۲-۱۱اوراق مشارکت و افزایش مشارکت های مردمی

چندین مشخصه مهم در بازار سرمایه کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران وجود دارد که باعث کمبود پس اندازهای مولد و عدم دسترسی به منابع مورد نیاز برای ایجاد سرمایه های جدید می‌گردد و آن این است که صاحبان ثروت و پس انداز (حتی پس اندازهای کوچک) در این کشورها، غالبا ثروت و مازاد درآمد و پس انداز خود را به اشکال زیر مورد استفاده قرار می‌دهند:

• • نگهداری کالاهای مصرفی با دوام و جواهرات

• • خرید زمین و خانه

• • نگهداری دارایی هایی مالی در خارج از سیستم مالی و در بازارهای غیر رسمی بازار سرمایه نیز در این کشورها با نارسایی های زیر روبه رو است:

• • کافی نبودن بازده مالی پس انداز و سرمایه گذاری ها

• ریسک های غیر قابل جبران دارایی های مالی(تبریزی۱۳۸۶)

‌بنابرین‏ با توجه به محدودیت ها و نارسایی های فوق الذکر، تجهیز منابع به خصوص از طریق پس اندازهای مردمی، هرچند کوچک یکی از وظایف مهم سیاست گذاران پولی و مالی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران می‌باشد. اگر چه در کشور ما سیستم بانکی همواره کوشش نموده است تا پس اندازهای مردم را جذب نماید، ولی اغلب بخشی از نقدینگی بخش خصوصی در دست مردم باقی مانده است. مضافاً آنکه فاصله بین سود پرداختی به سپرده های سرمایه گذاری و نرخ تورم در بعضی از سال ها سبب گردیده است که دارندگان پس اندازهای کوچک که وجوه خود را به صورت سپرده های سرمایه گذاری نگهداری نموده اند، از مزایای پس اندازهای خود به نحو مناسبی برخوردار نشوند. لذا هر ابزار جدیدی برای استفاده از پس اندازهای مردم در جامعه که سود بیشتری نصیب آن ها گرداند و دسترسی به وجوه پس انداز آن ها در صورت لزوم آسان نماید، سبب انتقال پس اندازها و تجهیز منابع مالی مورد نیاز خواهد شد. تجربه انتشار اوراق مشارکت در کشور به عنوان یک وسیله جدید نشانه داده است که ابزار مناسبی برای جلب و جذب پس اندازهای کوچک و بزرگ افراد جامعه بوده است(mishkin2009).

۲-۱۲اوراق مشارکت و توزیع ریسک سرمایه گذاری

یکی از مشخصه‌ های بازارهای مالی و بازار اوراق بهادار از جمله اوراق مشارکت کاهش ریسک های سرمایه گذاری از طریق ایجاد تنوع در زمینه‌های به کار گیری وجوه می‌باشد. معمولا پس انداز کنندگانی که وجوه اندکی برای سرمایه گذاری در اختیار دارند، مشکل می‌توانند که در زمینه‌های متعدد و متنوع به منظور توزیع ریسک و کاهش خاطرات سرمایه گذاری اقدام نمایند و از طریق تنوع بخشیدن به انواع سرمایه گذاری خود، ریسک سبد دارایی خود را کاهش دهند. برای این قبیل از صاحبان پس اندازهای کوچک، یکی از ابزارهای مناسب به منظور کاهش خطرات سرمایه گذاری به منظور دستیابی به تنوعی مطلوب و با هزینه اندک خرید اوراق مشارکت می‌باشد. از آنجایی که تنوع بخشیدن در سرمایه گذاری ها سبب توزیع ریسک و کاهش آن می‌گردد و با توجه به اینکه اوراق مشارکت برای طرح های تولیدی و عمرانی مختلف، هم از طریق دولت و مؤسسات دولتی و هم توسط سازمان ها و نهادهای غیر دولتی و بخش خصوصی انتشار یافته و عرضه می‌گردد، با متنوع نمودن شرایط این اوراق از نظر مدت، نرخ بازده داخلی طرح ها، نرخ های سود، انواع مختلف ناشران، وجود تضمین و عدم تضمین بازپرداخت اصل و سود آن ها و بالاخره در نظر گرفتن انواع مختلف امتیازات، می توان سرمایه گذارن مختلف را با درجات مختلف ریسک پذیری تحت پوشش قرار داد(مولایی ۱۳۸۴).

۲-۱۳شناسایی اهداف مورد انتظار از انتشار اوراق مشارکت

در قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت هدف از انتشار اوراق مشارکت، مشارکت عموم در اجرای طرح های انتفاعی مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور، طرح های سودآور تولیدی و ساختمانی و خدماتی عنوان شده است که از طریق تجهیز منابع مورد نیاز برای طرح های مذکور من جمله منابع لازم برای تهیه مواد اولیه واحدهای تولیدی صورت می‌گیرد. طبق مفاد این قانون دولت، شرکت های دولتی، شهرداری ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت های وابسته به دستگاه های مذکور، شرکت های سهامی عام و خاص و شرکت های تعاونی دولتی تولیدی می‌توانند بر اساس قوانین بودجه و یا کسب مجوز از بانک مرکزی به انتشار و عرضه اوراق مشارکت مبادرت ورزند(تبریزی ۱۳۸۶). ‌بر اساس مفاد این قانون، اوراق مشارکت اوراقی است بهادار، با نام یا بی نام، قابل تعویض یا تبدیل با سهام که به قیمت مشخص برای مدت معین و به موجب قانون، با مجوز بانک مرکزی منتشر و از طریق عرضه عمومی واگذار می شود و دارندگان آن به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در نتیجه مال (سود و زیان) حاصل از اجرای طرح های مربوط، سهیم خواهند بود و هر ورقه مشارکت نشان دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در مشارکت است.^[۲] این اوراق می‌توانند مورد وثیقه بانک ها و دستگاه های اجرایی دولتی نیز قرار بگیرند، نکته مهمی که در این قانون به چشم می‌خورد این است که اوراقی که توسط شرکت های سهامی عام منتشر می‌شوند می‌توانند در سر رسید نهایی با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض شوند و یا در سر رسید نهایی و یا زمان تحقق افزایش سرمایه، به سهام شرکت های موضوع طرح اوراق مشارکت تبدیل گردند. تشخیص انتفاعی بودن طرح های عمرانی دولت نیز به عهده هیئتی مرکب از نمایندگان وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد(آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۸/۵/۱۳۷۷ هیئت وزیران).^[۳]

۲-۱۴تامین منابع مالی کوتاه مدت و بلند مدت واحدهای تولیدی و نقش اوراق مشارکت در این زمینه