۳) معیار: معیار خصوصیات و نیازهای مرتبط با هر گزینه است که بایستی دارای حد لازم باشد. معمولا گزینه‌ها به چگونگی دارا بودن هر معیار ربط دارند. معیار می‌توان استاندارد مورد نظر که گزینه‌ها بر مبنای آن مورد سنجش قرار می گیرند نیز تعریف کرد.

۴) اهداف: اهداف آن چیزی است که می‌خواهیم در آینده اتفاق افتد یا روی دهد. بعضی افراد ابتدا تعداد زیادی گزینه در نظر می‌گیرند سپس از خود می پرسند حالا کدام را باید برگزید ؟ بدون آنکه از قبل ‌در مورد اهداف و مقاصد کلی فکری کرده باشند. در حالی که ابتدا باید اهداف و جایگاه آینده را مشخص کرد و گزینه مناسب را درجهت تحقق هدف خاص انتخاب کرد.

۵) ارزش: ارزش به چگونگی نتیجه مشخص مورد نظر ارتباط دارد، ارزش گزینه‌ها می‌تواند ؛ مبلغ، حد رضایت یا سایر منافع باشد.

۶) ترجیحات: ترجیحات در فلسفه فکری و سلسله مراتب ذهنی فرد تصمیم‌گیر انعکاس می‌یابد. می‌توان گفت ترجیحات ارزش خاص مورد نظر فرد تصمیم‌گیر است و ارزش‌های فردی ترجیحات را دیکته می‌کنند. فردی ممکن است تصمیماتش را با متانت، آرامش، بدون سر و صدا و جنجال آفرینی بگیرد ولی فردی دیگری برعکس اقدام نماید.

۷) کیفیت تصمیم: کیفیت تصمیم به به خوب یا بد بودن تصمیم توجه دارد. تصمیم خوب تصمیمی‌را گویند که بر مبنای اصول منطقی، با توجه به اطلاعات در دسترس اتخاذ شده و بازتاب دهنده ترجیحات تصمیم‌گیرنده باشد.

۸) پذیرش: آنهائی که باید تصمیم گرفته شده را به اجرا درآورند بایستی هم از نظر فکری و هم از جنبه احساسی آن را بپذیرند. پذیرش تصمیم عامل حساسی است زیرا گاهی اوقات پاره‌ای از تصمیمات با معیارهای کیفی در تضاد واقع می‌شود.

انواع تصمیم‌گیری

تصمیم‌گیری فردی مبانی مختلف وجود دارد ولی در این نوشته به سه مبنای کلی اشاره می‌شود:

۱) تصمیم در باره چه. در این حالت به صورت بله / خیر، انتخاب این یا آن تصمیم گرفته می‌شود که باید قبل از فرایند بررسی و انتخاب گزینه‌های اتفاق بیافتد. تلویزیون بخریم یا نه ؟ امسال تابستان سفر برویم یا خیر ؟ در این شیوه تصمیمات با سنجیدن دلایل له و علیه، اتخاذ می‌گردد.

۲) تصمیم در باره کدام. در این روش و بر اساس این مبنا، تصمیمات با انتخاب یک یا بیشتر گزینه از میان چند راه حل ممکن اتخاذ می‌شود. انتخاب گزینه بر مبنای سنجیدن آن گزینه با معیارهای از پیش تعیین شده روی می‌دهد.

۳) تصمیمات شرطی. در این روش تصمیمی اتخاذ می‌شود ولی تا زمان تحقق بعضی شرایط اقدام اساسی انجام نمی‌شود. برای مثال، تصمیم به خرید خودرو گرفته می‌شود ولی به شرط آنکه خودرو با قیمت مناسب پیدا شود.

زمان، توان، قیمت، در دسترس بودن، فرصت داشتن، تشویق یا تأیید دیگران از عوامل هستند که بر روند اتخاذ تصمیم اثر مستقیم می‌گذارند. بعضی تصمیمات تصادفی اظهار نمی‌شوند و حتی از قبل در ضمیر ناخودگاه فرد وجود دارد. این نوع تصمیمات وقتی اتخاذ می‌شود که شخص بخواهد از فرصت استفاده کند و در این حالت به سمت تفکر نمی‌رود. خرید اجناسی که خیلی ارزان به نظر برسد و یا تصمیم در باره ورزش و تفریح، از جمله این نوع ‌تصمیم‌گیری‌ها است. (الوانی، ۱۳۷۸)

عوامل اتخاذ تصمیم

تصمیم‌گیری رویدادی نیست که در یک لحظه و یا در یک نقطه اتفاق افتد یا یکباره ظهور یابد بلکه تصمیم‌ گیری روندی غیر خطی و چرخشی دارد. گزینه‌های قابل تصور بر معیارهای در نظر گرفته شده، اثر می‌گذارند و بالعکس معیارهای از پیش تعیین شده بر ‌گزینه‌هایی که مشخص شده است، تاثیر متقابل دارد.

بهر حال هر تصمیمی‌که اتخاذ می‌گردد از چند عامل یا اجزاء تشکیل که می‌توان به شرح زیر برشمرد:

محیط و فضای تصمیم

هر تصمیمی‌در فضای خاص تصمیم‌ گیری اتخاذ می‌شود، که جمع‌ آوری اطلاعات، گزینه‌ها، ارزش‌ها و ترجیحات مطرح در زمان تصمیم از مشخصه‌ های آن است. محیط و فضای ایده آل برای تصمیم‌گیری فضائی است که در آن همه اطلاعات ممکن، تمام نکات دقیق، و هر نوع گزینه محتمل موجود باشد. به هر حال، هم اطلاعات و هم گزینه‌ها عامل فشار بر اخذ تصمیم است زیرا زمان و سعی و تلاش برای گردآوری اطلاعات و طرح و بررسی گزینه‌ها دارای محدودیت است. (علاقه بند، ۱۳۷۸)

اثرات حجم اطلاعات بر تصمیم‌گیری

بعضی افراد عادت دارند بهنگام اخذ تصمیم مقدار زیادی اطلاعات جمع‌ آوری نمایند تا بتوانند تصمیم مناسب اتخاذ نمایند. وقتی حجم زیادی از اطلاعات گرآوری شود آنگاه ممکن است چند موضوع دیگر پیش آید.

۱) در اتخاذ تصمیم تأخیر روی دهد چون برای جمع‌ آوری اطلاعات بیشتر و تحلیل آن ها، زمان بیشتری نیاز است.

۲) اطلاعات اضافی و بیش از اندازه جمع گردد، در چنین وضعیتی، با وجود اطلاعات زیاد توانایی واقعی فرد تصمیم‌گیری کاهش می‌یابد زیرا اطلاعات زیاد قابل اداره و ارزیابی دقیق نیست. مسئله مهم که با وجود اطلاعات اضافی و زیاد به وجود می‌آید فراموشی است. وقتی اطلاعات زیادی به حافظه انتقال یابد معمولا اطلاعات وارد شده قبلی به تدریج فراموش می‌شود.

۳) کاربرد گزینشی اطلاعات روی می‌دهد. یعنی فرد تصمیم‌گیر از میان اطلاعات موجود تنها به اطلاعاتی اکتفا می‌کند که تصمیم از قبل نتیجه گیری شده وی را تأیید و پشتیبانی نماید.

۴) فرسودگی ذهنی روی می‌دهد، این امر موجب کندی در کار یا کیفیت ضعیف کار می‌گردد.

۵) همچنین در حالتی که فرد تصمیم‌گیر از تصمیم‌گیری خسته شده باشد، فرسودگی در تصمیم روی می‌دهد. یعنی اغلب نتایج سریع حاصل می‌شود، تصمیم دقیق نیست و یا حتی تصمیم ناقص اتخاذ می‌گردد و به طور کلی تصمیمی اتخاذ نمی‌شود.

جریان یا بستر تصمیم: یک تصور غلط رایج آن است که هر تصمیم، مستقل و جدا از سایر تصمیمات اتخاذ شود. بعبارت دیگر، اطلاعات گردآوری می‌شود، گزینه‌ها جستجو می‌گردد و انتخاب برگزیده می‌شود بدون آنکه به موارد گذشته توجه شود. ولی در حقیقت هر تصمیم بر محتوا و بستر تصمیمات گذشته استوار است. معمولا برای توضیح ابن مطلب از استعاره بستر یا رودخانه تصمیم استفاده می‌گردد. بستر یا جریان تصمیم‌گیری، اتخاذ تصمیم جدید را در احاطه خود دارد و برآن تاثیر می‌گذارد، ممکن است تصمیمی‌که در کذشته گرفته شده مقدمه‌ای برای تصمیم اخیر باشد و بر تصمیم هم اثر امکان پذیری و هم اثر محدود کننده دارد. بسیاری از تصمیمات بعدی به دنبال این تصمیم جریان پیدا می‌کنند. (علاقه بند، ۱۳۷۸)

تصمیم سازی

در سطح سازمانی و حتی در سطح خانواده، بعضی مدیران یا سرپرست خانوار، تصور می‌کنند که تصمیمات توسط آن ها گرفته می‌شود. ولی در اغلب موارد تصمیم‌گیری بدین ترتیب نیست، چون بعضی تصمیمات بعد از طی یک روند، به نتیجه می‌رسد و در طی این روند است که تصمیم ساخته و پرداخته می‌شود و مدیر فقط تأیید نهائی را انجام می‌دهد.