۳-۱-۲- جرم عمدی مطلق

جرم عمدی مطلق جرمی است که برای تحقق یافتن آن تنها به وجود و احراز سوء نیت عام نیاز است و هنگامی که این قصد مجرمانه در شخص و جرم ارتکابی از سوی وی محرز شود، می‌توان او را به مجازات جرم واقع شده، محکوم کرد.

بیشترجرایم تهدید علیه بهداشت ‌و آلودگی محیط زیست عمدی و مطلق هستند و در این باره می‌توان به موارد زیادی اشاره کرد، امّا در این جا تنها به ذکر برخی از این موارد بسنده می‌شود.

به موجب ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، هر گونه اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود جرم است. خواه در نتیجه این اقدام به عناصر محیط زیست صدمه و زیان وارد شود و یا نشود.

جرم پخش و انتشار مواد آلوده کننده هوا، یکی دیگر از این جرایم است که، موضوع ماده ۲۲ قانون نحوه از آلودگی هوا است. ماده مذکور در این باره می‌گوید: «پخش و انتشار هر نوع مواد آلوده کننده هوا بیش از حد مجاز از منابع تجاری، خانگی و متفرقه در هوای آزاد ممنوع است.»

بر مبنای این ماده، هنگامی که کسی به پخش و پراکنده کردن مواد آلاینده در فضای باز اقدام می‌کند، مرتکب این جرم شده است، چه در رهگذر انجام این فعل زیانی نیز پدید آید و چه زیانی حاصل نشود. به عبارت دیگر، تحقق این جرم موکول به وقوع خسارت نیست. ‌بنابرین‏، هم این که شخص انجام این فعل مادی (پخش و منتشر کردن مواد آلاینده) را مد نظر قرار می‌دهد و آن را تحقق می‌بخشد، سوء نیت عام (عمد در فعل) در نتیجه، جرم محقق شده است.

همچنین، در ماده دیگر این قانون یعنی ماده ۲۷، یکی دیگر از این سری جرایم مطرح شده است. جرم مطلقی که در این ماده دیگر مورد توجه قرار گرفته، جرم آلودگی صوتی است. بر طبق این ماده، بر هر وسیله و با هر کیفیتی که آلودگی صوتی فراتر از حد مجاز به وجود آید. این جرم واقع شده است. این که فردی بخواهد بخواهد بیش از حد مجاز سر و صدا تولید کند (آلودگی صوتی) و به دنبال آن به خواسته خود جامه عمل بپوشاند. مرتکب این جرم زیست محیطی شده است، زیرا به موجب ماده مورد بحث، صرف ارتکاب اقدام آلاینده هوا جرم است و پیدایش یا به وجود نیامدن زیان ناشی ا این اقدام، تأثیری در تحقیق و یا فقدان این جرم ندارد. ‌بنابرین‏ اعم از آن که بر اثر ایجاد آلودگی صوتی نتایج زیان بار نیز حاصل شود و یا چنین ثمره‌ای به وجود نیاید، جرم مورد نظر تحقق یافته است.

جرم زیست محیطی دیگری که می‌توان از آن نام برد جرم آلوده کردن بخشی از محیط زیست دریایی است. در ابتدای ماده ۲ قانون حفاظت دریا و رودخانه‌های مرزی از آلودگی با مواد نفتی چنین عنوان شده است: آلوده کردن رودخانه‌های مرزی و آب‌های داخلی و دریایی سرزمینی ایران به نفت یا هر نوع مخلوط نفتی خواه متوسط کشتی‌ها و خواه توسط سکوهای حفاری یا جزایر مصنوعی (اعم از ثابت و شناور) و خواه توسط لوله‌ها و تأسیسات و مخازن نفتی واقع در خشکی یا دریا ممنوع است.

موضوع این جرم آلوده کردن رودخانه‌های مرکزی و آب‌های داخلی دریایی سرزمین به نفت و یا مخلوطی نفتی است. یعنی پس از آن که فردی از هر راه و با هر وسیله‌ای که می‌تواند و در اختیار دارد محیط زیست آبی مورد نظر را با نفت و یا مخلوط نفت آلوده کند، این جرم زیست محیطی واقع شده است و به موجب این مقررات وی را می‌توان تحت تعقیب قرار داد. ‌بنابرین‏، هم این که اراده شخص و قصد مجرمانه او دایر بر آلوده کند، این جرم زیست محیطی واقع شده است و به موجب این مقررات وی را می‌توان تحت تعقیب قرار داد. ‌بنابرین‏، هم این که اراده شخص و قصد مجرمانه او دایر بر آلوده کردن آب رودخانه مرزی و یا آبهای داخلی و دریایی سرزمینی واقعیت خارجی پیدا کند و صورت عملی به خود بگیرد، بدون توجه به آن که این اقدام آلاینده ره‌آورد زیانبار نیز داشته یا نداشته است، جرم مورد بحث تحقق پیدا ‌کرده‌است.

۳-۲- جرم غیرعمدی

در قلمرو جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی ‌و آلودگی محیط زیست موارد اندک و نادری وجود دارد که این جرم غیرعمدی و ناشی از بی‌احتیاطی، بی‌مبادلاتی و مانند آن است. برای نمونه، می‌توان از جرم زیست محیطی که در قسمت دوم ماده ۲ قانون حفاظت دریا و رودخانه‌های مرزی از آلودگی با مواد نفتی مطرح شده است؛ نام برد. در این بخش از ماده یاد شده آمده است: «در صورتی که آلودگی به واسطه بی‌مبالاتی یا بی‌احتیاطی واقع شود مجازات حداقل جزای نقدی مذکور است.» ‌بنابرین‏، بر طبق این ماده، آلوده کردن رودخانه‌های مرزی و آبهای داخلی و دریای سرزمینی به دو شکل ممکن است رخ دهد: ۱ـ به صورت عمدی، که موضوع قسمت اول این ماده است ۲ـ به صورت غیرعمدی که موضوع قسمت دوم این ماده است.

‌به این ترتیب، اگر شخصی بر اثر وجود یکی از عناصر تقصیر مانند بی‌احتیاطی، باعث آلودگی این بخش از محیط زیست دریایی که در این ماده مورد توجه قرار گرفته است؛ بشود، مرتکب یک جرم زیست محیطی غیرعمدی شده است. یعنی بدون آن که در انجام این کار و وقوع این آلودگی سوء نیتی داشته باشد. سبب بروز این معضل زیست محیطی شده است و چون مرتکب در انجام قصد مجرمانه نداشته است، به دلیل مقنن نیز کیفر چنین جرمی را تنها حداقل میزان جزای نقدی مقرر درباره مجرمی که به عمد مرتکب این جرم شده است، تعیین ‌کرده‌است و کیفر حبس را نیز درباره وی مقرر نکرده است.

همچنین، در بند ب ماده ۶ قانون مورد بحث به آلودگی غیرعمدی محیط زیست دریایی مورد نظر این قانون اشاره شده است و به همین دلیل نیز، مرتکب را از کیفرهای مقرر در ماده ۲ معاف دانسته است. در این بند آمده است: «آلودگی غیرعمدی که در نتیجه نشتی پیش‌بینی نشده و یا معلول خرابی و خلل اتفاقی کشتی و یا خطوط لوله و یا تأسیسات باشد مشروط بر آن که پس از وقوع اقدامات فوری به منظور جلوگیری و رفع آثار آن صورت گرفته باشد».

۴- جمع‌بندی

نتایج به دست آمده از بررسی‌های به عمل آمده درباره جرایم تهدیدعلیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست و ارکان تشکیل دهنده آن به شرح ‌زیر می‌باشد:

۱ـ قوانین و مقررات متعدد و پراکنده‌ای در خصوص جرایم تهدیدعلیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست وجود دارد و ماده عام آن ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی است.

۲ـ جرایم تهدیدعلیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست اصولاً ناشی از فعل و رفتار مثبت مجرمانه هستند و تنها در موارد اندکی ناشی از ترک فعل می‌باشند.

۳ـ جرایم تهدیدعلیه بهداشت عمومی ‌و آلودگی محیط زیست عمدتاًً در گروه جرایم عمدی قرار دارند و وقوع آن ها به صورت غیرعمدی (شبه عمد و خطا) به ندرت مطرح خواهد بود.

۴ـ جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی ‌و آلودگی محیط زیست در اغلب موارد، عمدی مطلق و در موارد اندکی عمدی مقید است.

نتیجه‌گیری