البته باید دانست در بعضی میهمانی ها و جشن هایی که در شاهنامه دیده می شود ، عملیات ورزشی از دو نوع کارکرد برخوردار بوده اند : کار کرد اول همان نمایش هنرها و عملیات ورزشی و لذت بردن مدعوین و میزبانان است ( کارکرد آشکار )، کارکرد دوم که در واقع کار کرد پنهان ورزش در اوقات جشن ها به حساب می آید، یک نوع زور آزمایی و به رخ کشیدن زور و قدرت و در مواردی آزمایش پهلوان خاص و فرد ویژه ای است. مثلاً همانطور که اشاره شد در میهمانی پادشاه هند بهرام چوبین با پهلوانان هندی کشتی می گیرد ، ظاهراً هدف آشکار این بود که عملیات ورزشی به نمایش درآید، اما هدف پنهان و اصلی زورآزمایی پهلوانان ایران و هند است. همینطور در داستان مهمانی گرسیوز در سرزمین سیاوش که سیاوش با اکراه پیشنهاد کشتی گرفتن با قهرمانان توران را از سوی گرسیوز می پذیرد و چون سیاوش هم می داند هدف گرسیوز از پیشنهاد کشتی فقط برای لذت بردن و پر کردن سالم وقت نیست، بلکه هدف پنهانی نیز در نظر دارد و آن به رخ کشیدن قدرت پهلوانان توران و کوچک کردن سیاوش است و اتفاقاً نتیجه این کشتی و شکست تورانی ها از سیاوش و حسادت و بغض گرسیوز باعث بسته شدن نطفه ی مرگ غم انگیز سیاوش می شود. از این موارد بسیار می توان مثال آورد که در بخش کاربرد ورزش در شاهنامه یک به یک مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آنچه که در این قسمت لازم به ذکر است ، کارکرد تفریحی ورزش است که به هنگام تفریح و جشن و سرور ورزش و عملیات ورزشی هم سهم عمده ای داشته است اما در ورای این کارکرد آشکار در اغلب موارد کارکردهای پنهان هم در جشن ها داشته است که به مواردی از آنها به طور مثال و نمونه اشاره شد.
نکته دیگر اینکه ورزش بهترین وسیله برای پر کردن اوقات و سرگرم کردن پهلوانان و شهریاران بوده است و اینان در چنین مواقعی با شکار تیراندازی، سواری و هم به تفریحات سالم می پرداخته اند و هم آمادگی رزمی و مهارتهای جنگی خود را حفظ می کرده اند.
۴-۵. ورزش وسیله ای برای امرار معاش
در شاهنامه به مواردی هر چند اندک بر می خوریم که نشان دهنده آن است که بعضی از کسانی که در رشته یا رشته هایی از مهارتهای ورزشی تخصص داشته اند می توانسته اند از تخصص ورزشی خود در جهت امرار معاش استفاده کنند. اگر کار مربیان ورزش را در آن روزگار صرفاً برای امرار معاش ندانیم و اکثر مربیان را پهلوانانی بدانیم که از لحاظ مالی و مادی در مضیقه نبوده اند، ولی به هر حال از نظر کارهای آموزشی و عمل و زحماتشان از طرف شهریاران بی اجر و پاسخ نمی ماند ، اما در شاهنامه به مواردی از استخدام مزدوران جنگی ، کسانی که نه برای اعتقاد و میهن که به خاطر کسب درآمد، هنر و مهارت خود را در جنگها عرضه می کردند ، بر می خوریم ، یا در مورد داستان بهرام و دختران دهقان آسیابان می بینیم که پدر دختران رسماً یک شکارچی حرفه ای است که از راه شکارکسب درآمد و خانواده خود را اداره می کند.
به این ترتیب می توان گفت ورزش و مهارتهای ورزشی علاوه بر آنکه وسیله ای برای پر کردن اوقات فراغت و آموزش نیروهای جنگی بوده است می توانسته، به عنوان ابزار کسب درآمد و امرار معاش هم کارایی داشته باشد.
امروز هم ورزش به صورت حرفه و به عنوان ورزش حرفه ای یا Professionalism Sport در اکثر کشورهای جهان به صورت رسمی و غیر رسمی وجود دارد و بسیاری از افراد از راه مهارتهای ورزشی خود و حضور در مسابقات و استخدام در تیم ها و سازمان های ورزشی امرار معاش می کنند. بین این دو نوع حرفه ای گری ورزشی تفاوتهای بسیاری از لحاظ ماهیت و شکل کار هست که باز کردن و پرداختن به آن از حوصله و موضوع این بحث خارج است. کوتاه سخن آنکه در گذشته هیچ یک از پهلوانان و قهرمانان به صرف کسب درآمد و امرا معاش، راه پهلوان شدن را در پیش نمی گرفتند و آنچه انگیزه اصلی آنان در این راه بود ، راه یافتن و قرار گرفتن در جرگه طبقه ای بود با کارکردهای بزرگ و اهداف مقدس. طبقه ای که مؤمن بر آئین ایزدی بود و خادم خلق ، در صحنه اجتماع و در میادین نبرد و این یک اصل بوده و ورزشکاران حرفه ای و جنگجویان مزدور ، مستثنی بوده اند.امروز درست بر عکس ، آنچه فراوان است و اصل است و قاعده ، ورزش پولی و ورزشکاران پولکی هستند و آنچه یافت نمی شود پهلوانانی که برای نفس و اصل ورزش و خدمت به جامعه و مردم به دنبال ورزش و سینه ستبر کردن و بازو قوی ساختن می روند.
با بررسی و مطالعه کارکردهای ورزش در شاهنامه ضمن آنکه در اثبات وجود ورزش در شاهنامه شکی باقی نمی ماند،به اهمیت و ضرورت و گستردگی این امر نیز پی برده می شود.
در واقع با مطالعه این مبحث می توان به صراحت ادعا کرد که ورزش در روزگاران گذشته حتماً وجود داشته و با کارکردهای مهمی که از لحاظ تربیتی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و … داشته است از اهمیت بسزا و تاثیر بسیار مهمی برخوردار بوده است .
فصل پنجم
نقش پهلوانان و
پایگاه اجتماعی آنها
یکی دیگر از راه های اثبات واهمیت و گستردگی ورزش در روزگارانی که داستانهای شاهنامه در آن چهره بسته است، بررسی پایگاه و نقش پهلوانان و ارزش این طبقه اجتماعی در آن روزگار است. به این ترتیب که اگر یکی از نقش های مهم ورزش را در گذشته نقش تربیتی و آموزشی آن بدانیم، لاجرم به این نتیجه دست خواهیم یافت که پهلوانان به علت کار کردها و وظایفی که در جامعه عهده دار بوده اند، بیش از دیگران به این آموزشها احتیاج داشته اند، همچنین اگر عملکرد نظامی هم برای ورزش قائل باشیم، باز هم پهلوانان به عنوان طلایه داران جبهه ها، بیش از همه طبقات اجتماعی به ورزش و آموزش و تمرین و مهارتهای ورزشی نیاز داشته اند. در واقع بین پهلوانان و ورزش یک ارتباط مستقیم و تنگاتنگ وجود داشته است. به این ترتیب که یکی از ضروری ترین و اصلی ترین راه ها و مراحل رسیدن به مرحله پهلوانی و قرار گرفتن در جرگه این طبقه، ورزش و کسب مهارتهای ورزشی بوده است و پهلوان بدون این مهارتها اصلاً وجود نداشته است.
یکی از راه های اثبات توسعه و گستردگی ورزش در شاهنامه این است که بگوییم چون طبقه پهلوانان از اهمیت و ارزش والایی در جامعه برخوردار بوده است و این طبقه در واقع محبوبترین طبقه در نزد مردم به حساب می آمده است و پهلوانان در واقع ” الگوی ” جامعه بوده اند، پهلوان شدن و پیوستن به جرگه پهلوانان از آرزوهای جوانان جامعه بوده است و چون تنها راه پهلوان شدن آموختن و کسب مهارت های ورزشی و رزمی و ابراز لیاقت و آزمونهای مربوطه بوده است، این نوع مهارتها و انجام عملیات ورزشی در جامعه و به ویژه در نزد جوانان جامعه عمومیت و طرفدار داشته است، اما برای  اینکه این فرض ما از مرحله فرض، پا فراتر نهد و سخن ما انتزاعی و بدون دلیل عینی نباشد، مجبوریم در این مبحث در باره پهلوانان بیشتر سخن بگوییم و به دلایل اهمیت طبقه پهلوانان، کار کردهای پهلوانی را با استناد به اشعار شاهنامه می آوریم و برای اثبات محبوبیت و الگو بودن طبقه پهلوانان، نشان خواهیم داد که صفات و خصلت های پهلوانی به عنوان ارزش اجتماعی در شاهنامه مطرح است.
در شاهنامه، پهلوان کسی نیست که فقط زور و بازوی قوی داشته باشد. پهلوان وجدان بیدار جامعه است. چشمان جستجو گر و موشکاف اجتماع است. در برابر همه به ویژه شاهان و شهر یاران آمر به معروف و ناهی از منکر است.
۵-۱. پیدایش طبقه پهلوانان
با کشف آتش در دوران جمشید و پیشرفت های تکنیکی که از این نظر نصیب جامعه می شود و به تبع آن ایجاد تنوع درمشاغل و به وجود آمدن صفوف مختلف و تحول در ابزارها و وسایل تولید در زمینه های مختلف از ساختمان سازی وحشت سازی و پیدا شدن گرمابه و کاخها و تحول پزشکی و بهداشت و درمان… شناسایی چوبها و گلهای معطر ، ایجاد کشتیرانی و … طبقات و اقشار مختلف اجتماعی  به شکل برجسته و ملموسی در می آیند. به همین علت در این دوران جمشید خود به روشنی و با صراحت جایگاه و پایگاه هر طبقه را روشن می کند تا ترتیب و اهمیت هر کدام صورت رسمی و قانونی به خود بگیرد. چنان که فردوسی نیز منظور جمشید را چنین اعلام می کند.

همان ج ۱ ص۷
با مطالعه و بررسی طبقه بندی جمشید ملاحظه می شود که بعد از تشکیل طبقه ای به نام کاتوزیان که همان روحانیان و دانشمندان دینی هستند، جمشید از طبقه نیساریان یا همان پهلوانان نام می برد و آنان را در مرتبه بعدی قرار می دهد و در واقع از لحاظ اهمیت بعد از طبقه روحانیان قرار می گیرند. جمشید بعد از تعیین پایگاه نیساریان، کار کرد و وظیفه آنها را هم روشن می کند به این ترتیب که:

همان ج ۱ ص۷
در واقع همین کار کردهایی که از نقش طبقه پهلوانان انتظار می رود، پهلوانان را در چنین پایگاه و رتبه ای از لحاظ اجتماعی و سیاسی قرار می دهد. پس از این طبقه نیز طبقات نسودی ( برزگران)، آهنوخوشی ( پیشه وران و کاسبان) و … قرار می گیرند که پیگیری این مبحث از موضوع کار، خارج است.به این ترتیب با توجه به اینکه طبقه پهلوانان بعد از روحانیان قرار می گیرند و با توجه به کار کردها و وظایف مهمی که به طور رسمی در ساختار سیاسی، اجتماعی و به طور کلی جامعه آن روز بر عهده داشته اند می توان به اهمیت طبقه پهلوانان در ساختار اجتماعی آن روزگار پی برد.
و اما چون از نقش کار کردها در بالا بردن مرتبه و مقام پایگاه اجتماعی پهلوانان سخن رفت در ادامه این مبحث به کار کردهای طبقه پهلوانان در جامعه اشاره می شود تا به حساسیت، نقش و اهمیتی که این طبقه داشته است بیشتر واقف شویم.
۵-۲. نقش اجتماعی پهلوانان
پس از اینکه دانستیم، طبقه پهلوانان چگونه در شاهنامه به وجود می آیند و به طور رسمی و قانونی در چه جایگاه و مقامی از لحاظ اجتماعی قرار می گیرند و حتی پس از آنکه در همان جا مشخص شد علت قرار گرفتن طبقه پهلوانان پس از روحانیون به عنوان طبقه دوم اجتماعی از لحاظ اهمیت چیزی نیست جز وظایف و نقش اجتماعی و حساسی که برعهده دارند: