از سنت ها و رسوم کشاورزی قدیم بابل اثری نمانده است. اما از زمان های بسیار کهن فهرست ستارگان و صورتهای فلکی بابلی و آشوری باقی مانده است که بر پایه دوازده ماه سال تنظیم شده اند. در مصر و یونان پیش از تکوین دانش نجوم به رابطه میان رویدادهای آسمانی و فصل های سال پی برده بودند. مراحل ستارگان مانند طلوع صبحگاهی شباهنگ یا غروب صبحگاهی پروین را نشانه ی طغیان نیل یا یادآوری رسیدن فصل شخم زدن می دانستند. این قواعد و دستورهای کشاورزی گام نخست به سوی پیدایش دانش نجوم بوده است.
و)متن « به هر یک سه ستاره »
در زمان سلطنت سلسله ی حمورابی، به سبب بی نظمی در اضافه کردن ماه کبیسه، روز رسمی آغاز سال نو دستخوش آشفتگی و تغییرات بود. بنابراین کشاورزان و روستاییان برای آگاهی بر زمان مناسب کارهای گوناگون کشاورزی، از وضع ستارگان و تغییرات اقلیمی ناشی از گردش فصل ها سود می‌جستند. به همین سبب بود که در گاهشماری رسمی بابل، پس از آوردن نام ماه ها، کاتبان به خود زحمت می دادند تا نام ماه ها را با طلوع ثوابت مربوط سازند. در لوحه ی پنجم از” حماسه آفرینش ” (سطر سوم ) بیان شاعرانه این ارتباط چنین است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

« او (مردوک) سال را آفرید مرزبخش های آن (سال) را جدا کرد. برای هر یک از دوازده ماه سه ستاره را علامت گذارد.»
چندین فهرست از این دوازده بار سه ستاره به جای مانده است که با هم اختلافات جزیی دارند. امروز رسم بر این است که این متن ها را “اسطرلاب” می خوانند، کاتبان آشوری آنها را با نام مناسبتر “به هر یک سه ستاره” می شناختند.
کهن ترین متن بازمانده،‌متن مشهور به اسطرلاب برلین یا اسطرلاب b از آشور است و در حوالی قرن دوازدهم ق.م نوشته شده است. در متن نام ستارگان در سه ستون موازی عمودی، هر ستون شامل دوازده نام ستاره تنظیم گردیده است. گذشته از نام ستارگان، متن حاوی یادآوریهایی درباره وضع نسبی ستارگان، طلوع و غروب آنها و اهمیت و رابطه هر یک از آنها با امور کشاورزی و اسطوره های رایج آن عصر است.
واژه “مول” = ستاره از برابر نام ستارگان، در متن اصلی،‌به قصد اختصار، حذف شده است. ( جز در نام مول مول که بخشی از نام است ). ترکیبات از “ایا” و از “آنو” و از “انلیل” که در متن اصلی در برابر هر یک از نام ها بود در این جدول در بالای ستون قرار داده شده اند. برای املای نام ستارگان از روش لغتنامه سومری گوسمن (gossman) با اندکی ساده گرایی استفاده کردیم. کلمات هجایی اکدی معمولاً با حروف ایتالیک و کلمات سومری و تصویر نگاریها با حروف درشت نوشته می‌شود. در مورد تصویرنگاریها تنها در موارد نادر از گویش سومری آنها آگاه هستیم. نام های “عیلام” و” اکد” و” آمورو” بازتاب وضع و تقسیمات سیاسی در عصر بابل کهن است. پس فرض کهن بودن این فهرست ها پذیرفتنی است. فرض اینگونه توزیع ستارگان در آسمان این سرزمین ها بنیاد علمی و نجومی ندارد. از سوی دیگر تقسیم آنها به ستارگان “ایا” و” آنو” و “انلیل” یعنی منطقه هایی موازی استوای سماوی محققا اساس علمی دارد. پس می توان پنداشت اسطرلاب ها -از این رو که فهرست های کهن را که بر اساس سرزمین ها دسته بندی شده بود دوباره و از نو طبقه بندی کرده است- نمایشگر مرحله ای از علم نجوم است که نسبت به مرحله ی پیشین، پیشرفته تر بوده است.
ز)منظور کدام ستاره ها است؟
برخی از ستارگانی که در اسطرلاب ها ذکر شده اند ستاره نیستند، بلکه سیاره اند.
Dil.bat = دیل.بات = زهره
Sal-bat-a-nu = سال-بات-آ-نو = مریخ
Ud.al-tar= اود-آل-تار = مردوک = مشتری
این مطلب باعث شگفتی زیاد است زیرا سیارگان در ماه های ثابتی از سال پدیدار نمی شوند. پاره ای از ستارگان را، که نام آنها آمده است، به آسانی می توان شناخت زیرا جزو ستارگان منطقه البروج و یا آن صورتهای فلکی می باشند که بعدها در متن های مربوط به رصد سیارگان کراراً نام آنها آمده است.
Hun.ga هون گا حمل ( در اسطرلاب نیامده )
Mul mul مل. پروین
Mash_tab.b.gal.gal ماش. تاب به گل گل جوزا
Nangar نان گر سرطان
Ur.gu.la اور.گو.لا اسد
Lugal لوگال قلب الاسد
Zibanitu زیبانیتو میزان
Gu.la گولا دلو
Gir.tab گیر-تاب عقرب
وسیله ی دیگر برای تشخیص صورتهای فلکی فهرست ستارگانی است که مجموعه ی مل آپین با آن آغاز می شود.
ز-١)مجموعه ی مل = ( ستاره ای ) آپین
به گفته ی ای.اف.ویدنر (e.f.weidner ) مجموعه ی مل آپین که وجه تسمیه آن از مطلع آن گرفته شده است، از سه سر لوحه تشکیل می شود. نسخه ی اصلی اولین لوح را ل.و.کینگ منتشر کرد، به قرن سوم ق.م تعلق دارد. با کمک پنج نسخه ای که از آن در دست است می توان تمام متن را بازسازی کرد. پنج نسخه موجود عبارتند از یک نسخه بابلی جدید و دو نسخه از کتابخانه آشور بانیپال (بنابراین نوشته شده پیش از ۶۱۲ ق.م) و دو نسخه آشور.
نسخه اصلی دومین لوحه به شماره ۹۴۱۲vat از آشور است و به تاریخ ۶۸۷ ق.م. مجموعا هفت نسخه از آن در دست است. سه نسخه از آشور. سه نسخه از کتابخانه آشور بانیپال و یک نسخه از بابل جدید. به علاوه متن هایی در دست است که به صورت یک لوح بزرگ از ترکیب دو لوح بالا تشکیل شده است. از لوح سوم تاکنون تنها بخش کوچکی انتشار یافته است. کهن ترین این نسخه ها، آنکه تاریخ ۶۸۷ ق.م را دارد، از آشور است. اما قرائن فراوانی بابلی بودن مجموعه را ممکن می سازد. در پشت یکی از متن ها جمله ( استنساخ شده بابلی ) خوانده می شود.
لوح اول شامل بخش های زیر است:
١.فهرست سی و سه ستاره از” انلیل"، بیست و سه ستاره از” آنو “و پانزده ستاره از” ایا”
٢.تاریخ طلوع صبحگاهی سی و شش ستاره ثابت و صورت فلکی
٣.ستاره هایی که به هنگام غروب دیگر ستارگان طلوع می کنند.
۴.تفاوت های میان طلوع صبحگاهی بعضی از ستارگان برگزیده.
۵.رویت ستارگان ثابت در مشرق و در مغرب.
۶.فهرست چهارده ستاره زیک پو ziqpu
٧.رابطه میان اوج ستارگان زیک پو و طلوع صبحگاهی آنها.
٨.ستارگان واقع در مسیر ماه
لوح دوم شامل بخش های زیر است:
٩.خورشید، سیارگان و مسیر ماه
١٠.شباهنگ، اعتدالین و انقلابین
١١.طلوع صبحگاهی بعضی دیگر ثوابت
١٢.سیارگان و دوره های آنها
١٣.چهار گوشه ای آسمان
١۴.فصل های نجومی
١۵.شیوه های کبیسه گری بابلی
١۶.جدولهای شاخص خورشیدی
١٧.طول پاس شب در اولین و پانزدهمین روز ماه و دوره های رویت ماه.
١٨.تفؤل های مربوط به ثوابت و ستاره های دنباله دار.
از ظواهر امر چنین بر می آید که مجموعه ی مل آپین تقریبا شامل تمامی دانش نجومی زمان از قرن هفتم ق.م بوده است.
ز-٢)فهرست ستارگان