برای توضیح کامل مطلب باید گفت که اگرچه لفظ حضانت در قرآن نیامده، لیکن در ذیل بعضی از آیات، به مناسبت موضوع، مطالبی در قرآن ارائه می‌گردد که دربردارنده این حکم هم هست. به عنوان مثال، آیه شریفه ۲۳۳ از سوره بقره که ابتدای آن مربوط به موضوع رضاع و شیر دادن مادر است: «لاتضار والده بولدها ولا مولود له بولده » یعنی نباید به واسطه فرزند ضرری متوجه مادر شود و تحمیل ضرر بر مادر از این جهت ممنوع است و همچنین پدر نباید به واسطه فرزندش متحمل ضرر گردد. اگرچه این مطلب در ذیل بحث رضاع و شیرده است، لیکن مورد، خصوصیت ندارد. در اینجا ما کبرای کلی نفی ضرر و ضرار را داریم که حکم رضاع در این آیه از مصادیق آن است; لیکن به واسطه کلیت نفی ضرر و ضرار، آیه مصادیق دیگری نیز دارد که حکم حضانت از آن جمله است.

رضاع حکمی غیر از حضانت است و هریک حکمی جداگانه دارند; اگرچه مصداقا ممکن است در یک جا جمع شوند. مسئولیت حضانت با اتمام دوران رضاع برداشته نمی شود، با توجه به اینکه حضانت فقط تر و خشک کردن فرزند نیست، بلکه ارتباط روحی و روانی و عاطفی و فکری مادر با بچه است.

برخی از فقیهان از قاعده لاضرر در حکم حضانت استفاده کرده‌اند. در اینجا ما با الهام گرفتن از دیدگاه امام خمینی که در کتاب بدایع الدرر، از این قاعده و نحوه کاربرد آن ارائه دلیل نموده بودند، استفاده جستیم. ایشان اگرچه قاعده «لاضرر ولاضرار» را یک قاعده می دانند ولی می فرمایند: متعلق در «لاضرر»، امور مالی و نفسی و در «لاضرار»، امور حقوقی است و دومی را در مواردی صادق می دانند که انسان به نحوی شخص دیگری را در تنگنا و سختی قرار دهد. ‌بنابرین‏ نظر، مفهوم آیه «لاتضار والده بولدها» این طور بیان می شود که مادر را نباید به واسطه فرزندش در تنگنا و سختی قرار داد. اگرچه دیگران در مفهوم ضرار عمدتاً ضرر طرفین را مطرح کرده‌اند، لیکن امام خمینی علیه السلام به استناد آیات ضرار و نیز روایتی که در این زمینه و در تبیین آیه مذکور از معصوم وارد شده تمسک می نمایند. امام صادق علیه السلام فرموده اند: «فسر المضاره بالام » ‌به این دلیل که «ینزع الولد عنها» یعنی امام علیه السلام مصداق ضرار را جداسازی فرزند از مادر می شمارند که این جنبه مالی و جانی ندارد; بلکه جنبه حقوقی و روانی دارد و چون اسلام حقوقش طرفینی است، لذا در جانب پدر هم بر همین مسئله تأکید دارد که نباید هیچ یک از پدر و مادر به واسطه فرزند در تنگنا و سختی قرار گیرند.

از روایات منقول از ائمه معصومین هم این جداسازی «ضرر» از «ضرار» به دست می‌آید و آیات هم حامل همین معنا است. در حضانت اگرچه ممکن است جداسازی فرزند از مادر با ضرر مالی و جانی مقرون نباشد، ولی مصداق «ضرار» است.

مجموعا حدود ۹ الی ۱۰ روایت در زمینه حضانت داریم که به سه دسته تقسیم می شود:

1. 1. روایات مربوط به رضاع که دو سال را مطرح می‌کند.

1. 1. روایاتی که هفت سال را برای حضانت مطرح می‌کند.

1. روایاتی که می‌گوید: مادامی که مادر ازدواج نکرده، به سرپرستی سزاوارتر است.

به طور خلاصه باید نتیجه گیری کرد روایات دو سال، مربوط به امر رضاع طفل است، نه حضانت. شاهد این امر آن است که در روایت می فرماید: در دوران رضاع، شیر دادن برعهده مادر و نفقه و مزد بر پدر است و بعد از آن هم که مسئله سزاوارتر بودن پدر را مطرح می‌کند، ناظر به ولایت پدر بر فرزند و تامین هزینه زندگی اوست ،نه راجع به حضانت.

در اینجا باید ‌یادآور شویم برای قول مشهور که دو سال را برای پسر و هفت سال را برای دختر قرار می‌دهند، مستند روایی به صورت تفصیلی که در این قول هست، وجود ندارد; بلکه همان گونه که گفتیم، در این روایت سخن از حق رضاع است و اینکه در دوران رضاع کدام یک از پدر و مادر سزاوارتر هستند.

در اینجا باید نسبت به سایر ادله دقت شود. در ارزیابی نسبت به بیان مدت حضانت اختلاف وجود دارد; لیکن با تعمق نسبت به مسئله حضانت و نیز بیانات معصومین علیهم السلام در این زمینه و با توجه به نیازمندی فرزند به حمایت‌های روانی و عاطفی می توان ‌به این نتیجه رسید که تعیین سن در روایات موضوعیت ندارد و از امور تعبدی و الزامی نیست; بلکه باید به نیاز روحی و وضعیت فرهنگی و اجتماعی دقیقا توجه شود; خصوصاً اینکه در دسته ای از روایات اصلا سن مطرح نیست. تجربه نشان داده که این طور نیست که فرزند بعد از هفت سالگی نیاز به مادر و توجه او ندارد. آیه «لاتضار والده بولدها» فقط به ضرر جسمی احاطه ندارد. اما اینکه در روایات اشاره به هفت سال شده به خاطر این است که سن هفت سالگی سنی است که پایه های عاطفی و عقلی طفل تا حدی استوار شده و ممکن است در بعضی از جوامع، همراهی مادر تا این سن پاسخگوی نیازهای اجتماعی او باشد; لیکن در جوامع فعلی چنین نیست; لذا اگر ما نیازهای عاطفی طفل را هم نادیده بگیریم، ضرورت‌های زندگی اجتماعی او، یاری مادر و همراهی او را می طلبد. این مطالب، ما را به تأمل در روایات دسته سوم وا می‌دارد که می فرماید: «تا مادر ازدواج نکرده، حضانت از آن اوست »; لذا مادر مادامی که دارای شرایط مناسب برای حضانت است، ‌به این امر سزاوارتر است و بر همین اساس، ما می گوییم این دسته از روایات، حاکم بر دو دسته دیگر است.

نادیده انگاری ولایت پدر، شرعا و عقلا بر منطق صواب نیست; لیکن باید به معنای آن توجه نمود. معنای آن، سیطره توجه پدر است به آنچه مصلحت طفل در آن است، اعم از مسائل مالی و غیرمالی، مانند امور تحصیلی، اخلاقی و… . از جمله این مصالح، جایگاه عاطفی، امنیتی و اخلاقی اوست که هیچ صاحب اندیشه ای نظر ندارد بر اینکه اگر مادر صلاحیت کافی داشته باشد، او برای حضانت طفل اصلح نباشد. از نظر ما نه تنها حضانت مادر و ولایت پدر تنافی ندارند، بلکه به شکلی کاملا معقول و منطقی قابلیت جمع دارند و نسبت به زمان افتراق و جدایی پدر و مادر امر مقدوری است; مگر اینکه ‌به این دو، صورتی غیر از صورتی حقیقی و شرعی دهیم.

۳-۴ متصدّی امر حضانت در فرض حیات ابوین یا فقدان آن ها

جدایی پدر و مادر از فرزند گاهی به سبب طلاق است گاهی مرگ؛ (مرگ پدر، مرگ مادر، مرگ پدر و مادر).

۳-۴-۱ در فرض حیات ابوین و انحلال نکاح به علت طلاق

دیدگاه های فقهای شیعه، درباره این انگاره، مختلف و پراکنده است و ما در این جا ابتدا به گونه اجمال، این دیدگاه ها را بیان می‌کنیم:

الف)نگهداری فرزند پسر تا دو سالگی و فرزند دختر تا هفت سالگی به عهده مادر است و از آن پس نگهداری هر دو به عهده پدر است. این قول مشهور است و مبنای قانون مدنی ایران (کاتوزیان، ۱۳۸۲: ص ۷۱۱).مستند این دیدگاه، اجماع است و جمع بین روایاتی که می‌گویند فرزند تا دو سال در اختیار مادر است و روایاتی که می‌گویند فرزند تا هفت سالگی در اختیار مادراست و شایسته تر بودن پدر برای تربیت فرزند پسر و مادر برای تربیت فرزند دختر.

برای انجام وظایف نیاز به کمک )سرپرستی( مستقیم و مرتب دارد.

۴ یا۲متوسط ) دانش کاربردی(

آموزش پایه گسترده تری دریافت ‌کرده‌است.

تعداد معدودی تجارب موفقیت آمیز توسط فرد در این زمینه به دست آمده است.

نیاز است که کارشناسان سطوح بالاتر بر جنبه‌های سخت تر این شایستگی، نظارت داشته باشند.

۳(کارشناسی (آنچه می‌تواند انجام دهد

اموزشهای گسترده ای دریافت ‌کرده‌است.

تجارب موفقیت آمیز مختلفی به دست آمده است.

تقریبا تمام اعمال مرتبط با این شایستگی بدون هیچگونه کمک و مساعدتی انجام می شود. البته بعضی مواقع شاید نیاز باشد که تنهابرای جنبه‌های بسیارمشکل، یک فرد شایسته تر کمک کند.می‌تواند افرادتازه کاررا درسطوح شایستگی پایین تر، سرپرستی یا راهبری کند.

۲ یا ۴تخصص برجسته

آموزش‌های بسیار گسترده ای، دریافت ‌کرده‌است.

فرد در این سطح می‌تواند به افراد سازمان آموزش بدهد.

مکررا تجارب موفقیت آمیز بسیاری در طیفی از حوزه های دشتوار به دست آورده است.

تمام اعمال لازم برای این شایستگی را بدون هر گونه مساعدت، به انجام می رساند.سازمان فرد را به عنوان یک شخص مرجع در مواقعی که مشکلات دشوار به وجود می‌آیند،می شناسد.

برای افراد کم تجربه تر در سازمان نقش راهبر را بازی می‌کند.

۵ یا ۱استادی نقش مدل

آموزش های بسیارگسترده ای دریافت ‌کرده‌است.

مکررا تجارب موفقیت آمیز بسیاری در حوزه های بسیار پیچیده به دست آورده است.

تمام اعمال لازم برای این شایستگی را بدون هر گونه مساعدت به انجام می رساند.

درهنگام بروز مشکلات بسیار دشوار از داخل و خارج سازمان، به دنبال او هستند.

برای افراد داخل یا خارج سازمان نقش راهبر را بازی می‌کند.

اقتباس از: مجله تدبیر ، ۲۱۵ شماره،۱۳۸۹

۲-۱-۱۲- مدل شایستگی کراوفورد

‌بر اساس نظر کرافورد ابعاد شایستگی به سه بعد تقسیم می شود.

۱-شایستگی دانشی: آنچه که تک تک مدیران از طریق دانش و درک مدیریتی خود را برای یک کار یا فعالیت مرتبط با آنچه که وظایف شان است فراهم می آورند (به طور کلی یعنی مجموعه آگاهی و علمی که در خصوص کارشان دارند)

۲- شایستگی عملکردی: آنچه که تک تک مدیران قادر هستند در توانایی شان برای مدیریت موفقیت آمیز کار یاکامل کردن فعالیت های مربوط به کارشان ازخود نشان دهند(یعنی توانایی به کارگیری دانش و مهارت ها)

۳- شایستگی شخصی: آن دسته ازویژگی های اصلی شخصیتی که برجسته کننده قابلیت یک شخص درانجام یک کار یا فعالیت هستند )یعنی افراد به هنگام اجرای فعالیت یا کار چگونه رفتار می‌کنند و خصوصیات اصلی شخصیتی وهمچنین شیوه های برخورد آن ها چگونه است؟(به طور کلی اگر مدیران ترکیب مناسبی از شایستگی های فوق الذکر در اختیار داشته باشند خواهند توانست به عنوان فرد شایسته تلقی گردند .

شکل۲-۱– ابعادشایستگی ازنظراسکات بری منبع انجمن مدیریت پرژوه نیوتن اسکوره ۱۳۸۵: ۱۷

۲-۱-۱۳- مدل شایستگی بروفی و کلی ^[۵]

بروفی و کلینیز ضمن این که شایستگی ها را فاکتورهای مرتبط با عملکرد تعریف کرده‌اند، آن ها را در سه سطح بیان می‌کنند:

۱-سطح فنی

۲-سطح فنی – استراتژیک

۳-سطح استراتژیک

درجدول ۲-۳ هریک ازسه سطح مذکورنمایش داده شده است:

جدول۲-۳- مدل شایستگی بروفی و کلی

سطوح شایستگی

مدیریت عملیاتی

مدیریت میانی

مدیریت عالی

۱

فنی

۲

فنی – استراتژیک

۳

استراتژیک

منبع: بروفی و کلی، ۲۰۰۱-۱۷۱

بر این اساس آنان معتقدند که شایستگی ها عبارتند از: کار تیمی، رهبری نتیجه گرا، ارتباطات اثر بخش، تمرکز بر خدمات به مشتریان، سازماندهی و برنامه ریزی، حل مسائل، اطلاعات و آگاهی مالی، شور و اشتیاق و تفکر استراتژیک.

۲-۱-۱۴- مدل شایستگی استوارت و لیندسی^[۶]

در مدلی دیگر که به چارچوب موقعیتی استقرار شایستگی مدیریتی در سازمان ها موصوف است، حوزه واجزای تشکیل دهنده شایستگی را متاثر از شایستگی سازمانی می‌داند و شایستگی سازمانی نیز تحت تاثیر – محیط سازمانی و فرهنگ سازمانی (هنجارها، ارزش ها و …. )می‌باشد. جدول ۲-۵ چارچوب کلی مدل مزبورملاحظه می شود.

منبع: استوارت ولیندسی،۱۹۹۷: ۲۷

شکل۲- ۲- مدل شایستگی استوارت و لیندسی

‌بنابرین‏، به منظوربررسی شایستگی مدیریتی و تعیین آن الزاماً می بایست به محیط سازمانی توجه داشت. همچنین در تعیین شایستگی های مدیریتی سه نکته ضرورت دارد: اولا، قلمرو یا سطوح شایستگی کدامند؟ ثانیاً، شایستگی ها کدامند؟ و ثالثا عناصر یا مؤلفه‌ هر شایستگی چیست؟

۲-۱-۱۵- قابلیت ها و شایستگی های مدیریتی منابع انسانی

سازمان ملل از این مدل (فهرست) هم درزمان استخدام کارکنان( شامل مدیران) هم در برنامه مسیر رشدشغلی آنان، هم درفرایند ارزیابی و مدیریت عملکرد و بالاخره در برنامه های پرورش آنان استفاده می کنددرسندی که توسط این سازمان منتشرشده ۳ دسته ازقابلیتها وشایستگی هامعرفی شده است.

اول: قابلیت محوری: که همه کارکنان سازمان ملل متحد از جمله مدیران باید دارا باشند:

۱- توانایی ها و مهارت‌های ارتباطی ۵- خلاقیت

۲-کار تیمی ۶-مشتری مداری

۳-برنامه ریزی و سازماندهی ۷-تعهد برای یادگیری مستمر

۴- ‌پاسخ‌گویی‌ و مسئولیت پذیری ۸- آگاهی های تکنولوژیک

دوم: قابلیت تکمیلی:

۱- رهبری ۳- توانمند سازی دیگران

۲- چشم انداز ۴-اعتماد آفرینی

سایر قابلیت‌های مطرح عبارتند از:

۱-یکپارچگی و ثبات رفتار ۶- نوآوری

۲-جسارت و شهور ۷- نتیجه گرایی

۳- استقامت و پشتکار و پایداری ۸-تفکر سیستماتیک

۴-پرورش کارکنان ۹- روش های کیفیت

۵- شم کسب و کار ۱۰ روحیه خدمت

علی‌رغم آنکه در مدل های اولیه قابلیت ها و فهرست قابلیت‌ها و شایستگی ها طولانی و پر تعداد بود اما روندی وجود دارد که طی آن مدل های جدید به سمت سادگی و متمرکز شدن بر تعداد محدودتری قابلیت محوری حرکت کرده‌اند منظور از قابلیت های محوری ^[۷]آن دسته از شایستگی ها و ویژگی های متمایز کننده است که متضمن عملکرد افراد(مدیران)دریک سازمان خاص است برای مثال مدیری که نقش تسهیل کننده ^[۸]را به عهده داردبایدقابلیت های آن نقش یعنی پرورش گروه ^[۹]،مدیریت تضاد، تصمیم گیری مشارکتی، رابا بالاترین معدل دارا باشد (آذر هوش،۱۳۸۲: ۳۸).

به طورکلی باید قابلیت های زیربنایی راکه افراد بر مبنای آن رفتار می‌کنند، شناخت و برای شناخت هرقابلیت نیز باید نشانه های رفتاری آن رادرک کرد،واز ‌آنجا که تفاوت ‌در عملکرد از تفاوت رفتارها ناشی می شودعامل بروز آن رفتارها که قابلیت ها منشاآن هستندنیزشناخته شوند،برای نمونه برای شناخت قابلیت ها باید و قایع حساس، بحران هاوفشارهارانسبت به افرادومکانهای – مختلف به دست آورد و سپس ‌با مقایسه عملکردهای آنهابه میزان قابلیت افراد شناخت پیدا کرد وتفاوت هارامشخص ساخت.

د – پیمان ائتلاف^[۱۳۶]

امروزه در بسیاری از نظام های پارلمانی مثلاً در بلژیک پایداری دولت‌ها از راه بستن پیمانی درباره برنامه ها میان احزاب ائتلافی در دولت تضمین می شود.^[۱۳۷]

تشکیل دولت در بلژیک با ائتلاف سایر احزاب صورت می‌گیرد و هیچ حزبی به تنهایی در بلژیک هیچ گاه قادر نیست تا اکثریت کرسی‌های پارلمان برای تشکیل دولت را به دست آورد. از این رو، احزاب سیاسی بلژیک در هنگام تشکیل دولت با همدیگر پیمان ائتلاف می بندند. البته در بلژیک تشکیل دولت ائتلافی همواره با بن بست هایی مواجه شده است. در تشکیل دولت ائتلافی اخیر در این کشور، نخست وزیر بلژیک، “الیو دی روپو” میانجی تشکیل دولت ائتلافی^[۱۳۸] که از سوی پادشاه بلژیک برای سر و سامان دادن به بحران سیاسی در خصوص تشکیل دولت ‌به این سمت تعیین شده بود، بعد از چند دور مذاکره با احزاب دموکرات مسیحی، سوسیالیست ها و لیبرال ها به سختی موفق به جلب همکاری این سه حزب عمده برای تشکیل دولت ائتلافی گردید. شایان ذکر است که قبل از تشکیل دولت ائتلافی در برخی از کشورها رسیدن به توافق بین احزاب سیاسی دشوار است ولی پس از تشکیل دولت، از هم پاشیدن دولت ائتلافی تقریباً غیر ممکن است. دلیل استحکام ‌دولت‌های‌ ائتلافی در این کشورها (بلژیک و آلمان) بستن پیمان ائتلاف و گنجاندن تضمین های انعطاف ناپذیر و غیر قابل نفوذ در آن است که احزاب سیاسی هم تا حدود زیادی بدان وفادارند.

گفتار سوم – تشکیل دولت ائتلافی و انواع آن

نقش عمده اقلیت در حکومت دموکراسی موجب شده است که برخی معتقد شوند که اقلیت باید در هر حال در اداره امور حکومت و به ویژه در قوه مقننه شرکت جوید. عده ای از اکثریت تناسبی در انتخابات پارلمانی دفاع می‌کنند و استدلال می‌کنند که هر حزب بایستی به نسبت تعداد آرائی که به دست آورده است نمایندگان خود را به قوه مقننه اعزام دارد. در این صورت، حزب اکثریت در هیچ حوزه انتخابیه ای نخواهد توانست پیروزی قطعی و تام به دست آورد، زیرا حزب اقلیت نیز به نسبت تعداد آرای خود در آن حوزه، نمایندگانی خواهد داشت.

چند اقلیت نسبی در مجلس می‌توانند متحد شوند و دولت ائتلافی تشکیل دهند؛ چنان که در فرانسه مرسوم بود. اشکال عمده این گونه دولت‌ها در این است که افراد متعدد ادعای رهبری می‌کنند. مذاکرات طولانی و رایزنی فراوانی صورت می‌گیرد و در هر تصمیمی تعدیلهای بسیار ضرورت می‌یابد و مسابقه شدید برای پیشرفت نظریات مختلف ایجاد می شود. اعضای دولت ائتلافی همواره درصدد یافتن فرمولهایی برای تلفیق آرای متفاوت و متضادند و به ندرت در آن توفیق حاصل می‌کنند.

در نظام هایی که احزاب و ‌گروه‌های اقلیت به دلایل ساختاری و قانونی از شرکت در حکومت محروم
می‌شوند، در صورت تداوم این وضعیت ممکن است دچار نوعی محرومیت نسبی و سرخوردگی سیاسی شوند که این خود به نظر رابرت گار یکی از عوامل اصلی خشونت و بی ثباتی سیاسی است.^[۱۳۹]

در نقطه مقابل، مخالفان اکثریت نسبی قرار دارند و معتقدند که بهترین ترتیب در حکومت، روش دو حزبی است. زیرا یک حزب، قدرت اتخاذ تصمیم و در نتیجه مسئولیت های ناشی از آن را به عهده خواهد داشت. گذراندن لوایح قانونی از مجالس مقننه و تصویب آن ها تسهیل می شود، وضع سیاسی ثبات بیشتری خواهد

1. 1. ۱- ابوالحمد، عبدالحمید، مبانی علم سیاست، جلد اول، تهران، انتشارات توس، چاپ نهم، ۱۳۸۲، ص۴۰۷ ↑

1. 1. ۲- گارنر، رایان ای. فرهنگ حقوقی بلک، تهران، انتشارات میزان، چاپ هشتم، ۱۳۸۴، ص۱۱۹۷ ↑

1. 1. ۳- ترنبل، جووانا، فرهنگ آکسفورد، تهران، انتشارات بهشید، چاپ دوم، ۱۳۸۶، ص۱۱۰۵ ↑

1. 1. – ابوالحمد، عبدالحمید، پیشین، ۱۳۸۰، ص۲۰۸ ↑

1. 1. ۵- Lapalombars(joseph),weiner(Myron), Political parties and Political development, Princeton- Princeton University press,1996,P.6 ↑

1. 1. Pressure Groups-6 ↑

1. 1. ۷- دوورژه، موریس، مبانی علم سیاست، تهران، انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ سوم، ۱۳۵۳، ص۱۷۴ ↑

1. 1. ۸- اسدالله رضائی، کالبد شکافی احزاب سیاسی، تهران، انتشارات آمه، چاپ اول، ۱۳۸۶، ص۱۴ ↑

1. 1. ۹- دوورژه، موریس، جامعه شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، ۱۳۷۶، ص۴۲۷٫ ↑

1. 1. ۱۰- همان، ص ۴۲۷ ↑

1. 1. ۱۱-دوورژه، موریس، احزاب سیاسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳، ص ۱۲ ↑

1. 1. ۱۲- بوشهری، جعفر، مسائل حقوق اساسی، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص۳۳۲ ↑

1. 1. ۱۳- همان، ص۱۰۶ ↑

1. 1. ۱۴- بشیریه، حسین، آموزش دانش سیاسی، تهران، انتشارات نگاه معاصر، چاپ سوم، ۱۳۸۲، ص۳۸۶ ↑

1. 1. ۱۵- پللو، روبر، شهروند و دولت، ترجمه ابوالفضل قاضی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰، ص۱۱۹ ↑

1. 1. ۱۶- Norton, Philip, commons in Perspective,Oxford, basil Blackwell,1982, p.12 ↑

1. 1. ۱۷- هاشمی، محمد، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، تهران، انتشارات میزان، چاپ اول، ۱۳۹۰، ص۲۴۵ ↑

1. 1. ۱۸- هریسی نژاد، کمال الدین، حقوق اساسی تطبیقی، تبریز، انتشارات آیدین، چاپ اول، ۱۳۸۷، ص۴۳ ↑

1. 1. ۱۹- عباسی، بیژن، مبانی حقوق اساسی، تهران، انتشارات جنگل، چاپ دوم، ۱۳۸۸، ص ۳۲۰ و ۳۱۹ ↑

1. 1. ۲۰- دوورژه، موریس، رژیم‌های سیاسی، تهران، انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ سوم، ۱۳۵۲، ص۹۷-۹۲ ↑

1. 1. ۲۱- عباسی، بیژن، پیشین، ۱۳۸۸، ص۳۱۸ ↑

1. 1. ۲۲- هریسی نژاد، پیشین، ۱۳۸۷، ص۶۰ ↑

1. 1. ۲۳- هاشمی، پیشین، ۱۳۹۰، ص۲۴۷ ↑

1. 1. ۲۴- قاضی، ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، انتشارات میزان، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۳، ص۴۵۴ ↑

1. 1. ۲۵- عباسی، بیژن، پیشین، ۱۳۸۸، ص۳۲۲ ↑

1. 1. ۲۶- بوشهری، جعفر، حقوق اساسی ، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص۱۱۸ ↑

1. 1. ۲۷- عباسی، بیژن، پیشین، ۱۳۸۸، ص۳۱۷ ↑

1. 1. ۲۸- زارعی، محمد حسین، مطالعه تطبیقی مجالس قانونگذاری، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص۴۹ ↑

1. 1. ۲۹- یاوری، اسدالله، جزوه نظامهای انتخاباتی، مقطع کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۷، ص۳۵ ↑

1. 1. ۳۰- مدنی، جلال الدین، حقوق اساسی تطبیقی، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ اول، ۱۳۷۴، ص۵۷ و ۵۶ ↑

1. 1. ۳۱- عباسی، بیژن، پیشین، ۱۳۸۸، ص۳۳۳ ↑

1. 1. ۳۲- اصل ۸۳ قانون اساسی ایتالیا ↑

1. 1. ۳۳- هریسی نژاد، کمال الدین، پیشین، ۱۳۸۷، ص۴۳ ↑

روش تحقیق در این پایان نامه «تحلیلی توصیفی» است ونظربه آنکه تحقیق یادشده درحوزه علوم انسانی انجام می‌گیرد ، شیوه جمع‌ آوری اطلاعات ‌و گردآوری مطالب «کتابخانه ای» یا «اسنادی» خواهدبود که ازطریق «فیش برداری» انجام خواهدگرفت.

درخصوص روش کتابخانه ای باید گفت که این روش که به روش مطالعه ای نیزمعروف است ، درتمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی ازروشهای انجام تحقیق بوده که محقق ، درآن تحقیق خودرا ازراه مطالعه منابع و مأخذ گوناگون انجام خواهدداد و ‌از ابتدا تا انتها متکی بریافته های تحقیق کتابخانه ای است.

درخصوص فیش برداری یافیش نویسی هم بایدگفت که ازجمله روش های یادداشت برداری است که بااستفاده ازآن میتوان به مطالب نظم وانسجام بخشید.

د) سؤالات تحقیق:

۱) علت پذیرش تملیک تدریجی در نظام حقوقی ایران چیست؟

۲) نسبت و رابطه ی تملیک تدریجی با موازین فقهی و حقوقی زمان انتقال مالکیت چیست؟

هـ) فرضیه های تحقیق:

۱) بایدگفت نظربه بررسی ها وارزیابی های انجام گرفته بنظر می‌رسد علت پذیرش تملیک تدریجی جلوگیری از تضییع حقوق مصرف کنندگان ( پیش خریداران) ‌و تضمین حقوق آنان وجلوگیری از تشکیل پرونده هایی است که نمونه هایی ازآنها رادرسالیان نه چندان دور ‌در پروژه های مانند ارکیده شاهد بوده ایم.

۲) به نظر می‌رسد تملیک تدریجی که بموجب آن خریدارعلاوه بر مالکیتش برزمین به هرمیزان ‌و مقداری که از ساختمان ساخته شود خوبه خود مالک می‌گردد ، باموازین فقهی و حقوقی ایران انطباق کامل دارد چراکه هم پیشینه فقهی دارد وهم آنکه قانون پیش فروش ساختمان به تاییدفقهای شورای نگهبان رسیده است.

و) تعریف واژه ها واصطلاحات تحقیق:

مال : مال چیزی است که متقاضی داشته باشد ‌و عقلا به آن میل ‌و رغبت کنند.

مالکیت : مالکیت عبارت ازرابطه ای است بین شخص وچیزمادی که قانون آن رامعتبرشناخته وبه مالک حق می دهدکه انتفاعات ممکنه راازآن ببرد وکسی نتواندازآن جلوگیری کند.

تملیک: مالی رابه ملکیت دیگری درآوردن

عقد تملیکی: عقدناقل عین یاناقل منافع است مانندعقد بیع وعقداجاره وعقدانتشارکتاب ، ممکن است عقد تملیکی روی طلب باشد چنان که درانتقال طلب دیده می شود.

ی) سامانه ی تحقیق:

در این تحقیق پس ازذکر یک مقدمه کوتاه ، دردو بخش وبه انضمام یک نتیجه گیری کلی به بررسی «تملیک تدریجی درفقه وحقوق ایران»خواهیم پرداخت.

دربخش نخست باعنوان «کلیات ومفاهیم» که ازدو فصل تشکیل شده است باهدف شناخت بیشتربرخی ازتعابیرومفاهیم حقوقی مورداستفاده در این تحقیق به معرفی وبررسی این تعابیرومفاهیم خواهیم پرداخت.

دردومین بخش که باعنوان «انتقال مالکیت وتملیک تدریجی» نامگذاری شده است ‌و مشتمل بر دوفصل می‌باشد ، سعی براین بوده است که به بررسی چگونگی انتقال مالکیت ازمنظرفقه وحقوق ایران نگاهی داشته باشیم و درادامه ضمن بررسی «مصادیق رایج توافق طرفین درتعیین زمان انتقال مالکیت» چگونگی زمان انتقال مالکیت درفقه وحقوق ایران مورد بررسی وتحقیق قرارگرفته است.

بخش نخست : کلیات و مفاهیم

غنای طبع بود کیمیای روحانی
چو مال نیست میسر به دل توانگر باش

صائب

فصل نخست : مال ، ملک و مالکیت

مبحث نخست : واژه شناسی مال و ملک

گفتار نخست : معنای لغوی واصطلاحی مال

مال کلمه ای عربی است^[۱]وبه معنای چیزی است که مورد توجّه انسان قرار گیرد، و انسان بخواهد مالک آن شود، گویا این کلمه از مصدر میل گرفته شده است، چون مال، چیزی است که دل آدمی به سوی آن متمایل می‏شودو درلغت به هرآن چیزی که شایسته به مالکیت درآمدن وحیازت باشد مال گویند وبه عبارت دیگر هرعین یامنفعتی راکه انسان درعمل مالک شود به آن مال گویند.^[۲]

در لغت نامه دهخدا در ذیل واژه مال اینگونه آمده است : «خواسته و آنچه در ملک کسی باشد… هر چیز که در تملک کسی باشد… هر آنچه در تصرف و در ید کسی باشد…^[۳] ».

فرهنگ فارسی معین نیز درتعریف مال آنچه که ‌در ملک کسی باشد وارزش مبادله داشته باشد رامال دانسته است.^[۴]

درترمینولوژی حقوق نیز درتعریف واژه مال آمده است : «مال دراصل ازفعل ماضی میل است به معنای خواستن. درفارسی هم به مال خواسته می‌گویند.»^[۵]

بدون شک واژه مال درطول تاریخ دچاردگرگونی فراوان شده است و به تدریج عرف مصادیق تازه ‌و جدیدی را به مال افزوده است و لذا ‌بنظر می رسد به ناچار برای تعریف مال ازعرف کمک گرفت .

درتعریف عرف هم اینگونه گفته اند: «عرف امری است که روانهای مردم برآن استقراریافته وخردهابرآن گواهی می دهندوطبیعت انسان‌ها ، آن رابه دیده پذیرش می نگرند^[۶].»

امروزه با گسترش روزافزون صنعت وتحولات اجتماعی شناخت مفهوم مال دشوارترشده است. درگذشته بیشتر به چیزی مال گفته می شد که مادی و قابل دیدن و لمس کردن باشد مانند خانه ، میوه ، لباس و… اماامروزه بعضی ازاموال درعالم خارج دیده نمی شوندوقابل لمس نیستند مانند دیون ‌و مطالبات و حق اختراع وسرقفلی و…

درگذشته تنهاصاحبان املاک ثروتمند محسوب می شدند ، اماامروزه سهام‌داران شرکت‌های بزرگ نیز ثروتمندمحسوب می‌شوند چراکه جامعه امروزی ‌با سرعت بـه سمت غیرمادی شدن (اعتباری شدن) پیش می رود وبااین رویه شاهد آن هستیم که بسیاری ‌از ارزش‌های مالی غیرمادی همچون علائم تجاری ومالکیتهای فکری دارای ارزش بیشتری ازاموال مادی هستند، همچنان که دربرخی موارد پروانه بهره برداری اززمین به مراتب بسیار ارزشمندترازخودزمین است.

بسیاری ازفقها مال ‌را تعریف نکرده وآن رابی نیاز ‌از تعریف دانسته اند و به عرف واگذار کرده‌اند.یکی از فقیهان درباره معنای مال اینگونه می‌گوید: «معنای ملکیت ومالیت وملک و مال عرفی است که به توضیح شرع ونیز دلیل شرعی نیازندارد ، بلکه برای تعریف آن ها باید عرف و لغت را دید.»^[۷]

فقیهی دیگر مالیت را اعتباری عقلائی می‌داند که برخاسته از غرض ‌و رغبت مردم به آن است ، به گونه ای که برای به دست آوردنش ‌بر یکدیگر پیشی گرفته و کشمکش می‌کنند ، خواه مانند غذا از نیازهای اولیه باشد یاهمچون ادویه که به آن نیاز عارضی دارند یا برای رفاه و لذت باشد ، البته همین که مردم به چیزی رغبت کنند به کشمکش نمی انجامد بلکه باید کمیاب نیز باشد و لذا به آب درکنار رودخانه ها و همچنین هیزم درجنگل وریگ درصحرا مال گفته نمی شود.^[۸]

امام خمینی (ره) نیز در تعریف مال اینگونه گفته اند که : «مال چیزی است که متقاضی داشته باشد ‌و عقلا به آن میل ‌و رغبت کنند.»^[۹]‌بنابرین‏ اگرچیزی به قدری فراوان شود که هرگاه اراده شود بدون هیچگونه زحمتی بتوان آن ‌را بدست آورد آن را مال می‌گویند همانند آب رودخانه و ریگ صحرا ونورخورشید وهوابرای تنفس.

قانون مدنی ایران نیز تعریفی از مال ارائه نداده است ، امامصادیق وانواع آن را درباب اول از کتاب اول بیان ‌کرده‌است ، لیکن دکتر جعفری لنگرودی در ماده ۱۱ طرح پیشنهادی اصلاح قانون مدنی که ارائه داده است اینگونه به تعریف مال پرداخته است : «آنچه که قابلیت اختصاص ونقل وانتقال درمبادلات راداشته ودارای نفع عقلائی به طور نوعی باشد مال است ، هرچند که هنوزبه ملکیت کسی در نیامده باشد.»^[۱۰]

لذاباتوجه به آنچه بیان گردید ، هریک ازحقوقدانان به زعم خود سعی دربیان تعریفی کامل از مال داشته اند که درادامه به تجزیه وتحلیل این تعاریف خواهیم پرداخت.

در جمع بندی می توان گفت، نتایج تحقیقات حاکی از این است که عوامل شناختی و فراشناختی با بسیاری از اختلالات روانی همبستگی مثبت داشته است؛ از جمله افکار ناکارآمد و باورهای فراشناختی که با افسردگی مرتبط بوده و قابلیت پیش‌بینی افسردگی را دارا بوده اند. انجام تحقیقاتی در جهت بررسی این مسئله که آیا عوامل مذکور از قابلیت پیش‌بینی افسردگی در نوجوانان نیز برخوردار هستند، لازم به نظر می‌رسد.

فصل سوم:

روش پژوهش

۳-۱- مقدمه

اعتبار نتایج هر تحقیق در بعد وسیعی متاثر از روش انتخاب شده برای تحقیق مورد نظر می‌باشد و انتخاب این روش به عواملی چون ماهیت اهداف تحقیق، سئوالات، امکانات تحقیق و غیره بستگی دارد. در این فصل با توجه به موضوع، اهداف و ادبیات تحقیق (پیشینه تحقیق) به انتخاب نوع و روش تحقیق، قلمرو زمانی و مکانی تحقیق پرداخته شده است. همچنین در این فصل به تشریح جامعه آماری، برآورد حجم نمونه، روش نمونه گیری، ابزار تحقیق، اعتبار ابزار سنجش، روایی پرسشنامه‌ها و روش های آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است.

۳-۲- نوع تحقیق

روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است. از نظر هدف، این تحقیق بنیادی است و ‌بر اساس روش تحقیق همبستگی انجام شده است .

۳-۳- قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی این تحقیق بررسی پیش‌بینی افسردگی بر اساس افکارناکارآمد و فراشناخت در نوجوانان بود .قلمرو زمانی تحقیق نمیسال دوم تحصیلی ۰۹-۹۸ بود و قلمرو مکانی تحقیق، مدارس راهنمایی دولتی دخترانه و پسرانه شهرستان محمودآباد بود.

۳-۴- جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش شامل ؛ تمامی دانش آموزان دختر و پسر مشغول به تحصیل در مدارس راهنمایی دولتی شهرستان محمودآباد؛ استان مازندران؛ در سال تحصیلی ۰۹-۹۸ بود.

۳-۵- نمونه و روش نمونه گیری

روش نمونه گیری در این پژوهش خوشه ای تصادفی بود؛ ‌به این صورت که از شهرستان محمودآباد و بخش های تابعه مدارسی به تصادف انتخاب، و سپس از هریک از مدارس یک کلاس به تصادف انتخاب شدند و تمامی دانش آموزان آن به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند .

تعداد کل آزمودنی ۶۰۰ نفر که شامل ۱۵۰ پسر پایه دوم، ۱۵۰ پسر پایه سوم، ۱۵۰ دختر پایه دوم و ۱۵۰ دختر پایه سوم، مقطع راهنمایی می‌باشد.

‌در مورد ترتیب اجرای پرسشنامه‌ها قابل ذکر است که در نیمی از آزمودنی ها مقیاس افکار ناکارآمد، اولین پرسشنامه و مقیاس فراشناخت، دومین پرسشنامه ی اجرایی بود و برای نیمه دیگر بالعکس؛ و برای همه آزمودنی ها مقیاس خودسنجی افسردگی در آخر اجرا شد.

۳-۶- ابزار جمع‌ آوری داده ها و روایی و پایایی آن ها

۳-۶-۱- مقیاس نگرش های ناکارآمد

مقیاس نگرش های ناکارآمد برای کودکان توسط دی الکساندرو و بورتون^[۱۳۸] (۲۰۰۶) برای سنین ۱۴-۸ تنظیم گردید. این مقیاس، خود گزارشی و شامل ۲۲ گویه می‌باشد که آزمودنی در یک مقیاس ۵ درجه ای (از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) به آن پاسخ می‌دهد.

در این پژوهش ، جهت اطمینان بیشتر، برای تعیین روایی پرسشنامه ، از روایی صوری و محتوایی استفاده گردید. بدین صورت که پس از تهیه پرسشنامه، به نظرخواهی از اساتید راهنما و مشاور پرداخته شد و پس از حذف و اضافه های لازم و انجام تحلیل عاملی، روایی صوری و محتوایی پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت.

در پژوهشی آلفای کرونباخ مقیاس نگرش های ناکارآمد ۸۷/۰، اعتبار بازآزمایی آن پس از سه هفته ۸۰/۰ و شاخص همسانی درونی آن ۲۴/۰ گزارش شده است.این مقیاس توسط پژوهشگر جهت کار در نوجوانان ایرانی، ترجمه و کیفیت روانسنجی آن تعیین شد.

۳-۶-۲- مقیاس فراشناخت کودکان^[۱۳۹]:

مقیاس فراشناخت یک مقیاس خود گزارشی برای کودکان و نوجوانان (۱۷-۷ سال) است که توسط باکو و همکاران (۲۰۰۹) با اقتباس از فرم قبلی (پرسشنامه فراشناخت نوجوانان^[۱۴۰]) ساخته و اعتباریابی گردید. این مقیاس شامل ۲۴ گویه است که آزمودنی در یک مقیاس ۵ درجه ای (از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) به آن پاسخ می‌دهد. همچنین این مقیاس شامل ۴ زیر مقیاس: ۱) عقاید مثبت راجع به نگرانی (فرانگرانی مثبت)، ۲) عقاید منفی راجع به نگرانی (فرانگری منفی)، ۳) عقاید خرافی، تنبیه و مسئولیت و ۴) بازبینی شناختی (آگاهی از افکار خود) می‌باشد.

در این پژوهش ، جهت اطمینان بیشتر، برای تعیین روایی پرسشنامه ، از روایی صوری و محتوایی استفاده گردید. بدین صورت که پس از تهیه پرسشنامه، به نظرخواهی از اساتید راهنما و مشاور پرداخته شد و پس از حذف و اضافه های لازم وانجام تحلیل عاملی، روایی صوری و محتوایی پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت.

ضریب آلفای مقیاس فراشناخت برای نمونه غیر بالینی، برای نمره کل ۷۱/۰، برای فرانگرانی مثبت ۶۰/۰، برای فرانگرانی منفی ۷۶/۰، برای عقاید خرافی، تنبیه و مسئولیت ۵۸/۰ و برای بازبینی شناختی ۷۴/۰ گزارش شده است. این مقیاس نیز توسط پژوهشگر جهت کار در نوجوانان ایرانی، ترجمه و کیفیت روانی سنجی آن تعیین شد.

۳-۶-۳- مقیاس خودسنجی افسردگی^[۱۴۱]:

مقیاس خودسنجی افسردگی توسط برلسون^[۱۴۲] در سال ۱۹۸۱ برای کودکان و نوجوانان ساخته شده است.این مقیاس برای اندازه گیری افسردگی متوسط تا شدید در کودکان و نوجوانان تهیه شده است. گویه های این آزمون محدوده اصلی آشفتگی های حاصل از اختلال هیجانی را پوشش می‌دهند. پاسخ های آزمودنی در یک مقیاس سه نمره ای از هرگز تا اکثر اوقات (۰، ۱ و ۲) درجه بندی می‌شوند.در این پژوهش برای سنجش افسردگی نوجوانان از نسخه ترجمه شده تقوی و مزیدی استفاده شده است.

تقوی و مزیدی (۱۳۸۴) روایی و پایایی مقیاس سنجش افسردگی نوجوانان را در دانش آموزان ۱۶-۱۱ ساله در ۶ شهر بزرگ ایران مورد مطالعه قرار داده و ضریب روایی مقیاس را برای مجموع آزمودنی ها، آزمودنی های دختر و آزمودنی های پسر به ترتیب ۷۲/۰، ۷۹/۰ و ۶۱/۰ و ضریب آلفای کرونباخ آن را برای کل نمونه، آزمودنی های دختر و آزمودنی های پسر به ترتیب ۸۱/۰، ۸۲/۰ و ۷۷/۰ گزارش کردند.

۳-۷- روش جمع ­آوری داده ­ها

برای جمع‌ آوری داده های مورد نیاز ابتدا هماهنگی های لازم با آموزش و پرورش و مدارس جهت اجرای پرسشنامه در مدارس مربوطه به عمل آمد. سپس پرسشنامه‌ها در بین جامعه آماری اجرا شد.

۳-۸- روش‌های تجزیه و تحلیل داده ­ها