در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ ایجاد یک نظام یکپارچه‌ی مدیریت اطلاعات به عنوان هدفی واحد مطرح شد و پایگاه‌های اطلاعاتی با این قصد به وجود آمد که بتواند امکان ترکیب پرونده های جدا از هم، ایجاد ارتباط، مدیریت، و استفاده‌ مشترک از داده ها را فراهم سازد. در نتیجه، افزونگی اطلاعات تا حدودی کاهش یافت صحت و یکپارچگی اطلاعات ذخیره شده تا حدی تأمین شد و امکان دسترسی مستقیم به اطلاعات و بازیابی آن به کمک چند کلید و گزارش‌گیری ساده نیز فراهم گردید.

در دهه ۱۹۷۰، به سبب تراکم اطلاعات ذخیره شده در ضرورت بازیابی اطلاعات مورد نیاز، یکپارچگی اطلاعات و به حداقل رساندن تکرار آن در پایگاه‌های اطلاعاتی اهمیت بیشتری یافت و موجب شد که در تهیه برنامه های کاربردی، روش‌های کارآمدتری نسبت به ذخیره و بازیابی اطلاعات ابداع شود و پایگاه‌های اطلاعاتی امرزوی شکل گیرد. این پایگاه‌ها دسترسی چند جانبه به اطلاعات، کنترل اطلاعات، سازماندهی مجدد، ارتباط میان عناصر اطلاعاتی، امنیت اطلاعات، تهیه گزارش‌های پیچیده، و تهیه برنامه های کاربردی مستقل از داده را امکان پذیر ساخت.از دهه ۱۹۸۰، با توسعه‌ دانش در زمینه‌های نظام خبره^[۵]و هوش مصنوعی۲تحولی در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات به وجود آورد. پایگاه‌های اطلاعاتی با بهره گرفتن از منطق صوری، نظام خبره، هوش مصنوعی، و زبان طبیعی امکان استنتاج منطقی از داده ها را به کاربران می‌دهند و بدین ترتیب، فن آوری نوین سبب ایجاد پایگاه‌های دانش۳ شده است.

در ایران نیز از سال ۱۳۶۲، تلاش‌هایی به منظور ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی خودکار آغاز شد. لیکن تا اواخر دهه ۶۰ نتیجه‌ ملموسی حاصل گردید. مراکز پایگاه‌های اطلاعاتی ایران در حال حاضر به طور عمده حاصل تلاش‌ها و کوشش‌هایی است که از سال ۱۳۶۸ آغاز گردیده و تاکنون ادامه داشته است(اسحاق زاده، قانع، ۱۳۸۱).

۲-۲-۳٫ انواع پایگاه اطلاعاتی

یکی از مهم ترین پدیده‌های چند دهه اخیر در صنعت اطلاعات و اطلاع رسانی، ظهور و محبوبیت پایگاه‌های اطلاعاتی است که هر کدام برای مقاصد گوناگون و در انواع مختلف با هدف دسترسی سریع به اطلاعات روزآمد به وجود آمده اند. به طور کلی پایگاه‌های اطلاعاتی به سه دسته پایگاه اطلاعاتی مرجع، پایگاه اطلاعاتی منبع و پایگاه‌های استنادی تقسیم می‌شوند:

1. پایگاه اطلاعاتی مرجع^[۶]: «پایگاه‌هایی که حاوی اطلاعات محدود مثل نام، آدرس یا مشخصات کتاب‌شناختی مدرک هستند که استفاده کننده با دریافت این اطلاعات به منابع دیگری برای دریافت اطلاعات کامل مراجعه می‌کند»(جعفر نژاد، ۱۳۸۸، ص ۴۱).به عبارت دیگر پایگاه‌هایی هستند که فرد را برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر به منبعی دیگر ارجاع می‌دهند. مانند نمایه نامه‌ها(محسنی، ۱۳۸۳). این پایگاه‌ها خود شامل دو نوع پایگاه هستند که عبارتند از:

الف. پایگاه اطلاعاتی کتاب‌شناختی^[۷]: پایگاه‌هایی که به ارائه اطلاعات کتاب‌شناختی مدرک می‌پردازند و همراه با چکیده‌ای هستند که به توضیح درباره محتوا و موضوع مدرک می‌پردازد. مانند: لیزا^[۸]، اریک^[۹].

ب. پایگاه اطلاعاتی ارجاعی^[۱۰]: پایگاه‌هایی که اطلاعات آن بیشتر شامل نام یا نشانی اشخاص و سازمان‌های مختلف است مانند: کومپاس^[۱۱].

1. پایگاه اطلاعاتی منبع: دومین دسته از پایگاه‌ها پایگاه‌های اطلاعاتی منبع می‌باشند و عبارتند از پایگاه‌هایی که اطلاعات کاملی از منبع مورد نظر در اختیار دارند و به طور مستقیم اطلاعات مورد نیاز را در اختیار قرار می‌دهند. این پایگاه‌ها خود شامل انواع دیگری هستند که عبارتند از:

۲ -۱٫پایگاه اطلاعاتی عددی- آماری^[۱۲]: پایگاه‌هایی که به ارائه اطلاعات آماری در حوزه های موضوعی علوم اقتصادی و آمار می‌پردازند مانند: بانک اطلاعات مرکز آمار ایران.

۲-۲٫ پایگاه اطلاعاتی متنی- آماری^[۱۳]: پایگاه‌هایی که شامل اطلاعاتی مرکب از آمار و متن هستند.

۲-۳٫ پایگاه اطلاعاتی خواص(شیمیایی)^[۱۴]: پایگاه‌هایی که حاوی اطلاعاتی در زمینه‌های موضوعی خواص فیزیکی، شیمیایی و فنی مواد و ترکیبات هستند مانند: واژه‌نامه ترکیبات آلی.

۲-۴٫پایگاه اطلاعاتی تصویری^[۱۵]: پایگاه‌هایی که اطلاعات در آن با دستگاه اسکنر، دوربین یا ضبط صوت دیجیتالی وارد رایانه می‌شود و به صورت تصویر است مانند: آدنیس.^[۱۶]

۲-۵٫ پایگاه اطلاعاتی متن کامل^[۱۷]: پایگاه‌هایی که به ارائه متن کامل منبع می‌پردازند مانند: پایگاه‌های اطلاعاتی خبری مثل روزنامه همشهری.

۲-۶٫ پایگاه اطلاعاتی چند رسانه ای^[۱۸]: پایگاه‌هایی که ترکیبی از متن، صوت وتصویر هستند مانند دایره المعارف بریتانیکا^[۱۹](جعفرنژاد، ۱۳۸۸).

1. پایگاه‌های استنادی: در کنار پایگاه‌های اطلاعاتی دسته اول و دوم، نوع دیگری از پایگاه‌ها که طی سالیان اخیر برای ‌پاسخ‌گویی‌ به نیازهای علمی محققان، پژوهشگران، و دانشجویان در محیط وب به وجود آمده‌اند، پایگاه‌های استنادی هستند.

۲-۳٫ بخش دوم: پایگاه‌های استنادی

۲-۳-۱٫ تعریف پایگاه استنادی

امروزه حجم انبوه اطلاعات، به ویژه اطلاعات موجود در شبکه جهانی وب، موجب ظهور شیوه های جدیدی در بازیابی اطلاعات گردیده است. یکی از جنبه‌های مهم ظهور و گسترش وب، ایجاد پایگاه‌های استنادی بود که به دلیل ماهیت پویا و ویژگی‌های منحصر به فرد وب، در ساختار آن‌ ها تغییراتی نسبت به نمایه‌های چاپی ایجاد شده است.

«پایگاه‌های استنادی به آن دسته از پایگاه‌ها گفته می‌شود که با بهره گرفتن از رابطه میان تعداد تولیدات علمی و تعداد استنادهایی که به آن صورت می‌پذیرد، گزارش‌هایی را در اختیار کاربر قرار می‌دهند»(نوروزی چاکلی، حسن زاده، نور محمدی، ۱۳۸۷، ص ۱۳).همچنین می‌توان گفت پایگاه‌های استنادی پایگاه‌هایی هستند که مجموعه‌ای از داده های استنادی را در مخزن خود جمع‌ آوری نموده و برای ذخیره سازی آن‌ ها از تکنیک‌ها و الگوریتم‌های متفاوتی استفاده می‌کنند(خسروی، فتاحی، ۱۳۸۹).

۲-۳-۲٫ تاریخچه پایگاه استنادی