1. کمبود اعتبارات تحقیقاتی

سرمایه ­گذاری هر چه بیش تر در امر پژوهش، علاوه بر کمک به رشد توان علمی و عملی متخصصان و پژوهشگران، عاملی کلیدی در انجام تحقیقات محسوب می‌گردد. هر چه کشور پیشرفته تر باشد میزان اعتبارات تخصیصی به امر پـژوهش افزون تر می‌گردد. بر عکس، هر چه جامعه عقب مانده تر باشد توان پرداختن و توجه به لزوم سیاست‌گذاری و در مواردی عدم درک اهمیت این امر کمتر است (طبیبی، ۱۳۷۳).

1. منابع و ابزار تحقیق

در این باره باید به ضعف بنیادهای علمی فن آوری جوامع در حال پیشرفت، کمبود کتب و مجله های علمی کافی، ضعف کتابخانه ها در پاسخ گویی به نیازهای پژوهشگران، کمبود وسایل و تجهیزات نوین اطلاع رسانی و ناتوانی علمی و تجربی کادر کتابخانه در کار با این وسایل، کمبود رایانه و سایر وسایل و ابزار آزمایشگاهی و تحقیقاتی، ناتوانی این ممالک در انتشار نتایج تحققات احتمالی انجام شده و ترجمه و چاپ آخرین منابع علمی و درسی و بالاخره ضعف نظام پستی در عرضه خدمات سریع و مطمئن و ارزان برای بخش پژوهش، عدم وجود فضای مناسب تحقیق، عدم توجه به نوسازی تجهیزات خاص تحقیقاتی، عدم وجود بانک­های اطلاعاتی علمی ملی و مجهز به آمار و اطلاعات مربوط به کشور اشاره نمود (طبیبی، ۱۳۷۳).

1. ساختار دانشگاه ها

موارد مهم زیر در ساختار دانشگاه که به نحو بارزی بر انجام پژوهش علمی تاثیر می‌گذارد و تحقق یا عدم تحقق اهداف توسعه ملی را متاثر می‌سازد، به شرح زیر خلاصه می شود:

• عدم انطباق ساختار، فعالیت و عملکرد دانشگاه ها در کشورهای در حال توسعه با آنچه که انجام پژوهش های علمی می طلبد

– در اولویت قرار ندادن پژوهش و غفلت از این وظیفه حساس و حیاتی دانشگاه

– عدم وجود کادر علمی صرفا پژوهشی

– تنگ نظری و اهمال در پرورش و تربیت نیروی تحقیقاتی کارآمد

– تظاهر به توانایی انجام تحقیقات و شکوه مستمر از عدم وجود امکانات تحقیق و بدین وسیله پنهان کردن ضعف و ناتوانی قابلیت های پژوهشی

– انجام پژوهش های نظری و بنیادی صرف به منظور اخذ ترفیع

– اولویت دادن به انتشار مقالات و نتایج کار تحقیقاتی در مجلات خارجی و انجام و گزارش این پژوهش ها در زمینه ها و شیوه های مورد نظر آن ها

– عدم پویایی برنامه های آموزشی و پژوهشی و خدماتی دانشگاه و استمرار شیوه های سنتی در عمل

تقلید کورکورانه از کشورهای دیگر در ایجاد رشته‌های تحصیلی و تدوین برنامه های درسی فارغ از ملاحظات مربوط به نیازمندهای کشور و اهداف برنامه های توسعه ملی

• • ساختار عمودی و واحدهای از بالا به پایین در دانشگاه ها و عدم وجود سازکاری برای ارتباط بین واحدهای مربوط مختلف، که انجام تحقیقات چند زمینه ای مثل تحقیقات زیست پزشکی و تحقیقات در نظام های بهداشتی را غیر ممکن می‌سازد.

• • عدم آشنایی با مفاهیم، روش­ها و مشکلات تکنیکی زمینه‌های علمی مجاور به منظور انجام کار تحقیقاتی گروهی و بالنتیجه کاهش انگیزه و تمایل به فراگیری و افزایش قابلیت های چندزمینه ای

• • نداشتن وقت کافی اعضای هیات علمی دانشگاه ها برای انجام تحقیقات یا توسعه مهارت شان در پژوهش، به زغم ضرورت انجام تحقیق برای ترقی وتعالی هر رشته و بخش در سایه نیروی تولیدی تحقیق

• • خودکامگی کادر اجرایی و اعمال حاکمیت کادر اداری و بیگانگی هیات علمی با مدیریت دانشگاه

• • سرگردانی، بی تفاوتی و سرخوردگی دانشجویان در اثر عدم ارضای انتظارات علمی و تجربی و رفع مسایل معیشتی آنان

• عدم وجود ‌سازوکار هماهنگ و نظارت کننده و ارزیابی عادلانه و علمی فعالیت های پژوهشی (طبیبی، ۱۳۷۳).

1. نظام آموزشی جامعه

ناهماهنگی برنامه های آموزشی دوره دبیرستان با تحولات سریع فن آوری و حداقل با روند فعالیت دانشگاه و برنامه های توسعه ملی، عدم توجه به آشناسازی محصلان با مهارت های مطالعه و مبانی تحقیق در کشورهای در حال توسعه موجب بیگانگی این دانش آموزان از تحقیق و تحلیل و اهمیت تحقق آرمان­های توسعه ملی می‌گردد. نظام های آموزشی در واقع بازتاب ماهیت اصلی هر جامعه است و رابطه بین آموزش و توسعه را نمی توان بدون ارتباط روشن بینی ساخت نظام آموزشی و خصوصیات اجتماعی و سیاسی جامعه بررسی کرد (تودارو، ۱۳۸۷). به هر حال، اصلاحات آموزشی و شیوه های تربیت نوجوانان می‌تواند به نحو بارزی در شکل و جهت تحقیقات و توسعه جامعه مؤثر واقع گردد.

1. طبیعت تحقیقات

از آنجا که انجام تحقیات تجربی و نیمه تجربی که مبنای تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه ای را تشکیل می‌دهند، به مراتب مشکل تر از تحقیقات مروری و تاریخی است، و انجام چنین تحقیقات نیاز به توانایی‌های علمی و تجربی بیش تر، وسایل و تجهیزات پیشرفته و صرف زمان و اعتبارات زیادتری دارد، در جوامع در حال توسعه غالب تحقیقات انجام شده جنبه مروری و تاریخی داشته و بیش تر ملهم از شیوه ها، معیار ها و دستاوردهای برون مرزی است تا مبتنی بر اطلاعات و نیازهای ملی.

به علاوه، به ندرت تحقیقات انجام شده همراه با ابتکارات و نوآوری و خلاقیت های بدیع است، و اغلب تکرار پژوهش های انجام شده در سایر کشورهاست. نتیجه آنکه بخش های دولتی و خصوصی و در نهایت کل جامعه از سرمایه گذاری های به عمل آمده، بهره ای نمی­گیرند (طبیبی،۱۳۷۳).

1. نیروهای پژوهشگر

کمبود نیروهای پژوهشگر کارآمد در کشورهای در حال توسعه و عدم برنامه ریزی جامع و علمی جهت تربیت چنین نیرویی در زمره مهم ترین عوامل بازدارنده انجام تحقیقاتی و مانعی بزرگ در راه دستیابی به اهداف برنامه های توسعه ملی محسوب می‌گردد. عدم تامین زندگی پژوهشگر و عدم اطمینان خاطر وی از حاصل کارو تلاش، فقدان عوامل مشوقه و نداشتن انگیزه اقدام به کار تحقیقاتی و همچنین نبودن رقابت سازنده بین پژوهشگران در اینجا قابل ذکر است. در جوامع درحال توسعه به ندرت کسی روی توان و قابلیت ­های دانشجویان و اهمیت آماده سازی آنان برای انجام فعالیت های تحقیقاتی حساب می‌کند و حال آنکه تجربه کشورهای پیشرفته موید این واقعیت است که سرمایه گذاری علمی و تحقیقاتی برای دانشجویان و تربیت آنان در امر تحقیق هم فراگیری آنان را در دروس مربوطه افزایش می بخشد و سهل تر می‌سازد و هم مایه دلگرمی و انگیزش آنان به انجام کارهای تحققاتی می‌گردد و بالاخره در جامع جهان سومی، محققان بخش خصوصی و اصولاً مؤسسات تحقیقاتی غیر دولتی یا وجود ندارند ویا فعالیت آن ها بسیار محدود است. در ضمن نداشتن فرهنگ کارگروهی و وجود فردگرایی و کار انفرادی به خود بینی بی منطق و عدم انجام پروژه های تحقیقاتی بزرگ منجر می شود (طبیبی،۱۳۷۳).

1. ارتباطات داخلی و بین‌المللی

عدم ارتباط بین دانشگاه و مؤسسات تحقیقاتی با سایر بخش های جامعه و عدم پیوند علمی و تحقیقاتی بین دانشگاه و مراکز تولیدی و خدماتی، زمینه‌های مناسب برای حمایت از دانشگاه و وظایف تحقیقاتی آن فراهم نمی سازد و مانع رشد و ترغیب نیروهای دانشگاهی در کشورهای جهان سوم در پرداختن به تحقیق می شود. از سوی دیگر، بیگانگی دانشگاه ها، و کادر های علمی با دیگر دانشگاه ها و همتایان خود در کشور و همچنین غافل ماندن از پیشرفت­های شگرف و دستاوردهای ارزنده تحقیقاتی سایر ممالک و دانشگاه ­های پیشرفته، از جمله عوامل بازدارنده تحقیقات علمی در دانشگاه های کشورهای در حال توسعه است.