تقوی و تقیّد به حق، تا اظهار نظر با یقین و قطعیت بوده از قول به ظنّ و تردید بپرهیزد.
در آیات قرآن مجید احاطه کامل داشته و همه آیاتی که مربوط به موضوع مورد بحث است مورد توجه قرار داده شود.
در هنگام اشتغال به تفسیر و یا ترجمه در حالت طهارت بدن، وضو و توجه، حضور قلب و خشوع باشد تا با تحقق ارتباط روحی و معنوی بتواند از فیوضات و تجلیات کلمات حق تعالی به حقیقت استفاضه کند.
تفسیر روشن
مؤلف در مقدمه تفسیر روشن انگیزه خود را از نگارش این اثر چنین مى‏نویسد:
«چون از تألیف کتاب التحقیق فى کلمات القرآن در چهارده جزء فراغت حاصل شده و تصمیم داشتم به مبناى این کتاب به تفسیرى به لغت عربى اشتغال بورزم، متوجه شدم که تفسیر به زبان عربى بسیار نوشته شده و در دسترس همه طبقات از هر صنفى و در هر رشته‏اى موجود است. و متأسفانه تفسیرى به زبان فارسى که از جهات الفاظ و معانى و نظم و تحقیق و قاطع بودن ممتاز باشد، وجود ندارد. بخصوص طبقه عموم مردم (که در اصطلاحات و علوم رسمى، تخصصى ندارند و) قدرت استفاده از اقوال مختلف و تأویلات گوناگون و مطالب متفرقه و مباحث دور از أفهام را ندارند.»^[۲۵۳]
و بر این اساس استاد شروع به تألیف تفسیر روشن نمود. این مجموعه به زبان فارسى و شامل کل قرآن است. که شامل شانزده جلد مى‏شود. مفسر پس از تألیف التحقیق و بر اساس دیدگاههاى واژه‏شناسى خود و تأکید بر غیر مجازى بودن کلمات قرآن و همچنین اهتمام به بعد تربیتى و سیر و سلوکى، پایه‏هاى تفسیر روشن را بنا کرده است. مخاطبان این تفسیر افراد متوسط و عموم مؤمنین مى‏باشند.
ایشان در جلد نخست کتاب، مقدمه‏اى مختصر به نگارش در آورده و به خصوصیات تفسیر و اصول پذیرفته شده خود اشاره کرده است. توضیحات او در خصوصیات تفسیرش در قالب دوازده مقدمه به قرار ذیل بیان شده است:
۱- راجع به لغات قرآن و ترجمه آنها
۲- لغات و معانى حقیقى
۳- نفى تحریف در قرآن
۴- اختلاف قراءات
۵- اعجاز قرآن
۶- تفسیر به رأى
۷- ترجمه آیات
۸- نقل اقوال‏
۹- احادیث مربوط به آیات
۱۰- ناسخ و منسوخ
۱۱- محکم و متشابه
۱۲- شأن نزول آیات
از آنجا که در بخش تبیین مبانی استاد مصطفوی شرح اکثر این موارد گذشت. برای مطالعه میتوان به تفصیل این مبانی در فصل دوم رجوع کرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

تفسیر روشن، بر اساس روش نگارش دو بخش دارد. در واقع نحوه تفصیل مطالب در این اثر در تمام آن یکنواخت نمیباشد. بخش اول این اثر از ابتدای قرآن مجید تا آیه شصت و پنج سوره اسراء را شامل شده و بخش دوم از آیه شصت و شش سوره اسراء تا انتهای قرآن را در بردارد. سبب اصلی این اختلاف اکسالت استاد است. وی برای نا تمام ماندن تفسیر، در بخش دوم تفسیرش مطالب را به صورت خیلی مختصر ارائه کرده است و همین امر منجر شده تفسیر روشن که قبل از کسالت پیش بینی می شد سی جلد شود ولی نهایتا در شانزده جلد به اتمام رسد.
بخش اول تفسیر روشن
بخش اول تفسیر روشن، از ابتدای قرآن مجید تا آیه شصت و پنج سوره اسراء را در بر میگیرد. این بخش قسمت عمده این تفسیر را در بر میگیرد. از شانزده جلد این اثر، تفسیر این بخش از قرآن که از لحاظ حجمی نزدیک به نصف قرآن است نزدیک به سیزده جلد از شانزده جلد را به خود اختصاص داده است. مراحلی را که استاد در تفسیر آیات هر بخش آورده است عبارتند از:

1. 1. آیه

1. 1. شرح لغات

1. 1. ترجمه

1. 1. تفسیر

1. 1. روایت

1. 1. توضیح

1. 1. لطائف و ترکیب

در این روش مؤلف تفسیر روشن، نخست برای یک یا چند آیه مشخص شده، لغات را معنا کرده است. سعی استاد در روش معنا آنست که برای همه طبقات قابل فهم باشد. سپس به ترجمه و توضیح مختصر آیات پرداخته است. بعد از این در مرحله تفسیر به معنای دقیق کلمات مهم در معنای آیه به ویژه بر اساس معنای حقیقی آنها توجه کرده و با تقطیع آیات بر اساس سیاق، سپس به شرح آنها اقدام نموده است. همچنین نکات مهم به ویژه در زمینهای اخلاقی و هدایتی را پس از آن میدارد. در ادامه مؤلف اگر روایاتی در زمینه آیات وجود داشته (در زمینه شأن نزول، اخلاقی ، تفسیری و…) نقل و توضیح داده است. در بعضی موارد حتی لغات روایات را نیز در توضیح روایات، معنا و تبین نمودند. در آخرین گام در شرح آیات لطافتهای ادبی و ترکیب آیات ملاحظه شده است.
بخش دوم از تفسیر روشن
آنچه در شرح روش استاد در بخش اول مطرح شد روش اصلی مورد نظر استاد در بیان مطالب تفسیری بوده است. اما محدودیتهای جسمی و کسالتهای عارض شده مانعی از ادامه این روند شد. از آیه شصت و شش سوره اسراء تا آیه هفتاد و پنج سوره، کار به صورت قبلی انجام شد با این تفاوت که در بعضی موارد لطائف، ترکیب و در برخی موارد روایت را بیان نکرده است از آیه هفتاد و شش به بعد اول آیه، و واژه به معنای حقیقی آن، سپس اگر نکته و یا روایتی در آن زمینه بود در ذیل آیه بیان شده است. در حقیقت نسبت به قبل مختصرتر است.
اما از آیه هفتاد و هشت سوره طه آیات را مجموعهای میآورد سپس لغات مشکل را معنا و برخی نکات تفسیری را بیان میدارد. این روال تا انتها ادامه دارد اما در برخی جاها واژه اصلا نمیآورد یا توضیح و نتیجه گیری خاصی نکرده است.
مقایسه تفسیر روشن و ترجمه​های مشهور
همانطور که ذکر شد از آنجا که استاد در مقدمه تفسیر روشن بر این نکته تاکید کردهاند که معنای لغات بر اساس التحقیق میباشد در این بخش به مقایسه ترجمه ارائه شده در تفسیر روشن و ترجمه قرآن کریم از کتاب ترجمه تفسیر المیزان^[۲۵۴]، ترجمه آقای محمد مهدى‏ فولادوند^[۲۵۵] و ترجمه آیت الله مکارم شیرازی^[۲۵۶]، از جمله آثار مشهور و متداول در بحث ترجمان کلام الهی پرداخته شده است. بدین منظور دو سوره از کلام وحی یعنی سوره مبارکه حمد و سوره مبارکه طور انتخاب شدهاند، سوره حمد علاوه بر بلند نبودن سوره در بخش اول تفسیر روشن نیز قرار دارد و سوره دوم نیز از بخش دوم این اثر انتخاب شده است.
برای مقایسه ابتدا آیه مورد نظر، سپس متن تفسیر روشن و بعد از آن سایر ترجمهها و در نهایت نتیجه مقایسه آمده است.
سوره مبارکه حمد(فاتحه الکتاب)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏(۱)
تفسیر روشن:
به نام خداوند معبود مطلقی که همه موجودات پرستش او را کرده و همه در مقابل عظمت نامتناهى او در حیرت هستند، و او رحمت و مهربانى داشته و رحمت او به همه مخلوقات بسط گرفته، و مخصوصا رحمتهاى ظاهرى و معنوى او خواصّ را فراگیر است.
کتاب ترجمه تفسیر المیزان:
بنام خدایى که هم رحمتى عام دارد و هم رحمتى خاص به نیکان‏.
ترجمه آقای فولادوند:
به نام خداوند رحمتگر مهربان‏.