بندورا (۱۹۸۶) دیدگاه جدیدی از عملکرد انسان ارائه کرد که در آن روندهای شناختی، جانشینی، خود نظمی و خود انعکاسی در انطباق‌پذیری انسان و تغییر از اهمیت برخوردارند. وی مفهوم جبرگرایی دوسویه را مطرح کرد که در آن سه عامل: الف) عوامل فردی به شکل شناخت، عاطفه و حوادث زیستی، ب) عوامل رفتاری و ج) عوامل محیطی تعاملاتی را پدید می‌آورند که روابط دو گانه سه وجهی را پدید می‌آورد پاجارس (۱۹۹۶) می‌گوید طبق نظریه شناختی-اجتماعی بندورا افراد مسئولان فعال و پویای رشد ‌خویشند و می‌توانند در وقوع چیزها از طریق فعالیتشان دخیل باشند، در واقع چگونگی تفکر، باور و احساس بر چگونگی رفتار مؤثر است.

طبق دیدگاه بندورا (۱۹۸۶) افراد باورهایی دارند که در کنترل و مسئولیت فردی نقش کلیدی ایفا می‌کند. محیط و سیستم های اجتماعی از طریق مکانیسم های روان‌شناختی سیستم خود بر رفتار انسان اثر می‌گذارد. ‌بنابرین‏ وضعیت اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و ساختارهای خانواده به طور مستقیم بر رفتار اثر نمی‌گذارند. در عوض آن‌ ها بر آرزوها، باورهای خود کارآمدی، استانداردهای فردی، حالات هیجانی و خود نظمی موثرند و متعاقباً رفتارهای انسان را تغییر می‌دهند. در بین سازه‌های مذکور خود کارآمدی نقش محوری دارد.

۱۱-۲-۲ خود کارآمدی و سلامت جسمانی

معلوم شده است که خود کارآمدی بر سلامت جسمانی هم تأثیر می‌گذارد. سلامت به طور متقابل ملاحظه‌ای وابسته به سبک زندگی است و سبک زندگی که مردم به مناسبت خود تنظیمی^[۱۴] انتخاب می‌کنند، به طور عمده توسط خود کارآمدی تعیین می‌شود (بندورا، ۲۰۰۱، به نقل از کلونینجر، ۲۰۰۴، به نقل از زمانی، ۱۳۸۵).

مداخلات سلامتی مانند برنامه کاهش وزن، تمرینات و توقف سیگار کشیدن اگر خود کارآمدی بالا باشد احتمالاً بیشتر منجر به موفقیت می‌شود (دشارینز^[۱۵]، بویلون^[۱۶]، گودین^[۱۷]، ۱۹۸۶، گارسیا^[۱۸]، اسمیتز^[۱۹] و دورفلر^[۲۰]، ۱۹۹۰، اولری^[۲۱]، ۱۹۵۸، ۱۹۹۲، وینبرگ^[۲۲] و همکاران، ۱۹۸۴ و جیک^[۲۳]، ۱۹۹۸، نقل از کلونینجر، ۲۰۰۴، نقل از زمانی، ۱۳۸۵).

خود کارآمدی به افراد کمک می‌کند تا درد را کنترل کنند (دولس^[۲۴]، ۱۹۸۷، کورس و همکاران^[۲۵]، ۱۹۹۰، نقل از کلونینجر، ۲۰۰۴، نقل زا زمانی، ۱۳۸۵). در برخی از موارد، افرادی که معتقد بودند درد خود را تسکین دهند، قادر به انجام آن بودند. در یک بررسی، زنان حامله‌ای که برای کاهش درد زایمان، آرمیدگی و تمرین تنفس را آموخته بودند، از نظر مقدار کنترلی که فکر می‌کردند بر درد دارند، فرق داشتند (مانینگ^[۲۶] و وایت^[۲۷]، ۱۹۸۴، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳). هر چه خود کارآمدی و احساس‌های کنترل آن‌ ها بالاتر بو، توانایی تحمل در آن‌ ها در مدت زایمان، بیش از درخواست مسکن درد، طولانی تر بود. هر چه کارایی شخصی بالاتر بود، مسکن کمتری درخواست می‌شد (شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

پژوهش دیگری نیز بین ادراک کارایی شخصی و تحمل درد، رابطه مثبت و نیرومندی را نشان داده است. با کارایی شخصی بیشتر تحمل درد بیشتر بود. شیوه های کنار آمدنی که کارایی شخصی را افزایش می‌دهند می‌توانند تولید آندروفین ها یعنی دردکش‌های طبیعی بدن را به مقدار زیاد افزایش دهند (بندورا، البری، تبلور، گایتر و گوسارد، ۱۹۸۷، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

بررسی‌ها ‌در مورد نوجوانان نشان می‌دهد که هر چه کارایی شخصی آن‌ ها بیشتر باشد در برابر تأثیرات همسالان برای شروع سیگار کشیدن مقاوم تر هستند (استاسی، ساسمن، دنت، بورتون و فلوی، ۱۹۹۲، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳). خود کارآمدی به بهبودی از بیماری جسمانی نیز مربوط است. برای مثال یک مطالعه دریافت افراد دارای کارایی شخصی زیاد ‌در مورد بیماری‌های ریوی بهتر از آن‌هایی که کارایی شخصی کمی دارند به درمان‌های شناختی و رفتاری پاسخ می‌دهند (کاپلان، آتکینس و رینش، ۱۹۸۴، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

۱۲-۲-۲ خود کارآمدی و کنار آمدن با استرس

عقاید خود کارآمدی بر میزان استرس، اضطراب و افسردگی که افراد در موقعیت‌های تهدیدکننده یا موقعیت‌های مسئولیت بر انگیز تجربه می‌کنند تأثیر می‌گذارد (پروین، سروان و جان، ۱۹۹۹، نقل از زمانی، ۱۳۸۵).

بالا بودن خود کارآمدی و احساس کنترل بر رویدادهای موجود در زندگی شخصی به صورت مثبت به توانایی کنار آمدن با استرس و به حداقل رساندن اثرات زیان‌بخش آن بر کارکرد زیستی مربوط است. کنترل‌پذیری با توجه به ماهیت استرس اصل تشکیل‌دهنده مهمی است این شرایط زندگی استرس زا به خودی خود نیست که آثار زیان‌بخش زیستی را تولید می‌کند، بلکه ناتوانی ادراک‌شده در کنترل آن‌هاست (بندورا، ۱۹۹۵، ص ۲۶، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

کارایی شخصی زیاد، با تقویت ایمنی بدن، کاهش آزاد شدن هورمون‌های مربوط به استرس و کاهش آسیب‌پذیری نسبت به عفونت‌های تنفسی، مربوط بوده است (بندورا، کوهن، تیرل و اسمیت، ۱۹۹۱، ریدن فیلد، آلری، بندورا، لوین و راسکا، ۱۹۹۰، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

۱۳-۲-۲ خود کارآمدی و عملکرد تحصیلی

پژوهش بین کارایی شخصی و عملکرد تحصیلی رابطه‌ مثبت معناداری را نشان می‌دهد (مولتون، براون ولنت، ۱۹۹۱، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

معلمان دارای در جه ای بالای خود کارآمدی در توانایی‌های تدریس خود، فرصت‌های بیشتری را برای عملکرد موفق دانش‌آموزان به وجود می‌آورند (جیسون و دمیو، ۱۹۸۴، نقل از شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳) معلوم شده است که کارایی شخصی در دانش‌آموزان به طور مثبت به انگیزش، سطح تلاش و استقامت در کلاس درس وابسته است (زیمرمن، ۱۹۹۵، شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳).

۱۴-۲-۲ خود کارآمدی و تنظیم عملکرد انسان

عقاید خود کارآمدی عملکرد انسان را در چهار مرحله عمده تنظیم می‌کند (بندورا، ۱۹۹۷، نقل از پروین و جان، ۱۹۹۹، نقل از زمانی، ۱۳۸۵) شناختی، انگیزشی، هیجانی و مراحل انتخاب.

مسیر شناختی شکل‌های گوناگونی به خود می‌گیرد. عملکرد عمده افکار این است که افراد را قادر می‌کند نا رویدادها و فعالیت‌هایی که برای افراد مهم هستند را کنترل و پیش‌بینی کنند. افراد با خود کارآمدی بالاتر، منابع، منابع شناختی بیشتر راهکارهای ‌انعطاف‌پذیرتر و مدیریت موثرتر بر محیطشان دارند (بوفارد^[۲۸]، بوچارد^[۲۹]، پرنت^[۳۰] و لاریو^[۳۱]، ۱۹۹۱، وود^[۳۲] و بندورا، ۱۹۸۹، نقل از زمانی، ۱۳۸۵).

عقاید خود کارآمدی نقش مرکزی در تنظیم انگیزش دارند. انگیزه بیشتر انسان‌ها به طور شناختی تولید می‌شود. این عقاید خود کارآمدی است که تعیین می‌کند افراد کدام هدف چالش‌برانگیز را انتخاب کنند، چه مقدار تلاش صرف آن کنند و در برخورد با مشکل چقدر استقامت بورزند (بندورا، ۱۹۹۱، لوک^[۳۳] و لاتام^[۳۴]، ۱۹۹۰، به نقل از زمانی، ۱۳۸۵).

کنترل جریان فکر عامل کلیدی در خود تنظیمی حالت‌های هیجانی است. به علاوه افراد می‌توانند بر حالت‌های احساسی‌شان با تمرین کردن شیوه های تسکینی، بدون تغییر دادن سبب برانگیختگی هیجانی کنترل پیدا کنند. افرادی با خود کارآمدی پایین از وظایف مشکل اجتناب می‌کنند چون آن‌ ها را به عنوان یک تهدید نگاه می‌کنند.

۱۵-۲-۲رابطه خود کارآمدی و انتظار