات‌هایی که قبل از گرده‌افشانی در گیاه تولید و ذخیره شده و بعد از گرده‌افشانی به دانه منتقل می‌گردد، که این فرایند اصطلاحا حرکت مجدد نامیده می‌شود، ۳- انتقال کربوهیدرات‌هایی که بعد از گرده‌افشانی و در دوره رشد بطئی دانه یعنی دوره‌ای که مواد پرورده حاصل از فتوسنتز جاری گیاه بدلیل محدودیت پذیرش دانه‌های تازه تشکیل شده، بیش از نیاز دانه‌ها بوده و بنابراین به صورت موقت در گیاه ذخیره می‌شوند، که این فرایند را اصطلاحا انتقال مجدد می‌نامند. مجموعه انتقال و حرکت مجدد توزیع مجدد نامیده می‌شوند (نادری، ۱۳۷۹). انتقال مجدد یک شاخص مطلوب فیزیولوژیکی است که به عوامل مختلف از جمله ژنوتیپ، تراکم و شدت تنش کمبود آب وابسته است. بر اساس گزارش‌های موجود سهم مواد ذخیره شده قبل از گلدهی با انتقال مجدد در کمک به عملکرد دانه ذرت در شرایط مختلف بین صفر تا ۹۰ درصد متغیر و به طور متوسط ۲۰ تا ۴۰ درصد گزارش شده است (لک و همکاران، ۱۳۸۶). وزن بیشتر دانه با پر شدن سریعتر دانه و طولانی‌تر شدن دوره انتقال مجدد صورت می‌پذیرد و هر چه این دو عامل بیشتر شوند دانه‌های درشت‌تری تولید می‌شود .(Sofield et al., 1977) نادری و همکاران (۱۳۷۹) گزارش کردند که به دلیل کاهش فتوسنتز جاری گندم در شرایط دشوار محیطی وزن دانه در شرایط تنش نسبت به شرایط مطلوب وابستگی بیشتری به مکانیزم‌های جبران کننده یعنی انتقال و حرکت مجدد دارد. به همین دلیل است که اهدایی و واینز^[۲] (۱۹۹۶) و پاپاکوستا و گایاناس^[۳] (۱۹۹۱) همبستگی مثبت و معنی‌داری را در شرایط تنش بین مقدار توزیع مجدد به دانه و وزن آن به دست آوردند.

آنچه که در این تحقیق مورد توجه می باشد عدالت از نوع فضایی است. عدالت فضایی در جامعه ی امروز نیز توزیع برابر منابع و خدمات به ساکنین جامعه تعریف می شود چراکه توزیع مناسب و بهینه امکانات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی در میان مناطق و نواحی یکی از مهمترین عوامل جلوگیری از نابرابریها و شکاف توسعه و توزیع فضایی مناسب جمعیت در پهنه ی سرزمین است. بنابراین مهمترین رسالت برنامه ریزان و مدیران شهری تلاش برای دستیابی به برابری در دسترسی گروه های مختلف جامعه ی شهری به خدمات عمومی و از بین بردن تضاد در تامین فرصتها است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فصل سوم :
معرفی محدوده مورد مطالعه
مقدمه
سرزمینی که به نام گرگان در تاریخ ایران از آن نام برده می شود از ایالتهای مرزی و مهم بوده که نه تنها در عرصه ی سیاسی و نظامی و نبردهای تاریخی بلکه در عرصه ی فرهنگ و هنر و تمدن نیز اگر سرآمد نباشد بی تردید از پیشتازان آن است و مفاخر بسیاری را پرورانده که در تاریخ ها مذکور است. گرگان یا هیرکان قدیم منطقه ای است در شمال شرق ایران در ۵۴٫۴۳۶ درجه طول شرقی و ۳۶٫۸۳۶ درجه عرض شمالی که در گذشته های دور بسیار فراتر از اندازه ی کنونی خود بوده است. این سرزمین به سبب هم مرزی با خراسان و خوارزم در تاخت و تازهای مکرر اقوام شرقی به داخل ایران، ار آسیب ها بی نصیب نبوده است به همین سبب در دوره ی ساسانی و به روایتی در عهد اشکانی دیوار دفاعی مستحکمی در شمال این ایالت کشیده شده تا مانع دست اندازی اقوام بیگانه به این سرزمین شود. گرگان زمین در بیشتر ادوار تاریخی، استقلال خود را نگه داشته و تلاش می کرد تا به عنوان ایالتی مستقل به حیات خود ادامه دهد تا آنکه در سال ۱۳۱۶ به استان مازندران منضم شد و پس از شصت سال به نام استانی جداگانه دوباره هویت خود را بازیافت. در این فصل موقعیت جغرافیایی شهر گرگان، شرایط طبیعی و اقلیمی مانند شیب، خاک، زمین شناسی و بارش، رطوبت، دما و همچنین وضعیت اشتغال و خصوصیات جمعیتی چون گروه های سنی، بعد خانوار، نسبت جنسی و سایر موارد مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
۳-۱- تاریخچه:
محدوده ای که امروزه به نام شهر گرگان شناخته می شود تا سال ۱۳۱۶ شمسی به نام استرآباد خوانده می شد. استرآباد از دو کلمه استر به معنی کوکب و ستاره و آباد به معنی عمارت است. کلمه آناهیتا، آناهیت و ناهید بعدها به صورت استر، ایستار، استاره و ستاره در آمده و به عنوان اسامی دختران ایرانی معمول شد. در بعضی نقاط استر را بر آبادانی ها هم اطلاق می کردند. چنانکه اردشیر پس از فتح خوزستان شهر باستانی “میسن” را آباد و آن را به نام همین فرشته آب و آبادانی” استرآباد اردشیر” نامید. معنی لغوی استرآباد “شهر آناهیتا” است. استرآباد(گرگان فعلی) می تواند منسوب به استر و ناهید باشد و شاید به همین دلیل است که ابوریحان بیرونی می نویسد پادشاهان استرآباد لقب “آناهبد” داشتند و استرآباد را در قدیم “استرک” نیز می نامیدند(معطوفی،۱۳۸۷: ۴۲).
گرگان با نام های دیرینه ی هیرکان، هیرکانیا، هرکان، وهرکانه، ورکانه، هیرکانی، گرگان و جرجان یادآور سرزمینی باستانی است که از کرانه ی جنوب شرقی دریای کاسپین تا خراسان و خوارزم کشیده شده بود و به عبارتی بین استرآباد و کراسنودیسک. ورکانه یا هیرکانیا را سرزمین گرگها نامیده اند و بی تردید ارتباطی بین این واژه و واژه های ورگ و گارگ که در زبان تبری منطقه به معنی گرگ است دیده می شود هرچند جغرافی نویسان دوره ی اسلامی در وجه نسبت گرگ از نیش پشه هایی در آن جا سخن رانده اند که به مثابه دندان گرگ است(رجایی،۱۳۸۹: ۱۴۳-۱۴۵).
۳-۱-۱- شهر گرگان در دوره ی قبل از اسلام
گرگان به نقل از منابع جزئی از سرزمین پارت بوده که از منطقه ی ائیریانه و اج سرازیر شده بودند که در دوره ی ماد استقلال خود را نگاه داشت. این منطقه در زمان هخامنشیان یکی از ساتراپ های آن دولت بوده و با استناد به کتیبه ها جزء ساتراپی پارثوا بوده و ورکانه نامیده می شد و ویشتاسپ پدر داریوش یکم هخامنش حاکم آنجا بوده است(رجایی،۱۳۸۹: ۱۴۴).
به نوشته ی آریان و کنت کورث اسکندر پس از ورود به سرزمین ایران، به گرگان هم لشکر کشید و مدتی راهم در زادراکرت(استرآباد) اقامت گزید پس از مرگ اسکندر سردارانش متصرفات وی را بین خود تقسیم کردند که ایران به دست سلوکوس افتاد. حکام سلوکی چند بار به گرگان لشکر کشیدند از جمله سلوکوس دوم که بر سر گرگان با تیرداد درگیر شد. بنا به گفته ی استرابن مقدونیان زمانی چند را بر هیرکان حکم راندند(معطوفی،۱۳۸۷: ۱۱۴). از موارد دیگر که در متون تاریخی از شهر گرگان نام برده شده است دیوار دفاعی است. بسیاری از کارشناسان معتقدند دیوار تاریخی گرگان همزمان با دیوار چین ساخته شده و تصور می شود که این دیوار سومین دیوار بزرگ تاریخی جهان(بعد از دیوار چین و دیوار سمیز آلمان) و بزرگترین دیوار آجری دنیا باشد. امروزه تقریبا تمام این دیوار از میان رفته و تنها بخش های کوچکی از آن که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است.
نقشه ی شماره(۳-۱) مسیر دیوار تدافعی گرگان

مأخذ: معطوفی، ۱۳۸۷: ۵۵
۳-۱-۲- شهر گرگان(استرآباد قدیم) در دوره پس از اسلام
شهر گرگان قدیم مدت ها در مقابل هجوم اعراب مقاومت کرد تا آن که در اوایل قرن دوم هجری، اعراب پس از تلفات سنگین، شهر را فتح کردند، اما این شهر مقر مخالفان خلفای عرب و مرکز علویان گردید و در اوایل قرن چهارم و به هنگام خلافت هارون الرشید یکی از علویان به نام یزیدبن مهلب در سال ۵۸۲ والی خراسان شد. وی جرجان(گرگان) را فتح ،با آنها صلح و به سوی استرآباد آمد. وی در دهکده ای به نام استریک گنجینه ای یافت که آنها را صرف آبادانی استرآباد کرد.
مطابق مستندات می توان گفت که در قرن چهارم هجری گرگان و استراباد دو شهر مجزا از هم و واقع در قصبه ای به نام شهرستان با مرکزی به همین نام بوده اند. در قرن هفتم و هشتم استرآباد مانند شهرهای دیگر مورد هجوم اقوام مغول قرار گرفت و ویرانی بسیاری را متحمل شد و پس از آن به تدریج شکوه و عظمت خود را از دست داد.
۳-۱-۳- شهر گرگان در دوره معاصر
اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول مصادف با ورود عناصر دنیای مدرن به شهرهای ایران است. اولین این عناصر خیابانهای چلیپایی و عمود بر هم است. این خیابانها با ساخته شدن بر روی بافت قدیم و تاریخی شهر و یا برج و باروی آن زمینه ساز حضور عناصر دیگری شدند. اولین خیابان اصلی شهر یعنی خیابان میدان عباسعلی به فلکه مرکزی که در حال حاضر خیابان امام خمینی نام دارد در سال ۱۳۱۱ شمسی آغاز و در سال ۱۳۱۴ پایان یافت و به دنبال آن نصب اولین ژنراتور برق در سال ۱۳۰۷، تأسیس اداره ثبت احوال در سال ۱۳۱۵، اولین سینما در سال ۱۳۱۵، اولین کتابخانه عمومی در سال ۱۳۳۹، تاسیس مدرسه ملی در سال ۱۳۲۳ انجام شد.
۳-۲- خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر
۳-۲-۱- موقعیت جغرافیایی شهر
شهر گرگان مرکز استان گلستان می باشد که در شمال شرقی ایران با مساحت ۲۶۰۰ هکتار در ارتفاع متوسط ۱۵۵ متر از سطح دریا در ۵۴٫۴۳۶ درجه طول شرقی و ۳۶٫۸۳۶ درجه عرض شمالی و در دامنه شمالی رشته کوه البرز واقع شده است.
نقشه شماره(۳-۲) موقعیت منطقه ی مورد مطالعه در کشور،استان و شهرستان
مأخذ : نگارنده
۳-۲-۱-۱- عوارض طبیعی
شهر گرگان به شکل یک بافت شهری نیمه پراکنده با سطح وسیعی از اراضی کشاورزی در شمال و جنگل ها و باغات در جنوب، در پهنه ای حدود ۳۶۳۳ هکتار گسترده شده است. از جمله عوارض طبیعی که در سطح شهر گرگان قابل ذکر است، جنگل های هزار پیچ می باشد که در قسمت جنوب غربی شهر واقع است و برای مسافرینی که از این سمت وارد شهر می شوند چشم انداز طبیعی مهمی محسوب می شود؛ دیگری جنگل نهارخوران است که در قسمت جنوب شهر قرار گرفته و از جمله جاذبه های طبیعی این شهر می باشد. هر دو مورد از محدودیت های توسعه شهر در این دو جهت می باشند که هم فرم کالبدی خاصی را بر محدوده کالبدی آن اعمال کرده و هم به سبب قرار گیری در ارتفاعی مسلط بر شهر سازمان فضایی خاصی را بر آن تحمیل می کنند.
از دیگر عوارض قابل ذکر می توان به تپه قلعه خندان در قسمت جنوب غربی شهر، رودخانه های زیارت(گرگان رود) و تول چشمه و همچنین دشت هموار گرگان در قسمت شمالی شهر که دارای خاک حاصلخیز و چشم انداز های طبیعی زیبایی است اشاره کرد.
۳-۲-۲- توزیع شیب
شیب زمین در شهر گرگان به طرف شمال بوده و با حرکت به سمت شمال شهر بر ارتفاع و شیب زمین افزوده می شود؛ همچنین با حرکت به سمت جنوب شهر از شیب زمین کاسته و شهر در دشت وسیع و حاصلخیزی قرار می گیرد.
به طور کلی شیب های موجود در حوضه بالادست شهر گرگان را می توان در سه دسته مشاهده نمود. دسته اول شیب های تند که در محل ارتفاعات بالادست دیده می شوند، دسته دوم شیب هایی هستند که در منطقه کوهپایه بیشتر دیده می شوند و نسبت به شیب دسته اول ملایمتر می باشند و دسته سوم شیب مناطق دشت می باشد که عموماً شیب ملایم تری دارند. بیشترین وسعت حوضه بالادست شهر گرگان دارای شیب متوسط بوده و تقریباً برابر ۴۰ درصد می باشند. منطقه دارای شیب عمومی در دو جهت جنوب به شمال و شرق به غرب می باشد.
۳-۲-۳- زمین شناسی
۳-۲-۳-۱- خصوصیات تکتونیکی زمین
بر اساس مطالعات صورت گرفته، شهر گرگان و گستره ی استان گلستان از نواحی لرزه خیز ایران به شمار می رود. از گسل های موجود در منطقه می توان به گسل البرز اشاره نمود که به نام گسل خزر هم نامیده شده است و از جنوب گنبد قابوس تا لاهیجان، یعنی به طول تقریبی ۵۵۰ کیلومتر در امتداد و به موازات ساحل خزر کشیده شده است. گسل البرز جداکننده زون گرگان- رشت از بقیه البرز است. فعالیت این گسل را می توان از دوره سیلورین به بعد دنبال کرد و شاید هم قدیمی تر باشد. اگرچه در اغلب نوشته ها، گسل البرز را از نوع عادی می دانند ولی مطالعات زمین شناسی و ژئوتکنیک نشان داده اند که گسل های احاطه کننده ی دریای خزر از نوع معکوس و تا اندازه ای رورانده است. تأثیرگذارترین گسل منطقه، گسل گرگان است(جزئی از گسل البرز) که به صورت گسلی با روند تقریباً شرقی- غربی رانده در شمال شهر گرگان واقع شده است. وقوع زمین لرزه های ویرانگر گرگان در اثر فعالیت این گسل و یا تقاطع این گسل با گسلهای مینودشت و شمال البرز صورت گرفته است. در حال حاضر گسل البرز به شدت فعال است، زیرا بسیاری از زلزله های گیلان و مازندران در نتیجه ی جابجایی و فعالیت این گسل به وجود آمده است.
۳-۲-۴- خاک
تنوع بافت و ساختمان خاک در منطقه گرگان و دشت زیاد بوده و نمی توان در تمام منطقه یک حالت یکنواخت را در نظر گرفت. عدم یکنواختی در خاکهای منطقه گرگان به علت تفاوت در میزان بارندگی و دوری و نزدیکی از سلسله کوههای البرز و نیز اختلاف فاصله از دریا می باشد. خاک غنی مناطق جنگلی که حدود ۴۸۳۰۰۰ هکتار از منطقه را در بر گرفته اند به علت بارندگی زیاد از شوری برخوردار نبوده، لذا جهت امور کشاورزی مناسب می باشد. خاکهای جنگلی عمدتاً هوموسی بوده و در نتیجه در قسمت هایی که جنگل وجود ندارد از حاصلخیزی زیادی برخوردار هستند.
بعد از مناطق جنگلی تشکیلات کوهپایه ای قرار دارند که عمدتاً از لس بوده و چراگاه مناسبی برای حیوانات می باشند، این خاکها شور نبوده و عمق خاکهای مناطق زراعی تا یک متر هم رسیده و وسعتی حدود ۱۵۵۰۰۰ هکتار را در بر می گیرد. دشت های کوهپایه ای نیز مناطق مناسبی برای کشاورزی است و شهر گرگان و تقریباً اکثر شهرها و بخشهای منطقه گرگان و دشت در این قسمت ها واقع شده اند. مساحت این ناحیه حدود ۱۵۰۰۰ هکتار بوده و تا حدود آزاد شهر ادامه دارد، پس از این تشکیلات دشتهای آبرفتی قرار دارند که از بقایای رودخانه های سیلابی تشکیل یافته اند و در بعضی نواحی خاک آنها حاوی رس می باشد. شوری خاک در این ناحیه به تدریج افزایش یافته و کشاورزی آبی در آن صورت می گیرد. خاکهای ناحیه جنوبی رود گرگان از آبرفت رودخانه هایی که به دریای خزر می ریزند تشکیل یافته و با حرکت به سمت شمال جنس خاکها لسی می گردد. در منطقه گرگان به علت وجود زهکش های طبیعی نمکهای سطحی خاک شسته شده و کشاورزی را مقدور می سازند اما در مناطقی که این زهکشی ها وجود ندارند اراضی شور بوجود آمده اند.
با توجه به موارد فوق انواع خاکهای منطقه ی گرگان به شرح زیر است:
الف) خاکهای سطحی و خاکهای کم عمق دامنه: این قبیل خاکها در دامنه و شیبهای شمالی البرز دیده می شوند. خاکهای سطحی معمولا رسی و قهوه ای مایل به خاکستری تیره دارای تغییرات عمقی از ۵ تا ۲۵ سانتی متر هستند که خاکهی جنگلی انبوه را تشکیل می دهند.
ب) خاکهای قهوه ای ناحیه ی جنگل: این خاکها از خاکهای نوع اول و هوموسی بوده و در شیبها با ترکیبی از کلی لوم بر روی سنگهای آهکی قرار دارند.
ج) خاکهای قهوه ای در تراسهای قدیم: ظرفیت نگهداشت رطوبتی این خاکهای رسوبی کم تا متوسط بوده و در مرکز و نواحی شمالی جلگه دیده می شوند. این اراضی خصوصا در سطح و در عمقهای کم، شور نمی باشند.
۳-۲-۵- پوشش گیاهی
شهرستان گرگان در حوزه آبخیز زیارت واقع شده و در حدود ۹۰۰۰ هکتار جنگل و حدود ۵۰۰ هکتار آن در ارتفاعات زیارت می باشد. گونه های آن عبارتند از: نمدار، بلوط، افرا، انجیلی، توسکا و غیره می باشد.
۳-۲-۶- منابع آب
۳-۲-۶-۱- منابع آبهای سطحی
اغلب مسیلهایی که به دشت گرگان وارد می شوند، فصلی و موسمی هستند. این مسیلها از ارتفاعات سرکوه، تالو، پشته کمر، سفید آباد، یخ کشف چکل پیزان، تال در، علی گاه، ارتسل، تاورنر آب، زییلان، چل چلی، غول سنگ، شاه کلان، سوس چال، پیرگرده کوه، مرزنگ و کوه اسب چر سرچشمه می گیرند. تعداد پنج رودخانه به نامهای زیارت، تول چشمه، انجیرآب، گرمابدشت و نصرآباد نیز وارد محدوده ی شهر گرگان می شوند.
۳-۲-۶-۲- منابع آبهای زیر زمینی
در بخش میانی دشت گرگان تا عمق ۳۰۰ متری بیش از شش سفره تحت فشار تشخیص داده شده است. این سفره های آب زیر زمینی در قسمت دامنه ارتفاعات جنوبی یکی شده و یک سفره آزاد را تشکیل می دهند که از ارتفاعات مشرف به دشت، با درز و شکاف فراوان به ویژه سنگهای آهکی تغذیه می گردند. سفره آب آزاد علاوه بر تغذیه جانبی توسط نزولات جوی با آب آبیاری نیز تغذیه شده و به همین علت عمق آبهای زیر زمینی در سطح وسیعی از دشت های حوضه، بالا می باشد. حدود ۳۳ درصد از وسعت دشت گرگان دارای عمق آب زیر زمینی کمتر از ۵ متر است.
۳-۲-۷- شرایط اقلیمی و آب و هوایی
۳-۲-۷-۱- دمای هوا
طبق گزارشات ایستگاه های هواشناسی موجود ۴ ماه از سال سپتامبر تا ژوئن(خرداد تا شهریور) میزان میانگین حداقل روزانه دما از میانگین سالیانه(۱۷٫۸) درجه بیشتر است. حداکثر دما ازآوریل(فروردین) تا نوامبر(آبان) از میانگین دمای سالیانه(۱۷٫۸) درجه کمتر است. سایر ماه های سال محدوده دمای بین دو حالت فوق است. طبق آمار موجود شب های ژوئن(خرداد)، ژوئیه(تیر)، اوت(مرداد) و سپتامبر(شهریور) دمایی بالاتر از میانگین سالیانه داشته، که باید در طراحی های ساختمان ملحوظ شده و شرایط لازم برای آسایش انسان مورد توجه قرار گیرد. چنانچه آستانه ۲۱ درجه را مرز و خط آسایش بپذیریم، ماه هایی که دمای میانگین آن ها در پیرامون خط میانگین سالانه قرار دارد ماه های معتدلی(آوریل – اکتبر) می باشند.

تعیین و تدوین ضوابط مربوط به چگونگی تأسیس، اداره، انحلال، حمایت و صدور مجوز انواع چاپخانه‌ها (افست، دیجیتال، سیلک).
تعیین و تدوین ضوابط مربوط به چگونگی و شرایط برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، همایش‌ها، مجامع، تشکل‌ها، مسابقات فرهنگی، صدور مجوز فعالیت‌ و نظارت بر آن‌ها.
تعیین و تدوین ضوابط مربوط به شناسایی، بزرگداشت و چگونگی تکریم و تجلیل از پدیدآورندگان آثار نوشتاری (داخلی و خارجی) و نشر آثار آنان.
تعیین و تدوین ضوابط مربوط به شناسایی، انتخاب و معرفی اهل قلم، آثار مکتوب ، ناشران (اصحاب فرهنگ و هنر)،همچنین چگونگی تشویق، حمایت و اهداء جوایز و نشان‌های فرهنگی و هنری به آنان.
تعیین و تدوین ضوابط کنترل و نظارت بر: فعالیت‌ها، تولیدات، نامگذاری‌ها، طراحی بناها، نصب نمادها، استفاده از علائم و نشان‌ها، به کار بردن شعارها، استعمال مُدها، مفاد آموزشی از نظر عدم کاربرد فرهنگ، مصادیق،‌واژه‌ها ی بیگانه مغایر با فرهنگ اسلامی­ـ ایرانی، با هماهنگی و همکاری واحدها، مراکز و مراجع ذی‌ربط.
تعیین و تدوین ضوابط و شرایط مربوط به چگونگی فعالیت‌های فرهنگی، تبلیغی و اجتماعی اقلیت‌های دینی ـ مذهبی و اتباع بیگانه، صدور مجوز فعالیت‌ آنان و نظارت بر امور مذکور.
تعیین، تدوین و پیشنهاد آیین‌نامه‌های مربوط به چگونگی انتخاب، شیوه عملکرد و مراحل اجرایی امور مرتبط با اعضاء هیأت‌های نظارت بر دبیر خانه های ضوابط نشر، صدور پروانه نشر‌،نشر کتب،انتخاب و خرید کتب،چاپ و نشر،رسیدگی به تخلفات، همچنین کمیته‌های تخصصی ارزشیابی شعرا و نویسندگان،بررسی و انتخاب کتب ارزشمند ، بررسی و انتخاب طرح‌های فرهنگی و هنری.
تعیین و تدوین ضوابط و شرایط مربوط به چگونگی تولید ، توزیع و عرضه ی بازی و سرگرمی های علمی،فرهنگی،آموزشی مرتبط و با همکاری مراکز ذیربط،همچنین اجرا و نظارت عالیه آنها.
معاونت امور هنری در این وزارتخانه به فعالیت های زیر می پردازد:
سیاستگذاری در جهت شناساندن مبانی، مظاهر و اهداف جمهوری اسلامی با بهره گیری از وسایل و امکانات هنری در داخل و خارج از کشور.
سیاستگذاری به منظور هدایت، رشد و توسعه فعالیت های هنری در سطح جامعه.
سیاستگذاری در راستای حمایت و تشویق دست اندرکاران امور هنری به منظور تقویت زمینه تحقیق و تتبع و ابتکار در جامعه.
برنامه ریزی ، سیاستگذاری ، هماهنگی ، نظارت و اطلاع رسانی احکام قانون ساماندهی مد ولباس و مدیریت اموردبیرخانه ای آن .
تدوین و پیشنهاد رشته ها و برنامه های درسی متناسب با حوزه فرهنگ و هنر در سطح عالی.
بررسی و ارائه پیش نویس سیاست های کلی هنری کشور و ارائه به مراجع ذی ربط.
هدایت و حمایت از موسسات هنری به منظور افزایش تولید و نشر آثار هنرمندان کشور.
تهیه و تنظیم ضوابط تأسیس آموزشگاههای آزاد، مؤسسات و انجمن های هنری.
تنظیم ضوابط و دستورالعمل های صدور اجازه تأسیس، توسعه یا انحلال مؤسسات آزاد آموزشهای هنری.
تدوین ضوابط و دستورالعمل های مربوط به صدور پروانه نمایش برای کلیه نمایش هایی که در سطح ملی عرضه می گردد و نحوه دریافت هزینه از متقاضیان.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تدوین ضوابط و دستورالعمل صدور اجازه تأسیس، توسعه یا انحلال مؤسسات و آموزشگاه های آزاد هنری و انجمن های هنری و نظارت بر آنها.
همکاری در واژه سازی و واژه گزینی در مقوله های هنری با فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
تشکیل­ شورای نظارت برعلائم، نشانه­ها و تصاویر البسه ولوازم التحریر وکالاهای مشابه و پی­گیری اجرای مصوبات آن.
ترویج هنر اسلامی و ملی در داخل کشور و کمک و همکاری با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای معرفی و ترویج آن در خارج از کشور از طریق آموزش و جذب علاقمندان و برگزاری نمایشگاهها.^[۱۸۷]
بند اول : حوزه ی هنرهای نمایشی و تجسمی
اداره کل امور هنرهای نمایشی به فعالیت های زیر می پردازد:
«تعیین سیاستهای اجرائی در زمینه گسترش کیفی و فیزیکی هنرهای نمایشی.
سیاستگذاری در جهت بررسی و تهیه طرح های توسعه هنرهای نمایشی به منظور ارتقاء فرهنگ عمومی جامعه.
تهیه و تدوین ضوابط مربوط به خلق هنرهای نمایشی و جلوگیری از گرایش این هنر به سوی فرهنگ های منحط و نازل.
تهیه ضوابط مربوط به فعالیت مراکز، اتحادیه ها ،کانون ها، انجمن ها و واحدهای صنفی مربوط به هنرهای نمایشی
اهتمام و بستر سازی در جهت رشد فرهنگ و هنر ایرانی - اسلامی و فراهم آوردن زمینه اشاعه بنیانهای هویت ملی از طریق گسترش تئاتر با رویکرد آئینها و سنن ملی فرهنگ عمومی و منطقه ای کشور.
ایجاد زمینه مناسب به منظور حمایت از فعالان عرصه هنرهای نمایشی به منظور بسط، مشارکت مردم ونهادهای غیردولتی صنفی و حرفه ای و رشد تولید و توزیع آثار نمایش.
فراهم آوردن زمینه های مناسب برای بروز خلاقیت ها و کشف استعدادها و زمینه سازی برای رشد اندیشه ها و شکوفایی منابع انسانی از طریق آفرینش و ارائه آثار نمایشی متناسب با منزلت فرهنگی کشور.
تلاش در جهت تقویت ساختار حقوقی و قانونی حمایت از هنرمندان و همچنین تعمیم مقررات تأمین اجتماعی به کلیه فعالان عرصه نمایش.
صدور مجوز به منظور ایجاد توسعه یا انحلال و ارزیابی فعالیت مراکز، اتحادیه ها، کانون ها و انجمن های مربوط به هنرهای نمایشی در چارچوب قوانین و مقررات مصوب و نظارت برحسن اجرای آنها.
تهیه ضوابط و دستورالعمل های لازم برای صدور پروانه نمایش ( ملی، محلی و بین المللی ) و نحوه دریافت هزینه از متقاضیان و نظارت بر حسن اجرای آثار نمایشی.
دفتر هنرهای تجسمی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فعالیت های زیر می پردازد:
برنامه ریزی جهت بررسی و تهیه طرح های توسعه هنرهای تجسمی.
نظارت بر ورود و خروج آثار مشکوک هنرهای تجسمی درچارچوب مقررات و سیاست های مصوب.
نظارت بر فعالیت مراکز، مؤسسات ، انجمن ها، اتحادیه های مربوط به هنرهای تجسمی و ارزیابی عملکرد آنها.
نظارت و صدور مجوز به سایر مراکز و نهادهای فرهنگی و هنری اعم از دولتی و غیردولتی در برگزاری اکسپوها و نمایشگاهها و جشنواره ها در حوزه هنرهای تجسمی.
تهیه و تدوین ضوابط خلق و نمایش آثار هنری و تجسمی و نظارت بر آنها به منظور جلوگیری ازگرایش این آثار به سوی فرهنگ های منحط.
تدوین ضوابط مربوط به صدور مجوز ایجاد، توسعه یا انحلال مراکز،مؤسسات، نگارخانه ها، انجمن ها، اتحادیه های هنرهای تجسمی و نظارت بر اجرای آن ها.
فراهم آوردن تسهیلات حمایتی جهت سهولت تأمین و تدارک ابزار و امکانات برای خلق آثارتجسمی و انجمن ها و مؤسسات فعال در این زمینه و ایجاد امکان برای تجربه فنی و هنری بویژه در زمینه هنرهای بومی.
پیشنهاد برنامه ها ، طرح ها و آئین نامه ها در راستای سیاست های نظارتی و حمایتی در زمینه هنرهای تجسمی.
صدور مجوز تاسیس نگارخانه ها، مؤسسات و انجمن های هنری تجسمی و نظارت برآنها.^[۱۸۸]»
بند دوم : حوزه ی موسیقی
دفتر امور موسیقی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه ی موسیقی به فعالیت های زیر می پردازد:
«سیاستگذاری، هدایت، حمایت، نظارت وتدوین خط مشی های کلان برای اعتلای موسیقی ایرانی .
مطالعه و بررسی فناوری های نوین در صنعت موسیقی جهان به منظور استفاده از آن بر اعتلاء گسترش و روز آمدی موسیقی ایران.
برنامه ریزی برای تعامل فعال با فرهنگ موسیقایی غیر ایرانی.
برنامه ریزی و ارائه موازین و مقررات برای حمایت از فعالان عرصه موسیقی .
برنامه ریزی برای ترویج و بکار گیری ارزشهای ایرانی و اسلامی در خلق آثارموسیقایی کشور.

۱-۱-مقدمه

یکی از اهداف مهم در مهندسی منابع آب، افزایش منافع و کاهش خسارات ناشی از جریان در رودخانه­هاست. کنترل و کاهش خسارات وارده ناشی از سیلاب، رسوب­گذاری و فرسایش به آبراهه­ ها، اراضی کشاورزی و سازه­های آبی مستلزم این است که فرایند فرسایش، انتقال رسوب و ته­نشینی مواد رسوبی مورد مطالعه کامل قرار گیرد. با توجه به اینکه در رودخانه­ها همواره فرسایش و انتقال رسوب صورت می­گیرد، پدیده انتقال رسوب از جمله فرایندهای هیدرودینامیکی مهمی است که بسیاری از سازه­های رودخانه­ای و تاسیسات عمرانی را تحت تأثیر قرار می­دهد و به عنوان یکی از بزرگ­ترین مشکلات بهره ­برداری از منابع آب­های سطحی در جهان مطرح می­باشد. آگاهی از میزان مواد جامد رسوب که توسط جریان، حمل یا ترسیب می­گردد جزو اطلاعات لازم و اولیه هر پروژه آبی و یکی از عوامل مهم تصمیم ­گیری در مورد احداث سازه­های آبی در رودخانه­ها می­باشد. برای تعیین مقدار ذرات معلق، معمولا گل­آلودگی جریان را در زمان­های مختلف در طول سال و طبق برنامه­ای مشخص در محل ایستگاه­های رسوب­سنجی اندازه ­گیری می­ کنند. Brushkeh et al (2004) بیان داشت، برای برآورد غلظت رسوب رودخانه در سایر اوقات، با بهره گرفتن از داده ­های غلظت و دبی جریان متناظر با آن منحنی سنجه رسوب ترسیم می­ شود. بنابراین از تلفیق این منحنی و منحنی تداوم جریان، بار معلق رودخانه­ها در طول دوره آماری برآورد می­ شود. بنا به نظر(۲۰۰۳) Verstraeten et al آگاهی از مقدار تولید رسوب حوزه آبخیز و بررسی رسوبدهی رودخانه­ها در شناسایی مناطق بحرانی اهمیت زیادی دارد. همچنینTurner et al (1990) بیان می­ کند، در بسیاری از مناطق فرسایش خاک باعث تخریب غیر­قابل بازگشت اراضی شده و بر پایداری اکوسیستم­ها تأثیرات منفی می­ گذارد، از طرف دیگر در مقیاس جهانی تغییرات محیطی- انسانی موجب افزایش فعالیت فرایند زمین ریختی و جریان­های رسوبی در قسمت­ های زیادی از جهان شده است. به عقیده(۲۰۰۲) Horwitz هیدرولوژیست­ها در صورت کمبود داده ­های غلظت رسوب معلق، از منحنی­های سنجه برای پیش ­بینی و برآورد غلظت رسوب معلق جریان­ها استفاده می­ کنند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بررسی شاخص­ های آماری رسوب­دهی حوزه­ آبخیز یکی از روش­های بررسی تغییرات زمانی رسوب است. به طوری که محققین زیادی سعی کرده ­اند این شاخص ­ها را با تغییرات فیزیکی حوزه آبخیز ارتباط دهند. تشدید فرایند فرسایش خاک و فزونی رسوبات، به عنوان دو محرک تنش زا، مهم­ترین تهدید برای منابع آب و خاک به حساب می آیند. بر این اساس در پژوهش­های رسوب­دهی آبخیزها به مطالعه غلظت رسوب معلق توجه خاصی شده است . زیرا بار معلق شاخصی از رسوب­دهی کل سطح آبخیز است، و علاوه بر این، بر اثر شستشوی اراضی حاصل خیز بالادست و رودخانه شکل می گیرد (صادقی و همکاران، ۱۳۸۴). مواد معلق موجود در آب رودخانه­ها بسته به غلظت و انرژی جریان، در زمان­ها و در نقاط مختلفی از مسیر رودخانه ته­نشین می­شوند. اطلاع از مقدار رسوب در زمان­های مختلف در یک رودخانه در برنامه­ریز­ی­ها و طرح­های پهنه­ بندی سیل و ساماندهی رودخانه حائز اهمیت است. در ایستگاه­های رسو­ب­سنجی کشور آماربرداری رسوب به صورت تصادفی و فقط در برخی رگبارهای شدید انجام شده و هیچ گونه ارزیابی از الگوی توزیع زمانی رسوب در رگبارها و وقایع بارندگی صورت نمی­پذیرد. از طرف دیگر برداشت نمونه­های آب و رسوب در فواصل معین زمانی و ترسیم آب نمود و رسوب­نگار همه رگبارها مستلزم صرف انرژی و هزینه زیاد بوده که انجام مداوم آن را غیر ممکن می­سازد. از این رو توسعه مدل­هایی که بتوانند تغییرات زمانی رسوب را برای رسم رسوب­نگار و اندازه ­گیری مقدار کل رسوب حاصل از رگبار ارائه نمایند ضرورتی اجتناب­ناپذیر استDas et al (1990) ؛ صادقی و همکاران (۱۳۸۴). مطالعه و بررسی منحنی­های سنجه رسوب خود راهی در جهت شناخت و کنترل عوامل مؤثر بر سیل و سیل­خیزی بوده که نهایتاُ میزان خسارات احتمالی ناشی از سیل را کاهش می­دهد.

۱-۲ بیان مسئله

یکی از مسایل مهم در حوزه آبخیز کشکان وقوع سیلاب­های بزرگ با حجم رسوب انتقالی زیاد است، که هر ساله موجب خسارت­های بیشماری در زمینه انتقال رسوب و رسوب­گذاری، پیامدهایی چون ایجاد جزایر رسوبی در مسیر رودخانه­، کاهش عمر مفید سدها و ظرفیت ذخیره مخازن، خوردگی تاسیسات سازه­های آبی، وارد شدن خسارات به مزارع، رسوب­گذاری در کف کانال و بسیاری مسایل و مشکلات دیگر را در بر دارد. آگاهی از چگونگی توزیع زمانی رسوب در طول یک سیلاب به دلیل مشکلات حاصل از وقوع این پدیده در زمینه برنامه­ ریزی­های مربوط به کاهش خسارات ناشی از سیلاب و رسوب انتقالی در زمینه ­های مختلف خواهد شد. در این راستا منحنی­های رسوب برای تجزیه و تحلیل روابط متقابل مواد رسوبی و سازه­های مؤثر کنترل رسوب از جمله مخازن سدها دارای اهمیت ویژه­ای می­باشند. با دانستن تغییرات زمانی رسوب در طول رگبارها امکان مدیریت بهتر و جامع­تر حوزه ­های آبخیز مهیا می­گردد. در حال حاضر، مسائل مربوط به خوردگی سازه­های کنترلی و رسوب­گذاری درصد قابل توجهی از درآمد سرانه کشورهای مختلف را به خود اختصاص می­دهد (بهرنگی، ۱۳۸۸). همچنین تولید رسوب در دراز مدت اثرات نامطلوبی بر کیفیت و ساختمان خاک در زمینه کشاورزی و اقتصاد آن، کیفیت آب­های زیرزمینی و سطحی در زمینه آب آشامیدنی و صنعت، آلودگی­های زیست محیطی خواهد داشت.

۱-۳ اهداف تحقیق

تحقیق حاضر به منظور دست‌یابی به اهداف زیر انجام خواهد گرفت:
۱٫ بررسی تغییرات زمانی منحنی سنجه رسوب در مواقع سیلاب­ جهت مقایسه رسوب برآوردی حاصل از نرم افزارهای ۴٫۳ GEP و HEC-RAS4.1 با رسوب اندازه ­گیری شده ایستگاه رسوب­سنجی کشکان پلدختر.
۲ . ارائه روشی جهت پیش ­بینی بهتر رسوب معلق در رودخانه کشکان پلدختر.

۱-۴ فرضیات تحقیق

۱- همبستگی بین دبی رسوب معلق و دبی آب در مواقع سیلابی رودخانه کشکان از رابطه غیر­خطی پیروی می­ کند.
۲- میزان رسوب برآوردی با بهره گرفتن از نرم افزارهای ۴٫۳ GEP و HEC-RAS4.1 با میزان رسوب اندازه ­گیری شده در منطقه تحقیق اختلاف معنی­داری ندارد.
فصل دوم
کلیات و مرور منابع

۲-کلیات و مرور منابع

۲-۱-مقدمه

هیدرولیک رسوب دانشی است که چگونگی فرسایش، حرکت و رسوبگذاری مواد رسوبی در کانال­ها و رودخانه­ها را مورد بحث قرار می­دهد. این علم برپایه علومی چون مکانیک سیالات، هیدرولیک رودخانه­ و رسوب­شناسی استوار می­باشد. از آنجا که خسارات وارده رسوبات رودخانه­ای به طبیعت، کشاورزی و سازه­های آبی بسیار گسترده و زیان­آور است، شناخت دقیق آن از اهداف مهم مهندسان هیدرولیک می­باشد. برای جلوگیری یا به حداقل رساندن خسارات وارده باید سه فرایند فرسایش، انتقال و ته­نشینی مواد رسوبی را مورد مطالعه قرا داد. به عنوان مثال ذرات رسوبی در حین انتقال به توربین­ها، پمپ­ها، پایه­ های پل و پوشش کانال­ها خسارات زیادی وارد می­ کنند. در این فصل علاوه بر ذکر مبانی نظری، با توجه به موضوع تحقیق، اشاره به منابع تحقیقاتی نرم­افزارهای HECRAS 4.1 و GEP 4.3 خواهد شد.

۲-۲- رودخانه، سیلاب و انتقال رسوب

رودخانه­ها یکی از منابع حیاتی انسان و سایر موجودات زنده می­باشد. درحالت طغیان رودخانه­­ها این منبع زندگی باعث نابودی و وارد شدن خسارات جبران­ناپذیری گردیده است. شناخت رفتاری رودخانه و انجام فعالیت­های سازگار با طبیعت رودخانه و اقدامات مهندسی به­جا همواره دغدغه مهندسین درگیر در این زمینه بوده است و همیشه به ابزاری جهت شبیه­سازی پدیده مورد نظردر رودخانه نیاز بوده ­است. یکی از مهم­ترین ابزارها، مدل­های مقیاسی (مدل­های فیزیکی) می­باشد که در قرن اخیر به طور گسترده­ای مورد استفاده مهندسین و محققین قرار گرفته­اند. کاربرد جدی این مدل­ها که پایه تئوریک آن در قرن نوزدهم توسط فرود (Froude) گذاشته شده به دهه­های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ میلادی برمی­گردد که با موفقیت زیادی همراه بوده وجواب­های کمی ونسبتاٌ دقیقی را در اختیار طراحان و مهندسین قرار داده­است. اما با توجه به توسعه فعالیت­های مهندسی رودخانه و ازدیاد ابعاد پروژه­ های مرتبط با رودخانه، مدل­های مقیاسی کارآیی کمتری از خود نشان داده­اند، زیرا محدوده مورد مطالعه طراحان وسیع­تر از حدی بود که در مدلی با مقیاس قابل قبول شبیه­سازی شود. علاوه بر آن زمان­های شبیه­سازی نیز بعضاٌ در حدی می­باشد که استفاده از مدل مقیاسی را غیر ممکن می­سازد. پیش ­بینی سیلاب قبل از وقوع، هشدار آن و روش­های غیر ساز­ه­ای مهار سیل، یکی از راهکارهای مؤثر در کاهش خسارت سیل می­باشد، که به عنوان ابزاری برای مدیریت سیل از اهمیت زیادی برخوردار هستند. سیلابی بودن اکثر حوزه ­های کشور، گسترش طرح­های توسعه منابع آب در حوزه ها و پیشرفت فن­آوری­های کامپیوتری ضرورت مدیریت سیلاب از طریق مدل­سازی را دو­چندان کرده است. با تمام اهمیتی که آب در اقتصاد ایران دارد، سیلاب­ها هر ساله حجم عظیمی از آب­ها و خاک­­های حاصلخیز کشور را از دسترس خارج نموده و به کویرها، دریاچه­ها و دریا انتقال می­ دهند (علیزاده، ۱۳۸۱). تداوم این وضعیت، صدمه­های جبران­ناپذیری بر منابع آب و خاک کشور وارد می­ کند. از این رو در کنترل و مبارزه با این پدیده شناخت عوامل و پارامترهای موثر بر سیلاب اهمیت بسیار زیادی دارد. به عبارت دیگر قبل از هرگونه برنامه­ ریزی برای کنترل سیل، باید رفتار و فرآیندهای آن را شناخت (Smith ,1992).

۲-۳- اهمیت انتقال رسوب در رودخانه­ها

در کشور ما اطلاعات دقیق و صحیح از فرسایش، انتقال رسوب و رسوب گذاری کم است و بین اندازه ­گیری­ها و برآوردهای انجام شده نیز اختلاف زیادی مشاهده می­ شود. جوان بودن تحقیقات در این رشته و فقدان اندازه ­گیری­های درازمدت رسوب، مانع از دست­یابی به اعداد قابل اعتماد شده­است. با توجه به اینکه در رودخانه­ها همواره فرسایش و انتقال رسوب صورت می­گیرد، بنابراین بررسی ظرفیت حمل رسوب جریان و مکانیسم انتقال رسوب در هیدرولیک رودخانه و مورفولوژی آن، از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشد. از سال ۱۹۷۰ به بعد، اندازه گیری و برآورد بار­معلق به دلایل گوناگون و متعدد، شامل مسئله گل­آلودگی و انتقال رسوب، بحث کیفیت آب، رسوب­گذاری مخازن و کانال­ها، فرسایش و تلفات خاک مورد توجه قرار گرفت. با وجود مطالعات و تحقیقات زیادی که در دو دهه اخیر در مورد مسئله فرسایش خاک، حمل رسوب و سرانجام ته نشست آنها به عمل آمده، اما هنوز راهی طولانی برای فهم کامل این پدیده باقی مانده است (.Horowitz, 2002 Ferguson, 1986). کشور ایران با فرسایش بیش از یک میلیارد تن در سال ، رتبه اول تخریب در دنیا را دارا بوده و روزانه سیل در حدود ۳۰۰ میلیون تومان و خشکسالی ۱۰۰ میلیون تومان خسارت وارد می نماید (مهدوی، ۱۳۸۰). درایران نیز سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب از گنجایش سد های مخزنی به خاطر رسوبگذاری کاسته می شود (موسوی و صمدی بروجنی، ۱۳۷۵). از این رو برآورد بار رسوب معلق که قسمت اعظم رسوب ته نشین شده در مخازن را تشکیل می دهد، بسیار حائز اهمیت است. اندازه گیری رسوب معلق رودخانه­ها از سال۱۳۴۳ آغاز و تا پایان سال آبی ۷۶-۱۳۷۵ تعداد ۷۱۵ ایستگاه رسوب سنجی با ۲۴۴۰۰۰ رکورد در سطح کشورگزارش شده است (تماب، ۱۳۷۶ ). در این ایستگاه­ها غلظت یا گل آلودگی جریان اندازه گیری و نتایج حاصل از آن، در مطالعات مرتبط با مدیریت منابع آب، فرسایش و رسوب و مسائل زیست محیطی استفاده می شود. بخش عمده رسوب حمل شده بوسیله اکثر رودخانه­ها را بار معلق تشکیل می­دهد. به همین علت تعیین مقدار بارمعلق رسوب رودخانه در مطالعات مهندسی رودخانه و منابع آب حائز اهمیت است. به مطالعه رسوب معلق به سه دلیل توجه بیشتری شده است: اول اینکه بار معلق شاخصی از تحویل رسوب از کل سطح آبخیز است؛ در حالی که بار بستر شاخصی از شرایط بستر در زمان نمونه­برداری است. دوم اینکه، غلظت مواد حاصلخیز در بار معلق خیلی بیشتر است؛ در نتیجه اهمیت آن نیز بیشتر از بار بستر است (صادقی و همکاران، ۱۳۸۴). و دلیل سوم اینکه معمولاً بار معلق بدون تماس با کف رودخانه است و از ذرات رس، سیلت و و شن ریز تشکیل شده است که نمونه­برداری و اندازه ­گیری آن به مراتب آسان­تر از بار بستر است (Mimikou, 1982). رسوب انتقال یافته توسط رودخانه­ها به مخازن، ظرفیت ذخیره آن­ها را کاهش داده و بر کیفیت آب قابل استفاده شده برای نیروگاه­های برق، آبیاری و کاربردهای صنعتی و خانگی تأثیرگذار است (Kumar and Rastogi, 1987).

۲-۴-مؤلفه­ های مدل­سازی حوزه

۲-۴-۱- واسنجی مدل

واسنجی مدل فرآیندی است که در طی آن مقادیر پارامترهای معرفی شده به مدل، با هدف دسترسی به نتایج مشابه با داده ­های واقعی و طبیعی تصحیح می­ شود (موسوی ندوشن و داننده مهر، ۱۳۸۴). فرایند واسنجی می ­تواند به صورت کاملاٌ دستی با بهره گرفتن از قضاوت مهندسی به روش تصحیح مکرر پارامترها و محاسبه بهترین برازش بین هیدروگراف­های محاسبه شده و مشاهده شده، انجام پذیرد. بهترین شبیه­سازی، خروجی نزدیک به داده ­های اندازه ­گیری شده خواهد بود. برای مدل­های ریاضی باید مراحل واسنجی و صحت­سنجی صورت گیرد. همان­طور که گفته شد در مرحله واسنجی مجموعه ­ای از عوامل به نحوی اصلاح می­گردند که نتایج حاصل از مدل و مقادیر اندازه ­گیری شده در طبیعت، تطابق داشته­باشند، شکل(۲-۱). قبل از واسنجی، کاربر باید از صحت عملکرد مدل و کامل بودن فایل ورودی اطمینان حاصل کند. به عنوان مثال در مطالعه هیدرولیک جریان، معمولاٌ از اطلاعات اندازه ­گیری شده دبی جریان و تراز سطح آب برای واسنجی استفاده می­گردد. در این حالت ضریب زبری عمده­ترین عاملی است که مورد واسنجی قرار می­گیرد. ولی در مدل­های دو بعدی و سه بعدی، جریان غیرماندگار و مدل­های فرسایش و رسوب، اطلاعات بیشتری برای واسنجی مورد نیز می­باشد. از جمله تغییرات مکانی و زمانی دبی جریان و تراز سطح آب، غلظت رسوب، تراز و شکل بستر و تراز سرعت از جمله اطلاعاتی هستند که برای واسنجی این­گونه مدل­ها مورد نیز می­باشد (راهنمای مطالعات فرسایش و رسوب در ساماندهی رودخانه­ها، ۱۳۸۶).

شکل(۲-۱) مراحل مختلف واسنجی داده ­ها در مدل­سازی

۲-۴-۲- صحت سنجی مدل

از آنجایی که نتایج حاصل از مدل­ها در تصمیم ­گیری­ها و طراحی منابع آب و خاک و همچنین مسایل مربوط به سیل و امثال آن کاربرد فراوان دارد، همواره درجه­ اعتبار آن­ها مورد سؤال است. البته از هیچ مدل کامپیوتری نمی­ توان پیش ­بینی­های کامل و دقیقی را انتظار داشت و همیشه به صورت نسبی مطرح است. در این قسمت با یک سری از داده­هایی که در مرحله واسنجی استفاده نشده­اند، نرم­افزار اجرا می­ شود. در مرحله­ واسنجی، شبیه­سازی جریان انجام می­ شود. میزان نزدیکی جریان محاسباتی به جریان مشاهداتی حاکی از معتبر بودن مدل است و در غیر این صورت صحت و اعتبار مدل زیر سؤال خواهد بود. در صورتی­که اطلاعات کافی برای واسنجی و صحت سنجی مدل در دسترس نباشد، باید آنالیز حساسیت مدل به عوامل ورودی انجام گیرد تا میزان ثأثیر خطای اطلاعات ورودی روی نتایج خروجی مدل قابل بررسی باشد (راهنمای مطالعات فرسایش و رسوب در ساماندهی رودخانه­ها، ۱۳۸۶). صحت­سنجی آخرین مرحله­ ای است که باید بعد از واسنجی صورت گیرد.

۲-۵- نقش مدل­ها در پیش ­بینی روند فرسایش و رسوبگذاری

۲-۵-۱- مدل­های تجربی

روش­ها یا مدل­های تجربی مبتنی بر روابط مشتق شده از آنالیز رگرسیون بوده و معمولاٌ نیازمند تعداد زیادی داده هستند. در این مورد، دانش و علم ما به طور غیرمستقیم از طریق استخراج داده ­ها و آنالیز آن­ها منعکس می­ شود. عیب این نوع مدل­ها این است که قابلیت استفاده در خارج از محدوده­ استخراج داده ­ها را ندارند. این نوع مدل­ها در واقع توصیف ریاضی از داده ­ها بوده قادر به افزایش شناخت ما از سیستم نیستند (رفاهی، ۱۳۸۵). از جمله مدل­های تجربی معادله جهانی هدررفت خاک (USLE) بوده که برای برآورد میزان تلفات خاک از یک قطعه زمین و یا در طول یک شیب ارائه شده است و با بهره گرفتن از آن نمی­ توان میزان رسوبدهی حوزه ­های آبخیز را تخمین زد. مدل PSIAC و MPSIAC که در مقایسه با سایر روش­های تجربی موجود بیشترین عامل موثر در فرسایش خاک برای محاسبه فرسایش ویژه و تولید رسوب در نظر گرفته­اند. بنابراین می ­تواند بهتر از روش­های دیگر جواب بدهد. از مزایای این روش در نظر گرفتن شرایط فعلی فرسایش خاک و فرسایش رودخانه­ای می­باشد. مدل EPM و FAO نیز از روش­های تجربی برآورد رسوب می­باشد که میزان فرسایش خاک را بر اساس ارزیابی فاکتورهای موثر در فرسایش خاک و تولید رسوب در حوزه آبخیز می­باشند (رفاهی، ۱۳۸۵). بیشتر بررسی­های مدل­های تجربی برای فرسایش و رسوب بر این نکته اتفاق نظر دارند که در برآورد درست و دقیق از میزان رسوبدهی رخدادهای منفرد و ارزیابی مدل­های تجربی برآورد رسوب سیلاب­ها بیش از همه نمونه­برداری و ثبت هیدروگراف سیل از نظر میزان غلظت رسوب اهمیت دارد. در صورت وجود چنین پایه آماری می­توان برآورد مدل­های تجربی را تا حد ممکن اصلاح نمود. با فرض اینکه میزان رسوبدهی در زمان رخداد سیل با انجام نمونه­برداری از شاخه­ های صعودی و نزولی هیدروگراف می ­تواند بدست آید. این بررسی با هدف ارزیابی دقت و درستی مدل­های تجربی در برآورد رسوبدهی در زمان رخدادهای سیلابی انجام شد (رنگزن و همکاران، ۱۳۸۷). با توجه به گسترش روزافزون سخت­افزار و نرم­افزارهای کامپیوتری و همچنین پیچیدگی­های پدیده ­های فیزیکی مربوط به رودخانه، ضرورت توسعه مدل­های ریاضی و حل آن­ها به روش عددی بیشتر مورد توجه محققین قرار گرفته است. بعلاوه انعطاف­پذیری آن­ها سبب شده، تا بتوان آن­ها را به مسایل مختلف تعمیم داد. جریان در رودخانه­ها مشابه جریان در کانال­های روباز توسط معادلات دیفرانسیلی با مشتقات جزئی معرفی می­گردد. این معادلات در اغلب موارد حل تحلیلی ندارد، پس به روش­های عددی جهت تحلیل معادلات حاکم بر جریان در رودخانه­ها نیز داریم. به دلیل وجود پیچیدگی­های زیاد در پدیده ­های هیدرولیکی و رسوبی، لازم است قبل از طراحی و اجرای پروژه­ های مرتبط با این پدیده ­ها، از چگونگی عملکرد آن­ها اطلاعاتی بدست آورد شود. به منظور پیش ­بینی پدیده ­های پیچیده هیدرولیکی و رسوبی از روش­های شبیه­سازی و مدل­های فیزیکی و ریاضی بهره­ گیری می­ شود. چنانچه مراحل واسنجی و صحت­سنجی مدل­ها به خوبی صورت گیرد و عملکرد مدل تأیید گردد، پیش ­بینی مدل در خصوص پدیده ­های مورد مطالعه قابل اعتماد خواهد بود. مدل­های ریاضی به صورت یک بعدی، دو بعدی و سه بعدی توسعه یافته و متناسب با اطلاعات موجود و نیازهای طراحی، هریک از آن­ها در شرایط خاص خود مورد استفاده قرار می­گیرند. با بهره گرفتن از مدل­های ریاضی ابعاد واقعی پدیده ­ها و برای دوره­ های زمانی طولانی قابل بررسی می­باشد. به طور کلی از روند تغییرات رودخانه در گذشته برای واسنجی و صحت­سنجی مدل­ها استفاده می­گردد و پس از تأیید عملکرد مدل، روند تغییرات در آینده با بهره گرفتن از مدل پیش ­بینی می­گردد.

۲-۵-۲- مدل­ها و نرم­افزارهای کامپیوتری

پیشرفت تکنولوژی و همچنین کامپیوتر و گسترش چشمگیر روش­های عددی در کاربردهای مهندسی، امکان شبیه­سازی بسیاری از پدیده ­های فیزیکی را به صورت مدل­های ریاضی و کامپیوتری در مبحث مهندسی رودخانه و هیدرولیک داده است. مدل­هایی که در علم مهندسی رودخانه تهیه می­شوند، به صورت­های یک­بعدی، دو بعدی و گاهاٌ سه بعدی ساخته شده ­اند. این مدل­ها کاربردهای متفاوتی دارند. از جمله کاربرد این مدل­ها در مهندسی رودخانه، پیش ­بینی الگوی جریان، روندیابی سیل، فرسایش و رسوبگذاری در کانال، تغییرات هندسی کانال­ها، جریان در محیط متخلخل، انتقال و انتشار آلودگی و … می­باشند (ره نورد و همکاران، ۱۳۹۱). بر اساس امکانات در دسترس، نوع و دقت مورد نیاز، میزان آمار اطلاعات مربوط به ویژگی­های محیطی نوع مدل مورد نیاز و مناسب را می­توان تعیین کرد. البته وجود این ابزارها به تنهایی نمی­تواند راه­گشای کاملی باشد و لازم است اطلاعات و اندازه ­گیری­های دقیقی از طبیعت در دسترس باشد و مدل را به ازای شرایط واقعی واسنجی نمود. بدیهی است که دقت نمونه­برداری اطلاعات در بخش­های مختلف هندسی، هیدرولیکی، رسوب، کیفیت آب و… رکن اصلی در بکارگیری این مدل­ها هستند و میزان اعتبار آن­ها بشدت متأثر از حجم اطلاعات آمار و نمونه­ها و کیفیت آن­ها می­باشد و بدون آن­ها خروجی معتبری از مدل بدست نخواهد آمد.

۲-۶- استفاده از مدل در سیلاب و انتقال رسوب

با توجه به گسترش روزافزون سخت­افزار و نرم­افزارهای موجود و همچنین پیچیدگی­های پدیده ­های فیزیکی مربوط به رودخانه، توسعه مدل­های ریاضی و حل آن­ها به روش عددی بیشتر مورد توجه محققین قرار گرفته است. این معادلات در اغلب موارد حل تحلیلی ندارد، پس به روش­های عددی جهت تحلیل معادلات حاکم بر جریان در رودخانه­ها نیاز است (ره­نورد و همکاران، ۱۳۹۱). پتانسیل انتقال رسوب بر اساس اندازه ذرات محاسبه می­ شود که به­موجب آن شبیه­سازی دسته­بندی و حفاظت هیدرولوژیکی امکان پذیر می­گردد. ویژگی­های عمده عبارت خواهند بود از: قابلیت مدل کردن یک شبکه کامل از آبراهه­ ها، لایروبی کردن کانال­ها، گزینه­ های مختلف گوره و پخش سیلاب و استفاده از چند معادله مختلف برای محاسبه انتقال رسوب.

۲-۶-۱- شبیه‌سازی جریان در رودخانه

مدل‌های ریاضی مبتنی بر حل عددی معادلات حاکم، به کاربر این امکان را می‌دهد تا بتواند وضعیت جریان و تغییرات بستر رودخانه در یک بازه و یا در مجاورت سازه خاصی را مدل نماید. مدل‌های ریاضی با توجه به روشی که برای حل معادلات در نظر می‌گیرند، چگونگی ورود اطلاعات، گزارش‌دهی، خصوصیات خروجی‌ها به‌ لحاظ ارائه و همچنین سرعت همگرایی جواب‌ها، با یکدیگر قابل رقابت هستند. از جمله خصوصیاتی که مدل‌ها بایستی دارا باشند، سهولت استفاده از آن­ها، امکانات جنبی مختلف از جمله امکانات گرافیکی مدل می‌باشد که به استفاده کننده در جهت تحلیل نتایج و کنترل اطلاعات ورودی و خروجی کمک می کند. مدل‌های تک‌‌ فازی و دو فازی که به‌صورت یک بعدی، دو بعدی و سه بعدی در حالت‌های جریان ماندگار و غیرماندگار ساخته شده‌اند، می‌توانند جریان‌های رودخانه و جابجایی رسوب را تا حدود زیادی مدل نمایند. با توجه به نیاز و اهدافی که مد نظر است، استفاده کننده یکی از حالت‌های بالا را جهت مدل نمودن جریان و رسوب در رودخانه انتخاب خواهد کرد. توسعه هر مدل مبتنی بر ساده‌سازی‌هایی است که در معادلات دیفرانسیلی صورت می‌گیرد. حرکت آب و رسوب در طبیعت به صورت سه ‌بعدی می‌باشد. در مواردی که به‌دست آوردن الگوی جریان و رسوب در یک مقیاس کلی مد نظر باشد، از مدل‌های یک بعدی و دو بعدی بهره گرفته می‌شود. در این مدل‌ها، معادلات دیفرانسیل در یک یا دو بعد حل می‌گردند. مدل‌های ساده‌تر نیازمند اطلاعات اولیه کمتر و در نتیجه سرعت بیشتر در کسب اطلاعات بوده و همچنین جهت وارد نمودن اطلاعات اولیه به مدل، نیاز به حافظه کمتر و زمان اجرای کوتاه‌تر می‌باشد. این مدل‌ها به علت ساده‌سازی‌ها دارای دقت کمتری هستند. مدل‌های پیچیده‌تر برای شرایط پیچیده‌تر جریان به‌کار برده می‌شوند، هرچند این مدل‌ها نیازمند اطلاعات پیچیده‌تر بوده و برای اطلاعات ورودی هر مدل انتخابی نیز بایستی از اطلاعات موجود بهره‌گیری نمود. چنانچه اطلاعات داده شده به مدل به صورت قطعی نباشد، می‌توان این اطلاعات را در مرحله واسنجی مدل قطعی نمود. در این مرحله (واسنجی مدل) با توجه به شرایط خاص رودخانه، پاره‌ای از پارامترها که این رودخانه را از دیگر رودخانه‌ها متمایز می‌کند (‌از جمله ضریب زبری مانینگ و معادله حمل رسوب و …) با عمل واسنجی مدل، تعیین می‌گردد. مدل برای اطلاعات مشخص اجرا گردیده و جواب‌های حاصل از مدل با اطلاعات اندازه‌گیری شده (در صورتیکه موجود باشند) مقایسه می‌گردند. چنانچه جواب‌ها مناسب و منطبق بر داده‌های اندازه‌گیری شده نباشد، بایستی پارامترهای واسنجی با روش سعی و خطا طوری تغییر نماید که جواب‌های نزدیک به مقادیر اندازه‌گیری شده بدست آید (راهنمای مطالعات فرسایش و رسوب در ساماندهی رودخانه­ها، ۱۳۸۶). از آنجا که مدل‌های ریاضی، مبتنی بر فرضیات و ساده‌سازی‌هایی در معادلات جریان می‌باشند، چنانچه این فرضیات با واقعیت مطابقت بیشتری داشته باشد، نتایج بدست آمده از مدل با واقعیت تطابق بیشتری خواهد داشت. همچنین در تعیین پارامترهای واسنجی که برای شرایط خاصی از جریان تعیین می‌گردند و سپس برای کلیه شرایط جریان تعمیم داده می‌شوند، بایستی دقت لازم اعمال گردد. برای مدل نمودن رودخانه و انتخاب مدل مناسب چندین عامل را باید در نظر گرفت که در اینجا به اعم آن­ها اشاره و براساس آنها مدل انتخاب می‌گردد. یکی از مهم‌ترین عوامل، هدف مطالعه است. در صورتی‌که هدف از مطالعه، بررسی بخش کوچکی از رودخانه است که آن بخش شامل تغییرات ناگهانی در پلان و مقطع باشد، به گونه‌ای که تغییرات سرعت در پلان و مقطع بایستی به دقت مورد بررسی قرار گیرد به ناچار از مدل سه‌بعدی استفاده می‌‌گردد. بخش کوچک شامل بازه‌ای از چند متری تا حداکثر چند ده‌ متری را می‌تواند شامل شود. چرا که بزرگتر از آن یا تغییرات سرعت و پارامترهای جریان در پلان و مقطع را پوشش نمی‌دهد و یا در صورت کوچک کردن فواصل برای حل عددی تعداد متغیرها چنان زیاد می‌شود که کامپیوترهای معمولی قادر به حل آن نبوده و یا زمان بسیار زیادی برای حل آن نیاز می‌باشد. محدودیت مدل‌های دوبعدی نسبت به مدل سه‌بعدی کمتر بوده و بازه‌های بزرگتر را می‌تواند مورد ارزیابی قرار دهد. در همین‌جا می‌توان متذکر شد که علاوه بر هدف از مطالعه، طول بازه مورد مطالعه نیز پارامتر بسیار مهم دیگری است که در تصمیم‌گیری موثر می‌باشد.

۲-۷- انتقال رسوب و اثرات آن

رسوب^[۱]: عموماً به مواد معلق در آب اخیراً نهشته شده از محلول معلق و نیز مواد محلول در آب و موادی که به صورت خزش، جهش و یا غلتیدن در بستر رودخانه حمل می شود اطلاق می­گردد در مجموع این واژه برای کلیه انواع نهشته­های جریان­ها، رودخانه­ها، دریچه­ها و دریاها اطلاق می­گردد (مهدوی، ۱۳۸۸).
بار رسوبی عبارت است از کل رسوب خروجی از یک حوزه که مقدار آن در یک نقطه مرجع و در یک دوره زمانی خاص قابل اندازه گیری باشد.
فرایند تولید رسوب، حمل و رسوبگذاری در رودخانه­ها بخشی از سیکل هیدرولوژی به حساب می آید به طوری که ممکن است قانون طبیعی حرکت رسوب، پراکنش مکانی و زمانی و روند آن تحت تأثیر تغییرات جهانی اقلیم قرار گیرد (وروانی و همکاران، ۱۳۸۰). مقدار تولید رسوب، چگونگی و زمان رسوبدهی، اندازه و ترکیب دانه­ های رسوبی، انتقال آن در بین شبکه آبراهه­ ها از ویژگی­های مهم رژیم رسوبدهی حوزه ­های آبخیز به شمار می­رود (Reid, 1993؛ Long Yoqian, 1992). مهمترین خسارات ناشی از انتقال رسوب عبارتند از(چوچی و رضوی، ۱۳۸۵):
۱- تخریب پل­ها و سازه های کنار رودخانه.
۲- عمیق تر شدن بستر کانال­ها.
۳- کاهش پتانسیل انتقال رسوب در پائین دست.
۴- پر شدن کانال­های آبرسانی و کاهش عمق رودخانه ها.
۵- رسوب گذاری در مخازن پشت سد و کاهش ظرفیت مخزن و… .
۶- انتقال آلودگی­ها.

۲-۸- اهمیت تعیین بار رسوبی رودخانه­ها

جدول 3-2، برنامه تنظیم شده برای واکنش PCR جهت تکثیر ژن XRCC4 . 21

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول 3-3، باندهای حاصل از PCR در ژنوتیپ های XRCC4 22
جدول 3-4، برنامه تنظیم شده برای واکنش PCR جهت تکثیر ژن آنژیوتنسین 22
جدول 3-5، باندهای حاصل از PCR، ژنوتیپ های آنژیوتنسین 23
جدول 4-1، بررسی عوامل خطر کیفی دخیل در اسکیزوفرنیا 24
جدول 4-2، فراوانی های ژنوتیپی و آللی چند شکلی ژنتیکی I/D ژن XRCC4
در دو گروه شاهدو بیمار 28
جدول 4-3، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی و آللی چند شکلی I/D ژن XRCC4
بین دو گروه شاهد و بیمار 29
جدول 4-4، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی چند شکلی I/D ژن XRCC4 ،
پس از تعدیل سیگار به عنوان عامل خطر اسکیزوفرنیا 29
جدول 4-5، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی چند شکلی I/D ژن XRCC4 ،
پس از تعدیل اثر سابقه بیماری در اقوام بیمار، به عنوان عامل خطر اسکیزوفرنیا 30
جدول 4-6، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی چند شکلی I/D ژن XRCC4 ،
پس از تعدیل ازدواج خویشاوندیوالدین بیمار، به عنوان عامل خطر اسکیزوفرنیا 30
جدول 4-7، فراوانی های ژنوتیپی و آللی چندشکلی ژنتیکی I/D ژن آنژیوتنسین
در دو گروه شاهد و بیمار 31
عنوان صفحه
جدول 4-8، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی و آللی چند شکلی I/D ژن آنژیوتنسین،
بین دو گروه شاهد و بیمار 32
جدول 4-9، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی چندشکلی I/D ژن آنژیوتنسین، پس از
تعدیل سیگار به عنوان عامل خطر اسکیزوفرنیا 32
جدول 4-10، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی چندشکلی I/D ژن آنژیوتنسین، پس از
تعدیل اثر سابقه بیماری در اقوام بیمار، به عنوان عامل خطر اسکیزوفرنیا 33
جدول 4-11، مقایسه فراوانی های ژنوتیپی چندشکلی I/D ژن آنژیوتنسین،
پس از تعدیل ازدواج خویشاوندی والدین بیمار، به عنوان عامل خطر اسکیزوفرنیا 33
جدول 5-1، مقایسه فراوانی های آللی و ژنوتیپی ژن ACE در جمعیت های ایران،
شمال هند، ترکیه، ایتالیا 39
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل 3-1- نتایج حاصل از PCR-RFLP بر روی ژل برای ژن XRCC4 24
شکل 3-2- نتایج حاصل از PCR-RFLP بر روی ژل برای ژن ACE 24
فصل اول
مقدمه
1-1- اسکیزوفرنیا
اسکیزوفرنیا (روان گسیختگی) سندرومی بالینی شامل آسیب های روانی متغیر اما عمیقاً ویرانگری است که شناخت، هیجان^[1]، ادراک و سایر جنبه های رفتار را درگیر می کند. بروز این تظاهر در افراد مختلف و در طول زمان متغیر است اما تأثیر بیماری همواره شدید و معمولا دیرپا^[2] است. اسکیزوفرنیا معمولاً قبل از 25 سالگی شروع می شود و تا آخر عمر پایدار می ماند و هیچ یک از طبقات اجتماعی از ابتلای به آن مصون نیستند. بلویلر^[3] اصطلاح اسکیزوفرنیا را وضع کرده است تا مبیّن گسیختگی^[4]هایی باشد که میان فکر، احساس، و رفتار بیماران مبتلا به این اختلال وجود دارد (کاپلان، 1378).
یک درصد جمعیت جهان، به اختلال اسکیزوفرنی دچار هستند و معمولا گزارش می شود که به طور مساوی بر جنس زن و مرد تاثیر گذار است (هر چند بحث در مورد خطر بیشتر برای مردان وجود دارد (Aleman et al., 2003).
میزان بروز سالیانه اسکیزوفرنی از 5/0 تا 5 در صد در هر 10000 نفر متغیر است و این میزان در نواحی جغرافیایی مختلف نیز یکسان نیست. مثلاً، میزان بروز اسکیزوفرنی در افرادی که در نواحی شهری جوامع صنعتی به دنیا آمده اند بیشتر است (کاپلان، 1378).
1-1-2- علائم اسکیزوفرنیا
- نشانه های مثبت^[5]: رفتارهای عجیبی هستندکه به رفتارهای عادی فرد بیمار افزوده می شوند و شامل هذیان ها^[6]، تفکر و گفتار از هم گسیخته، توهم^[7] و رفتارهای عجیب و غریب^[8]می باشند.
انواع هذیان:
هذیان گزند و آسیب^[9]: فرد مبتلا تصور می کند دیگران می خواهند به او آسیب برسانند.
هذیان عظمت (بزرگ منشی)^[10]: به عنوان مثال فرد مبتلاء تصور می کند ناپلئون است.
هذیان کنترل: فرد مبتلاء تصور می کند دیگران افکار او را کنترل می کنند.
هذیان تنی (بدنی، جسمی)^[11]: فرد تصور می کند فکر و ذهنش پاره می شود.
توهم: در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، هر یک از پنج حس ممکن است دچار حالات توهمی گردد. اما شایع ترین توهم ها، توهم های شنوایی است. این صداها اغلب به تهدید، اهانت، اتهام یا فحاشی می پردازند. ممکن است دو یا چند صدا باشند که با هم به گفتگو می پردازند و یا یک صدا باشد که در مورد زندگی یا رفتار بیمار اظهار نظر می کند. توهم های بینایی هم شایع است، اما توهمهای لمسی، بویایی و چشایی معمول نیست.