سرگذشت انیمیشن تلویزیونی در ایران نیز مانند دیگر کشورهای در حال توسعه می باشد. انیمیشن های آموزشی در ایران تقریباً از سال های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۳ یعنی حدود ده سال پس از تولد هنر انیمیشن در ایران، در کنار انیمیشن های سرگرم کننده و تبلیغاتی و جشنواره ای، در کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ساخته شدند که از سال ۱۳۷۳ به بعد عمده تولیدات انیمیشن مورد نیاز تلویزیون را شرکت پویانمایی صبا عهده دار شد.
به علت اینکه کانون پرورشی فکری بیشترین تأثیر را در رشد و شکوفایی انیمیشن در ایران داشته و بسیاری از آثار به نمایش در آمده و در سیمای جمهوری اسلامی، قبل از اینکه واحدهای تولید انیمیشن در شبکه های یک و دو سیما به تولید انیمیشن بپردازند، در کانون پرورشی فکری کودکان تولید شده است. در بین آثاری که در کانون پرورشی فکری ساخته شده بود، اکثر فیلم ها حکایتی را روایت می کردند که برای مخاطب سراسر پر از نکات پندآموز و تاکید بر خلق و خوی نیکو بود.^[۳۳۷]

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۶-۱۱-۱: روند تولیدات انیمیشن در سیما: سیما به عنوان تولیدکننده و سفارش دهنده فیلم های انیمیشن، بیشترین سهم را در مقدار ساخت این نوع فیلم، داراست. ویژگی این فیلم ها را در قالب تولید، می توان این گونه برشمرد:

1. 1. تولیدی بودن کار به معنی منظم و مستمر بودن آن، که امکان پرداخت مفصل و دقت کافی در آن میسر نیست.

1. 1. محدودیت زمان تولید

1. 1. محدود بودن بودجه تولید^[۳۳۸]

حدود سال های ۵۳-۱۳۵۲، سیما مبادرت به ایجاد بخش کوچکی برای تولید قطعات کوتاه و بلند فیلم انیمیشن نمود. پس از آن عده ای از علاقه مندان این حرفه آموزش دیدند و شروع به فعالیت کردند. حاصل کار، تعدادی فیلم کوتاه و بلند بود که می توان آنها را در سطح تجربی بررسی کرد.
سیما در زمینه های مختلفی فیلم تولید می کند:

1. 1. تهیه و ساخت فیلم برای کودکان

1. 1. تهیه­ فیلم های آموزشی، مانند آموزش مسائل پزشکی یا آموزش زبان های خارجی و غیره.

1. 1. تهیه فیلم های علمی (دیاگرام متحرک)، مثل فیلم فولاد مبارکه که به وسیله­ دیاگرام متحرک، عملکرد کارخانه و جریان تولید نشان داده می شود.

1. 1. تهیه سرودها، که از سال ۱۳۵۷ به بعد کاربرد وسیعی داشته است.

1. 1. تیتراژ سازی برای برنامه های تلویزیونی

1. 1. کارهای ضربتی و سفارش های سریع^[۳۳۹]

۶-۱۱-۲: روند تولید انیمیشن های آموزشی در صبا: شرکت فرهنگی هنری صبا در طول زمان فعالیت خود، در راستای تأمین بخشی از نیازهای آموزشی کشور، اقدام به تولید انیمیشن هایی با مضامین آموزشی نموده است. با نگاهی به آرشیو مؤسسه صبا می توان دریافت این انیمیشن ها در هر دهه شامل چه مضامینی بوده اند. از میان انیمیشن های آموزشی تولید شده توسط مؤسسه صبا تنها موارد زیر در رابطه با هنر و به ویژه نقاشی کودکان تولید شده است:
۱ - سریال دوباره نگاه کن که با تکنیک دو بعدی به کودکان می آموزد چه طور با توجه به پیرامون خود نقاشی کنند. (۱۳۸۱)
۲ - مجموعه نقاشی و حرکت که با تکنیک سه بعدی ساخته شده است به کودکان می آموزد که نقاشی ها چه طور متحرک می شوند.^[۳۴۰] (۱۳۸۱)
۳ - مجموعه بابک و نقاشی هایش که با تکنیک دو بعدی برای مخاطب کودک ساخته شده و عناصر اطراف ما را به کودکان می آموزد. (۱۳۸۴)
۴ - مجموعه ببین و بساز مقوایی که با تکنیک سه بعدی برای مخاطب کودک و نوجوان تولید شده و به کودکان آموزش ساخت کار دستی های خلاقانه ای می دهد که از عناصر و موجودات پیرامون خود الهام می گیرند. (۱۳۸۵)
۵ - مجموعه ببین و بساز تخم مرغی ۱ و ۲ با موضوع آموزش کاردستی به کودکان و با تکنیک سه بعدی برای مخاطب کودک تولید شده است. (۸۶-۱۳۸۵)
۶ - سریال مدادهای رنگی که با ترکیب تکنیک دو بعدی و سه بعدی برای مخاطب کودک ساخته شده است و به آموزش رنگ ها به کودکان می پردازد. این مدادها هر کدام بر مبنای رنگ خود شخصیت به خصوصی دارند. مثلاً مداد زرد با سر و شکلی شبیه شیر جنگل یا مداد قهوه ای به صورت گاو؛ تصویر شده است.^[۳۴۱] (۸۷-۱۳۸۵)
نمودارهای زیر مضامین مختلف انیمیشن های آموزشی پخش شده در تلویزیون ایران در طی سه دهه اخیر را در مقایسه با هم نشان می دهد. ما به این نمودارها شاخص “مهارت های هنری” را به شکل جداگانه اضافه نموده ایم. همانطور که مشاهده می شود در انیمیشن های دهه اول و دوم مضامین هنری وجود ندارد و تنها در دهه اخیر است که تولیداتی با رویکرد آموزش هنری مورد توجه واقع گردیده اند.^[۳۴۲]
فصل هفتم
انیمیشن و دنیای کودک
انیمیشن، پویانمایی یا جان بخشی، هنری که برخی از صاحب نظران آن را هنر هشتم نامیده اند؛ هنری پویا و رسانه ای قدرتمند است که اینک با بیش از یک قرن تجربه جهانی بی شک یکی از تأثیرگذارترین اشکال هنری و رسانه ای به شمار می رود. با نگاهی ژرف تر پی می بریم که انواع تکنیک های انیمیشن نه تنها با انواع بازی های کودکانه که جنبه تفریح و سرگرمی دارند قابل مقایسه اند، بلکه تشابه قریبی بین آنها وجود دارد. این مطلب یکی از عواملی است که باعث می شود انیمیشن به راحتی با کودکان و دنیای ایشان ارتباط برقرار کند.
۷-۱: انیمیشن
واژه انیمیشن (Animation) که از ریشه یونانی Animous به معنی جان بخشی گرفته شده است، به نمایش مجموعه ای از تصاویر دوبعدی یا سه بعدی، با حالت هایی از مدل برای پدید آوردن توهم حرکت اطلاق می شود. این توهم بصری از حرکت، به خاطر پدیده “پایداری دید” به وجود می آید و معمول ترین شیوه ارائه آن به صورت فیلم یا ویدئو است.^[۳۴۳]
۷-۲: تاریخچه انیمیشن
قدیمی ترین شکل انیمیشن به سفالینه یافت شده در شهر سوخته بازمی گردد، که به ۵۲۰۰ سال پیش تعلق دارد. بر بدنه این جام ۵ تصویر متوالی از یک بز نقاشی شده است، که با چرخش جام در حال پریدن به سمت درخت دیده می شود. ریشه علاقه بشر به نشان دادن حرکت در تصاویر ثابت را می توان در نقاشی های پیش از تاریخ غارها یافت؛ در جایی که حیوانات با چند جفت پا دیده می شوند و آشکارا تلاشی برای نشان دادن حرکت محسوب می شود.^[۳۴۴]
هنگامی که به زیستگاه انسان “نئاندرتال” با قدمت بیش از سه هزار سال رفته و نقش دیوارها را بررسی کنیم درخواهیم یافت که بشر آن زمان لحظاتی از زندگی خویش و موجودات اطراف خود را در موقعیتی از حرکت یعنی شکار، رقص و پایکوبی ثبت نموده و حیواناتی با پیکر ثابت و چند پا که تنوع حرکتی این اندام را نشان می دهد. پژوهشگران با تحقیقات خود ضمن فیلمبرداری از تصاویر گاو کوهان دار وحشی بر دیوار غارها و ردیف کردن این تصاویر، ثابت کرده اند که روند حرکتی بین نقاشی ها مذکور وجود دارد.^[۳۴۵]
قرن ها بعد “اسباب بازی های نوری” چون فناکیستوسکوپ^[۳۴۶] و نیز فیلیپ بوک^[۳۴۷]، از اولین اشکال محبوب ساخت تصاویر متحرک به شمار می رفتند. رواج این گونه ابزار و علاقه مندی به تصاویر متحرک در قرن نوزدهم کم کم به فرایند ساخت فیلم انیمیشن انجامید. افراد بسیاری با بهره گیری از تکنولوژی رو به رشد دست به تولید تصاویر متحرک، ثبت آن روی فیلم و سپس نمایش آن زدند. امیل کول^[۳۴۸] هنرمند پیشگام فرانسوی را می توان اولین کارتونیست دانست که با فیلم کوتاه Fantasmagorie^[349] به نخستین آدم های چوب کبریتی کارتونی، شکل و داستان داد. پس از موفقیت وی، هنرمندان دیگری چون وینزور مک کی آمریکایی در این راه پیش رفته و انیمیشن های کوتاه معروف به “کارتون”^[۳۵۰] راه خود را به سینماها باز کرد، که تا اواخر دهه ۱۹۵۰ از رواج بسیاری برخوردار بوده و با ظهور تلویزیون نیز بخش عمده ای از زمان نمایش این رسانه را به خود اختصاص داد.^[۳۵۱]
مشهورترین استودیوی انیمیشن، بدون شک استودیوی انیمیشن “والت دیزنی” است که در اوایل قرن بیستم کار خود را آغاز کرد و شخصیت محبوب “میکی ماوس" ^[۳۵۲] در همین دوران خلق شد. پس از آن استودیوهایی نظیر فان بورن(۱۹۳۰) و وارنر^[۳۵۳] (۱۹۳۴) تأسیس شدند. در این زمان انیمیشن واقعاً به حرفه ای تخصصی بدل شده بود. به مرور زمان کاربرد انیمیشن توسعه یافت و اهداف مشخص و تازه ای پیدا کرد.^[۳۵۴]
۷-۳: تکامل انیمیشن در جهت سرگرمی کودکان
مهم ترین ویژگی بازی حرکت و جنبش آن است. کودک از سکون جسمی رنج می برد. در جهان او سکوت و سکون تحمل ناپذیر است. اهمیت بعدی بازی برای کودک داشتن بعد تفریح و سرگرمی آن است و بدون آن که خود کودک آگاه باشد بازی اثرات مثبتی نیز در تکوین شخصیت او دارد. در این میان “وسایل بازی” یا همان که بدان اسباب بازی می گوییم جایگاه ویژه ای را در به وجود آوردن لحظات پربار بازی برای کودک دارد.
البته از نظر دور نباشد که گاهی یاد دوران کودکی در بزرگسالان بقدری قوی است که بازی بزرگترها نیز با اسباب بازی کودکان بسیار مفرح و دلچسب می شود، شاید این انگیزه موجب به وجود آمدن “شهرهای بازی” با آن امکانات و وسایل پیچیده صنعتی شده است.
“حرکت” و “بازی” و “اسباب بازی” و اثرات بی شمار آن بر کودک بهانه خوبی است برای مرور تلاش های انسان در “بیان حرکت” و وسایلی که نهایتاً باعث به وجود آمدن “هنر انیمیشن” شده است؛ ابزار و وسایلی که ابتدا دقیقاً جنبه “سرگرمی و تفریح” داشته اند. ابداع ابزارهایی همچون دستگاه دیوراما^[۳۵۵] توسط داگر^[۳۵۶] و برتون^[۳۵۷]، فانوس خیال^[۳۵۸] توسط چایلد، و چراغ جادویی توسط کشیش کرچر بر مبنای خاصیت فیزیکی چشم که همان ثبات شبکیه یا پایداری دید می باشد، برای ایجاد توهم حرکت صورت گرفت. وسایل و اسباب بازی های دیگری نیز به وجود آمد که ریشه های اصلی حرکت در انیمیشن بوده است. از آن جمله اند آسیاب بادی که توسط بروک^[۳۵۹] و تروماتروپ^[۳۶۰] که به وسیله ژان آیرتون پاری اختراع گردیدند. سرانجام در سال ۱۸۹۵ تلاش در جهت اختراع دستگاهی برای نمایش حرکت به اختراع سینماتوگراف توسط برادران لومیر^[۳۶۱] انجامید.
به هر صورت تلاش و جسارت افرادی که علاقه مند به خلق اثر هنری بوده اند از یک طرف و از طرف دیگر وجود مخاطبین علاقمند اعم از کودک و بزرگسال به دیدن حرکت، تصویر متحرک، سرگرمی و تفریح و حظ بصری از این راه، باعث به وجود آمدن هنری شد که بدان هنر “انیمیشن” می گویند.
با اینکه فیلم ساز انیمیشن می تواند هزاران نکته آموزشی و تربیتی را در لفافه به مخاطبین کودک خود انتقال دهد، (مانند اثرات آموزشی و تربیتی بازی و اسباب بازی) ولی کودک ابتدا، برای “لذت و تفریح و سرگرمی و بردن حظ بصری” به انیمیشن نگاه می کند.^[۳۶۲]
۷-۴: جذابیت های انیمیشن برای کودکان
با نگاهی ژرف تر پی می بریم که انواع تکنیک های انیمیشن نه تنها با انواع بازی های کودکانه که جنبه تفریح و سرگرمی دارند قابل مقایسه اند، بلکه تشابه قریبی بین آنها وجود دارد. این مطلب یکی از عواملی است که باعث می شود انیمیشن به راحتی با کودکان ارتباط برقرار کند. در ادامه دلیل برقراری ارتباط بین کودکان و برخی سبک های انیمیشن بیان شده و مورد بررسی قرار می گیرد.
۷-۴-۱: تکنیک نقاشی متحرک^[۳۶۳]: کودک همانطور که اشیا را زنده فرض می کند، در نقاشی نیز اشکال مختلف را جاندار حس می کند. کودکان صحبت از خط های بلند بالدار و خطوط نوک تیز مردم آزار می کنند. به نظر آنها خطوط منحنی، غمگین و خط افقی خواب آلود جلوه می کند. به نظر بعضی از کودکان، اعداد نیز جنبه ای جسمی دارند. مثلا یکی لاغر و دیگری چاق است.^[۳۶۴]
این تصور کودک از جان بخشیدن به نقاشی هایش در قالب انیمیشن تکرار می شود. نقاشی هایی که حرکت می کنند و شخصیت های یک داستان را تشکیل می دهند، جذابیت بی اندازه ای برای کودکان خواهد داشت.
۷-۴-۲: تکنیک عروسکی^[۳۶۵]: اساس بازی کودک با انواع اسباب بازی ها در به حرکت درآوردن آنهاست. اکنون که او می بیند همان عروسک ها و دنیای خیالی و دست ساز به کمک انیمیشن در حال حرکت و جنبش خاصی است، توجهش جلب شده و بی نهایت لذت می برد، چرا که به مدد هنر تصویری انیمیشن ذهنیت او به عینیت تبدیل گردیده است.
۷-۴-۳: تکنیک مقوای بریده^[۳۶۶] : ادامه بازی کودک با کاغذ و مقوا و ساخت کاردستی با آنها در هنر انیمیشن به صورت تکنیک کات اوت یا مقوای بریده تبلور می یابد. این شیوه ریشه قدیمی دارد و روش کار آن به این صورت است که ابتدا اعضای یک شخصیت انسانی یا حیوانی مانند سر، دست، بدن و پاها بر اساس یک طرح از پیش تعیین شده جدا از هم، طراحی و حرکت داده می شود. کودک کاردستی های جان گرفته خود را در انیمیشن مشاهده می کند.
۷-۴-۴: تکنیک خمیری: با بهره گرفتن از تکنیک انیمیشن خمیری و قرابت آن با خمیر و خمیربازی برای کودک، او تمام دنیایی را که خود قبلاً به نوعی مشابه آن را ساخته، می بیند و از اینکه خمیر بی جان، جاندار شده و حرکات و کارهایی خارق العاده انجام می دهد لذت وافر می برد.
۷-۴-۵: تکنیک سه بعدی^[۳۶۷]: کودک با تخیل خارج از قاعده و منطق بزرگترها، ابزاری را انتخاب کرده، برایشان داستان پردازی می کند و آنها را به حرکت در می آورد. در دنیای ذهنی او هر شیء می تواند به جای شیء دیگر به کار برده شود. حتی ممکن است که به جای نوشتن و نقاشی کشیدن صرفاً با مداد ها بازی کند. یعنی اشکال متفاوت هندسی را ساخته و مجدداً تخریب نماید.
دایره تولید انیمیشن به وسیله اشیاء و اجسام بسیار وسیع و گسترده است. فیلم ساز انیمیشن با تمسک پیدا کردن به اشیاء مورد علاقه کودکان و نگاه آگاهانه به آنها سوژه هایی بدیع را می یابد و به تصویر می کشد. بنابراین کودک که در زندگی خود به بازی با اشیاء پرداخته و آنها را جا به جا کرده و حرکت می دهد، هنگامی که می بیند همان اشیاء به روش صحیحی جان گرفته و حرکت می کنند و احتمالاً قصه ای نیز دارند، لذت غیر قابل وصفی می برد.
۷-۵: ویژگی های مشترک انیمیشن با کودک
شباهت بسیار میان انیمیشن با دنیای کودکان گاهی آنچنان زیاد می شود که به نظر می رسد کودکان این آثار را خلق کرده اند. با مطالعه رفتار و افکار کودکان، و با بررسی نقاشی هایشان به ویژگی های جالب توجهی برمی خوریم که از ارکان ساخت یک انیمیشن به شمار می روند. یکی از این خصوصیات مشترک این است که در هر دوی آنها همه چیز امکان پذیر است. به این ترتیب که ابزار ساخت یک فیلم انیمیشن به گونه ای است که در مرحله عمل گستردگی فیزیکی فیلم ساز انیمیشن می دهد.