تحقیق حاضر تلاش می‌کند تا مسئله نمایندگی را در قالب بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، مورد آزمون قرار دهد. صندوق های سرمایه گذاری ‌به این دلیل که مؤسسات مالی هستند که با پس انداز سرمایه گذاران و از جانب آن ها اقدام به خرید و فروش و تشکیل پرتفوی می نمایند، نقش نمایندگی روشن و بی بدیلی را ایفا می‌کنند. ‌بنابرین‏، بررسی عملکرد این صندوق های سرمایه گذاری می‌تواند شواهد روشنی را در راستای نحوۀ ایفای وظیفه نمایندگی و مباشرت این واسطه های مالی برای مالکان و سایر استفاده کنندگان فراهم کند.

در این فصل مباحث نظری پیرامون صندوق های مشترک سرمایه گذاری و پیشینه تحقیق ‌در مورد بررسی عملکرد این واسطه های مالی، آورده شده است. همچنین در این بخش معیار های لازم جهت ارزیابی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری به طور کامل تبیین شده است.در بخش مربوط به پیشینه تحقیق نیز سعی شده تا تحقیقات معتبر و مشهوری که توسط پژوشگران در زمینه بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری وجود دارد، آورده شود.

مروری بر ادبیات موضوع

۲- ۱ تاریخچه و سیر تاریخی صندوق های مشترک سرمایه گذاری

صندوق های سرمایه گذاری مشترک به عنوان یک طرح سرمایه گذاری اشتراکی^[۵] ، برای اولین بار در سال ۱۸۲۲ در هلند مطرح شدند. ایده اصلی این صندوق ها ، مشارکت دادن منابع مالی به صورت دسته جمعی و در عین حال سرشکن کردن ریسک سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران بود. این صندوق ها، حتی برای سرمایه گذاران خرد این امکان را فراهم می‌کردند که با حداقل سرمایه، در این صندوق ها سرمایه گذاری کنند و از امکان تنوع بخشی مناسب در سرمایه گذاری برخوردار شوند.در ظرف مدت بسیار کوتاه این ایده در سراسر اروپا رواج یافت و در کمتر از یک قرن حدود ۵۰۰ صندوق سرمایه گذاری مشترک در اروپا تأسیس شد. اما فروپاشی بازار در سال ۱۹۲۲، عاملی شد تا تعداد این صندوق ها به سرعت تقلیل یابد.پس از آن زمان، کنترل و نظارت برای محافظت از منافع سرمایه گذاران در بازار صندوق های سرمایه گذاری، شدت گرفت و کمیسیون بورس اوراق بهادار در آمریکا^[۶] تأسیس شد. این کمیسیون با قوانین نظارتی که وضع می نمود ، موجب شفافیت بیشتر معاملات در بازار شد و در نتیجه امکان محافظت بیشتر از سرمایه گذاری ها را در بازار صندوق های مشترک سرمایه گذاری را فراهم نمود.

صنعت صندوق های سرمایه گذاری با این تدابیر مجدداً در سال ۱۹۶۰ به سرعت رونق یافت.در آن زمان، بالاترین منافع به سرمایه گذاران از طریق سرمایه گذاری در سهام صندوق های با سود سرمایه بالا^[۷] که به صندوق های رشدی^[۸] معروف هستند،تخصیص یافت.در پایان دهه ۱۹۶۰، بار دیگر بازار دچار رکود گشت و این رکود به صنعت صندوق های سرمایه گذاری نیز سرایت پیدا کرد و وجوه و سرمایه ها به سرعت از بازار خارج شدند.بعد از این رکود، سرمایه گذاران یک بار دیگر مجبور شدند به بازار اعتماد کنند. در دهه ۸۰ و ۹۰ ، صندوق های سرمایه گذاری با الگویی متفاوت، توانستند تنوع بیشتری در پرتفوی ها ایجاد نمایند.در این زمان بازار ، سرمایه گذاران را بیشتر و بیشتر ، جذب کرد تا این که رکود دیگری به دلیل حباب قیمتی که در ابتدای این قرن ایجاد شد، شکل گرفت. (کرازیستو دادو و پائلو باتیوک^[۹]، ۲۰۰۹)

به نظر می‌رسد این رکود و رونق بازار همانند یک سیکل تجاری، بعد از یک دوره معین تکرار می شود. همانند بحران مالی که هم اکنون به طور وسیع بازارهای جهانی را ناپایدار نموده است. ۲- ۲ تعریف صندوق های سرمایه گذاری مشترک

صندوق های مشترک سرمایه گذاری به عنوان یکی از انواع شرکت‌های سرمایه گذاری از جمله واسطه های مالی هستند که با فروش سهام خود به عامۀ مردم ، وجوهی را تحصیل و در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار شامل سهام،اوراق قرضه،ابزارهای کوتاه مدت بازار پول و دارایی های دیگر با توجه به هدف صندوق، به طور حرفه ای سرمایه گذاری می‌کنند.

هر واحد سرمایه گذاری^[۱۰] که در صندوق های سرمایه گذاری فروخته می شود، نماینده نسبت متناسبی از پرتفوی اوراق بهاداری است که صندوق سرمایه گذاری به وکالت از سهام‌داران خود اداره می کند.

بند۲۰ از ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران صندوق سرمایه گذاری این چنین تعریف نموده است : « نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه گذاری در اوراق بهادار می‌باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه گذاری خود، در سود و زیان شریک اند»

شکل زیر می‌تواند فرایند سرمایه گذاری در یک صندوق مشترک سرمایه گذاری را به خوبی نشان دهد.

شکل شماره( ۲- ۱ ): فرایند سرمایه گذاری در یک صندوق سرمایه گذاری مشترک

(تولکین سیدوو^[۱۱]،۲۰۰۷)

۲- ۳ تفاوت صندوق های سرمایه گذاری با شرکت‌های سرمایه گذاری

موضوع

شرکت سرمایه‌گذاری

صندوق سرمایه‌گذاری

کوچک‌ترین جزء سرمایه

سهم

واحد سرمایه‌گذاری (UNIT)

ورود سرمایه‌گذار

خرید سهم

صدور واحد سرمایه‌گذاری

خروج سرمایه‌گذار

فروش سهم

ابطال واحد سرمایه‌گذاری

مکانیزم قیمت گذاری

عرضه و تقاضا

خالص ارزش روز داراییها (NAV)

سرمایه

ثابت – طبق اساسنامه

متغیر – در محدوده تعیین شده در اساسنامه

نحوه افزایش و کاهش سرمایه

برگزاری مجمع فوق العاده و تصویب افزایش یا کاهش سرمایه توسط سهام‌داران

صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری

ارکان

مجمع عمومی سهام‌داران
بازرس
هیات مدیره
مدیرعامل

مدیر
ضامن
امین
حسابرس

نقد شوندگی

کم

زیاد

دوره فعالیت

معمولا نامحدود

محدود

دوره پذیره نویسی

دارد

دارد

فرق اساسی یک صندوق سرمایه‌گذاری با یک شرکت سرمایه‌گذاری، باز بودن سرمایه آن می‌باشد. ‌به این معنا که در یک صندوق سرمایه‌گذاری، هر سرمایه‌گذار می‌تواند در چارچوب اساسنامه در هر زمانی به صندوق وارد یا از آن خارج شود؛ اما در یک شرکت سرمایه‌گذاری، ورود و خروج سرمایه صرفا در قالب افزایش یا کاهش سرمایه و با طی تشریفات مندرج در قانون تجارت صورت می پذیرد. چون ورود و خروج سرمایه و سرمایه‌گذار در صندوق‌های سرمایه‌گذاری یک عمل مجاز و تعریف شده است، ‌بنابرین‏ دیگر نیازی به نقل و انتقال واحدهای سرمایه‌گذاری نمی باشد اما در شرکت‌های سرمایه‌گذاری در صورتی که شخص سرمایه‌گذار قصد خروج از شرکت را داشته باشد، باید واحد سرمایه‌گذاری خود را به شخص دیگری منتقل نماید و یا چنانچه شخصی بخواهد سهم خود را در شرکت افزایش دهد، باید سهام مورد نظر خود را از سایر سهام‌داران خریداری نماید.

چدول شماره( ۲- ۱): تفاوت صندوق های سرمایه گذاری با شرکت‌های سرمایه گذاری

۲- ۴ ساختار صندوق های سرمایه گذاری