بند اوّل : تعریف مراکز درمانی در حقوق کیفری ایران

مراکز درمانی یا همان کمپ های ترک اعتیاد ، مراکزی هستند که به موجب قانون محلّ نگهداری و درمان افرادی است که به واسطه معتاد بودنشان مجرم شناخته شده و نیاز به ترک و درمان دارند. در این مراکز با بهره گیری از افراد متخصٌّص و با کمک علم روز سعی در یاری رساندن به افرادی را دارند که به هر دلیل در ورطه اعتیاد سقوط کرده‌اند. این مراکز از این جهت که با درمان اعتیاد مانع تحقق و ارتکاب بسیاری از جرایم توسط معتادین می‌گردند از اهمیّت بسزایی برخوردار هستند.همچنین ماده یک آیین نامه اجرایی مراکز مجاز درمان و کاهش آسیب اعتیادموضوع تبصره یک ماده ۱۵ اصلاحیه قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر نیز هدف این مؤسسات را ارائه خدمات درمان و نیز کاهش آسیب افرادی که به نحوی دچار اعتیاد به مواد مخدر و یا روانگردان گردیده اند معرفی می کند و بعد از آن نیز مراکز مجاز را بر حسب نوع خدمتی که ارائه می نمایند طیقه بندی می‌کند.

بند دوّم : تاریخچه مراکز درمانی

در رابطه با مواد مخدر قوانین ‌متعددی وجود دارد . شورای عالی انقلاب در سال ۵۹ «لایحه قانونی تشدید مجازات مرتکبین جرایم مواد مخدر و اقدامات تأمینی و درمانی به منظور مداوا و اشتغال به کار معتادین» را تصویب کرد که به موجب آن فرد معتاد به زندان فرستاده می شد اما قاضی می‌توانست طبق ماده ۲۲ به جای زندان شخص را به اردوگاه های بازپروری معرفی نماید.

ماده ۱۹ این قانون دولت را مکلف کرده بود تا مراکز مجهزی برای نگهداری و مداوای مجرمین معتاد به وجود آورده و در مرکز مذکور کارگاه‌های صنعتی و مزارع‌کشاورزی و غیره به منظور اشتغال معتادین به کار و آشنایی آنان به حرفه تخصصی و امکان اشتغال و تحصیل درآمد پس از خروج از زندان ایجاد نماید. ‌ماده ۲۰ نیز به کلیه اشخاص معتاد به استعمال مواد مخدر از تاریخ تصویب این قانون شش ماه مهلت داده بود که به منظور معالجه خود به‌درمانگاه‌ها یا بیمارستانهایی که وزارت بهداری تعیین خواهد کرد مراجعه نمایند و الا پس از انقضای مدت مذکور تعقیب و مجازات خواهند شد.

بند سوّم : مراکز درمانی در قوانین کنونی

ماده ۱۵ «قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب ۱۷/۸/۱۳۷۶» در رابطه با مراکز درمان اعتیاد بیان می‌دارد:

«اعتیاد جرم است ولی به کلیّه معتادان اجازه داده می شود به مراکز مجازی که از طرف وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی مشخّص می‌گردد مراجعه و نسبت به درمان و باز پروری خود اقدام نمایند.»

ماده ۴۲ نیز در راستای جایگزینی زندان توسط پادگان ها ‌در مورد معتادین بیان داشته است:

«به قوه قضاییه اجازه داده می شود که بخشی از محکومین مواد مخدر را به جای زندان در اردوگاه های خاص ( با شرایط سخت و عادی) نگهداری نماید. دولت موظّف است اعتبارات و تسهیلات و مقررات لازم را برای تهیّه و اداره این اردوگاه ها در ظرف مدّت یک سال تأمین کند.

تبصره ۱:اداره این اردوگاه ها به عهده قوه قضاییه است.

تبصره ۲: دادگاه می‌تواند به جای کیفر حبس، کیفر توقف در اردوگاه ها را برای محکومین، معین نماید.»

قانون‌گذار علاوه بر اینکه صرف اعتیاد را یک جرم و قابل مجازات تلقی ‌کرده‌است امّا تنها به دنبال تنبیه نیست بلکه بیشتر از آن می‌خواهد تا فردی که دچار کجروی شده است را درمان نماید و او را از اسارت داروها و مواد مخدری که آفت جان خود فرد ، خانواده وی و کلیّه افراد جامعه گشته است رهایی بخشد. امروزه که تعداد قابل تو جّهی از جرایم مرتبط با مواد مخدر هر روزه در کشور ما رخ
می­دهد و درصد بسیار بالایی از زندانیان را نیز مجرمین چنین جرامی تشکیل می‌دهند، در پیشگیری سیاستی دقیق ، مناسب و کارآ که بتواند در درجه اوّل به پیشگیری و سپس درمان بپردازد به شدّت مورد نیاز است و جای هیچ تعلل و کوتاه وجود ندارد. استفاده از مراکز بازپروری و درمانی که هم بتواند جسم فرد را از سموم پاک نماید و هم ذهن او را زلال سازد تا دیگر هیچ گاه به اعتیاد روی نیاورد بسیار ضروری است. به راستی تحقق کامل این مهم شاید تا حدی آرمانی جلوه نماید امّا هدفی است که که تا میزان زیادی قابل دستیابی است. به گفته معاون رئیس ستاد مبارزه با مواد مخدر در حال حاضر ۵۳ هزار مرکز ترک اعتیاد در کشورفعّالیت می‌کنند و ۷۵۵ هزار معتاد در این مراکز دوره درمان خود را می گذرانند. ۸۹ درصد این مراکز مربوط به بخش خصوصی است .^[۳۶]

بسط و گسترش این مراکز و در پیشگیری برنامه های آموزشی مفید و مناسب از اهداف قانون‌گذار بوده است و با پیش‌بینی امکان درمان راه را بازگشت افراد باز گذاشته است.

بند چهارم : انواع مراکز درمانی

ماده ۱ آیین نامه اجرایی مراکز مجاز درمان و کاهش آسیب اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان ها موضوع تبصره یک ماده ۱۵ اصلاحیه قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر انواع این مراکز را نام می‌برد و به تعریف هر یک از آنان می پردازد. این مراکز شامل موارد ذیل می‌باشند :

۱-مرکز درمان سرپایی وابستگی به مواد

۲- مرکز یا بخش درمان بستری وابستگی به مواد

۳- مرکز اقامتی میان مدت درمان وابستگی به مواد

۴- مرکز اقامتی خودیاری ‌گروه‌های همتا

۵- مرکز شبانه روزی(TC)

۶- مرکز یا واحد درمان وابستگی به مواد مخدر با داروهای آگونیست

۷-مرکز مشاوره بیماری های رفتاری

۸-مرکز کاهش آسیب

ایجاد دسته های مختلف در داخل این پادگان ها و جداسازی افراد از هم سبب می‌شوند تا هر مرکز بتواند یه صورت تخصّصی تر و با دقّت بیشتری به فعّالیّت بپردازد و نتایج مطلوبتری حاصل گردد.

بند پنجم : پرداخت دستمزد به مجرم و بهره گیری مناسب از آن

از کار های مثبتی که برای این پادگان ها و مراکز چه آموزشی و چه درمانی انجام شده است پیش‌بینی امکان داشتن حقوق و دستمزد و پرداخت نفقه افراد واجب النفقه است. ماده ۱۳۰ آیین نامه زندان ها ‌در مورد میزان این پرداختی اظهار داشته:

« مزد ماهیانه کار زندانی بشرح زیر تقسیم می‌گردد:

۱-پنجاه درصد(۵۰%) به حساب بانکی سرپرست موقت عائله تحت تکفل محکوم واریز می‌گردد.