به علت کاستی‌های تئوری پورتر، در اواخر دهه ۱۹۸۰ تئوری جدیدی ‌در زمینه‌ی مزیت رقابتی مطرح شد که به تئوری منبع مدار معروف شد (راسخی و ذبیحی لهرمی، ۱۳۸۷).

۲-۲-۲-۲- تئوری منبع محور

تغییر در شرایط رقابتی، در سال‌های اخیر، به تغییر پارادایم در مدل‌های کسب ‌و کار و پژوهش‌های مدیریت راهبردی منجر گردید. یکی از مشهورترین و برجسته‌ترین نظریه های راهبردی در این عصر، دیدگاه مبتنی بر منابع سازمان است. دیدگاه مبتنی بر منابع کانون توجه راهبردی سازمان‌ها را از محیط خارج به منابع درون سازمان تغییر داده است. دیدگاه مبتنی بر منابع به تبیین این موضوع می‌پردازد که چگونه باید منابع یک سازمان ترکیب و به کار گرفته شوند تا به مزیت رقابتی پایدار بتوان دست‌یافت (رحیمی و حاجی کریمی، ۱۳۹۰).

بر طبق تئوری مبتنی بر منبع سازمان، سازمان متشکل از مجموعه‌ای از منابع تولیدی تعریف می‌شود. بر اساس این تعریف منابع داخلی سازمان می‌توانند به عنوان مزیّت رقابتی برشمرده شوند. به عقیده برنی تئوری مبتنی بر منبع می‌تواند جایگزین آنالیز منابع سازمان از دیدگاه مزیت رقابتی شود. تئوری مبتنی بر منابع بحث می‌کند که یک شرکت مجموعه‌ منابع است. برنی این منابع را به سه دسته طبقه‌بندی می‌کند: سرمایه‌ فیزیکی، سرمایه‌ انسانی و سرمایه‌ سازمانی. او همچنین بحث می‌کند که ناهمگنی و تغییرناپذیری منابع از عوامل مؤثر ایجاد مزیت رقابتی هستند. با چنین مفروضاتی تئوری مبتنی بر منابع دید جامع‌تری نسبت به آرایش منابع ایجاد می‌کند. هدف اصلی تئوری مبتنی بر منبع به‌کارگیری و شناسایی منابع به وجود آمده سازمان در جهت افزایش کارایی است. بر این اساس یک منبع داخلی زمانی مزیت رقابتی به‌حساب می‌آید که به صورت کارا در سازمان مورداستفاده قرار گیرد. استراتژی‌های موفق تمایز از اقدامات هماهنگ تمام قسمت‌های سازمان ناشی می‌شود؛ به گونه‌ای که پتانسیل تمایز را بایستی در کلیه فعالیت‌های سازمان جستجو کرد؛ یعنی علاوه بر فراهم آمدن منابع متمایز، مدیریت این منابع در ایجاد مزیت رقابتی مؤثر است که مدیریت از طریق سیاست‌های سازمان، روابط با فعالیت‌های دیگر زنجیره‌ی ارزش و عرضه‌کنندگان، کانال‌ها، زمان، موقعیت فعالیت، روابط بین بخشی و بین فعالیتی، ادغام، یادگیری، مقیاس و عوامل نهادی انجام می‌پذیرد. نکته‌ای که در این زمینه باید موردتوجه قرار گیرد نحوه تأثیرگذاری این عوامل بر منابع متمایز فراهم‌شده توسط ذینفعان است (مشبکی و همکاران، ۱۳۸۹).

در رویکرد مبتنی بر منابع می‌توان چهار عامل را به عنوان چهارچوب ساختاری عام مزیت رقابتی و یا ابعاد مزیت رقابتی به شمار آورد که عبارت‌اند از: کیفیت، کار آیی، نوآوری و ‌پاسخ‌گویی‌ به مشتریان. شرکت‌هایی که به مزیت رقابتی دست پیداکرده‌اند، به‌طورمعمول دست‌کم ‌در یکی از این چهار بعد از بقیه پیشی گرفته‌اند و خود این ابعاد محصول سرمایه انسانی و قابلیت‌های شرکت می‌باشند (رحیمی و حاجی کریمی، ۱۳۹۰).

یکی از مدل‌های منشعب شده از این دیدگاه، مدل VRIO است که توسط پرفسور جی بارنی ارائه گردیده که برای شناخت و کسب مزیت رقابتی پایدار در سازمان‌ها، به شناخت منبعی که این مزیت را ایجاد می‌کند، می‌پردازد (حاجی پور و مؤمنی، ۱۳۸۸).

چارچوب VRIO می‌تواند برای تجزیه‌و تحلیل منابع سازمان مورداستفاده قرار گیرد. سازمان‌ها به کمک این چارچوب می‌کوشند منابع خود را به عنوان منبع قابلیت‌های محوری پایدار توسعه دهند. در این مدل وضعیت منابع سازمان از جهت میزان ارزشمندی منابع، کمیابی، میزان تقلیدپذیری و حمایت و استفاده شرکت و سازمان از آن منابع بررسی می‌گردد. شکل ۲-۱ نشان می‌دهد که چگونه چارچوب VRIO برای تجزیه‌و تحلیل توانایی منابع سازمان برای نقطه بدون مزیت، واحدی رقابتی، قابلیت‌های محوری موقت و قابلیت‌های محوری پایدار استفاده می‌شود (حاجی پور و مؤمنی، ۱۳۸۸).

شکل ۲-۱- چارچوب VRIO (حاجی پور و مؤمنی، ۱۳۸۸)

درمجموع بر اساس تئوری منبع پایه، هر بنگاه برای خود صلاحیت‌ها، شایستگی‌ها و توانمندی‌هایی ایجاد می‌کند. این صلاحیت‌ها با تأثیر بر ابعاد معروف مزیت رقابتی (کیفیت، کارایی، نوآوری، پاسخ‌گویی به مشتریان) موجب مزیت رقابتی برای بنگاه می‌شود و در نتیجه سودآوری بنگاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد (راسخی و ذبیحی لهرمی، ۱۳۸۷).

در دیدگاه منبع مدار، برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار به نقاط ضعف و قوّت درون بنگاه‌ها توجه شده است. این دیدگاه تأکید را از محیط رقابتی بنگاه به منابع موردنیاز بنگاه برای رقابت، انتقال می‌دهد. مشخصاً، دیدگاه منبع مدار روی گروه منابع جذاب و رفتار آن‌ ها متمرکزشده، در حالی که روش تحلیل بیرونی بر توصیف رفتارهای یک صنعت جذّاب متمرکزشده است. همچنین، دیدگاه منبع پایه دو فرض اساس مدل‌های محیطی یعنی همگنی منابع و فرصت‌ها در میان بنگاه‌های صنعت مشابه و تحرک کامل منابع را کنار می‌گذارد. با توجه به اینکه تئوری منبع پایه تأکید خاصی به منابع، قابلیت‌ها و صلاحیت‌های بنگاه می‌کند، در ادامه این عناصر بیشتر موردبررسی قرار گرفته‌اند (راسخی و ذبیحی لهرمی، ۱۳۸۷).

الف- منابع بنگاه

منبع اصطلاحی است که به تمام آنچه در تولید کالا یا ارائه خدمت مورداستفاده قرار می‌گیرد، اطلاق می‌شود (Grant, 1991).

منابع عوامل تولیدی هستند که بنگاه با به‌کارگیری آن‌ ها کالاها و خدمات باارزش را برای مشتریان خود تولید می‌کند. ورنرفلت منابع بنگاه را دارایی‌هایی (ملموس و غیرملموس) تعریف می‌کند که برای مدت محدود متعلق به بنگاه هستند. منابع ملموس شامل دارایی‌های فیزیکی مانند زمین، ساختمان و مواد خام هستند که بر اساس ترازنامه، به‌آسانی ‌قابل محاسبه می‌باشند. همچنین، منابع غیرملموس شامل دانش، نام تجاری و شهرت بنگاه هستند که در ترازنامه آورده نمی‌شوند. این منابع به دلیل اهمیت دانش، خلق شهرت و سختی دستیابی به آن‌ ها، شاخص مهمی در اعمال استراتژی به‌حساب می‌آیند (راسخی و ذبیحی لهرمی، ۱۳۸۷).

با توجه به تعریف بارنی و دافت، منابع بنگاه شامل تمامی دارایی‌ها، ظرفیت‌ها، فرآیندهای سازمانی، ویژگی‌های بنگاه، اطلاعات، دانش و غیره است که بنگاه را قادر می‌سازد تا استراتژی‌هایی را به کار بگیرند که کارایی و بهره‌وری‌اش را افزایش دهد. در این میان، سرمایه‌ انسانی و سازمانی بیشتر مورد تأکید قرارگرفته است. چه به‌آسانی به دست نمی‌آیند و به‌راحتی قابل تقلید کردن هم نیستند (راسخی و ذبیحی لهرمی، ۱۳۸۷).

مزیت رقابتی پایدار یک سازمان عمدتاًً در پی ایجاد مزیت رقابتی در منابع داخلی آن حاصل می‌گردد ازاین‌رو به آن منابع، منابع عملیاتی نیز می‌گویند. منابع عملیاتی به چهار دسته تقسیم می‌گردند که عبارت‌اند از: منابع مالی، منابع فیزیکی، منابع انسانی و استراتژی‌ها و رویه‌های سازمانی (حاجی پور و مؤمنی، ۱۳۸۸).

در ادامه به شرح هر یک از این منابع می‌پردازیم.

۱- منابع فیزیکی

دستگاه‌ها، تجهیزات، ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های مورداستفاده در تولید و توزیع و …، ساختمان و فضاهای مکانی، مواد اولیه و موجودی‌های انبار، تجهیزات و امکانات اداری و سایر مقدورات فیزیکی که عموماً با چشم قابل‌مشاهده و ارزش‌گذاری است در زمره منابع فیزیکی، قابل دسته‌بندی است (هانگر، ۱۳۸۱).

منابع فیزیکی سازمان در سازمان‌های امروزی و غیرمجازی دارای اهمیت خاصی است (Porter, 2001).

سلامت جسمی، بحث دیگری است و هم علت و هم معلول سلامت ذهنی است. می توان آن را بخشی از مفهوم وسیعتر کیفیت زندگی در نظر گرفت، سلامت ذهنی نیز موضوع دیگری است که بخشی از «سلامت عمومی» تلقی می شود، اما رابطه نزدیکی با سلامت جسمس ندارد و در مطالعات اخیر بریتانیا با مقیاس ۱۶-F اندازه گیری شده است که اختلال در فعالیت های شخصی را مطرح می‌کند (جنکینسون و مک گی، ۱۹۹۸، به نقل از آرگایل، ترجمه گوهری انارکی و همکاران،۱۳۸۲).

۲-۲-۲-۱۰ شادمانی و کار

بیکاری منبع عمده غمگینی در جوامع جدید است. بیکاری موجب افسردگی، خودکشی، بی تفاوتی و عزت نفس پایین می شود که جنبه‌های مختلف خشنودی پایین محسوب می‌شوند. تأثیر بیکاری واقعاً قابل توجه است. اینگل هارت^[۱۵۸] (۱۹۹۰) نشان داد که ۶۰% از بیکاران اروپایی خشنود هستند، در حالی که این میزان در کارگران شاغل ۷۸% بود. بیکاری تأثیر علت و معلولی دارد، وقتی متغیر های دیگر کنترل شوند، این تأثیر افزایش می‌یابد.

خشنودی شغلی با خشنودی از زندگی همبستگی بسیار بالایی دارد، در مطالعه فراتحلیلی^[۱۵۹] تیت ^[۱۶۰]و همکاران (۱۹۸۹)، این میزان ۴۴/۰ بوده است. کوشش های زیادی در انکار دیدگاه های علت و معلولی انجام شده است. تأثیر خشنودی از زندگی بر خشنودی شغلی بیشتر است و یا برعکس (دینر و همکاران، ۱۹۹۹). تفاوت های زیادی در خشنودی شغلی خصوصاًً بین مشاغل مختلف وجود دارد. در مطالعه ای از آزمودنی ها پرسیدند که اگر مجبور شوید مجدداً همان شغل را انتخاب می کنبد؟ ۹۱% از ریاضی دانان و ۸۲% از قضات پاسخ مثبت دادند، در حالی که این میزان در کارگران غیر ماهر فولادسازی ۱۶% بود. همچنین، خشنودی شغلی از ارتباط با همکاران و سایر عوامل اجتماعی مؤثر است (آرگایل، ترجمه گوهری انارکی و همکاران، ۱۳۸۲).

۲-۲-۲-۱۱ روابط اجتماعی

روابط اجتماعی، یکی از بزرگترین منابع شادی است و ازدواج مهمترین عامل ارتباط محسوب می شود. اینگل هارت (۱۹۹۰) نشان داد که در اروپا ۸۱% از زنان متأهل، از زندگی خود خشنود و یا بسیار خشنود بودند، در حالی که میزان خشنودی افراد مجرد ۷۵% بود. تأثیر بیوه و یا مطلقه بودن ، بسیار محسوس تر است، ۶۶% از افراد بیوه، ۷۵% از افراد مطلقه و یا جدا شده خشنود بودند. اثر متغیر تأهل در مردان اندکی کمتر بود. استروب و استوب (۱۹۷۸) نشان دادند که ۴۲% از افراد بیوه در پرسشنامه افسردگی بک نمره ای در حد خفیف تا شدید داشتند، این میزان در افراد متأهل ۱۰% بود. نتایج مشابهی در مطالعات سایر فرهنگ‌ها به دست آمده است، اگر چه تفاوت های فرهنگی در شادی افراد مطلقه و متأهلین مشاهده می شود.

تأثیر این متغیر ها بعد از کنترل درآمد و غیره بیشتر می شود و در این مورد نقش عوامل علت و معلولی نسبتاً روشن است. مطالعاتی در زمینه «ریسک بالا» انجام شده است، به عنوان مثال، پیگیری افرادی که در اوایل بیست سالگی ازدواج می‌کنند. با توجه به مطالعات می توان فرض کرد که بیوه بودن، یکی از دلایل غمگینی است و بر عکس، این روابط علت و معلولی ‌در مورد طلاق روشن نیست (همان منبع).

۲-۲-۲-۱۲ تفریح

خشنودی از تفریح، همبستگی بسیار بالایی با خشنودی کلی دارد و در برخی از مطالعات از سایر ابعاد خشنودی ببیشتر بود (حدود ۴۰%). اگر چه وقتی عامل درآمد کنترل شد، این میزان به ۲۰% کاهش یافت. آثار تفریحات عملی نیز مورد مطالعه قرار گرفته اند، در برخی موارد در مطالعات تجربی مردم ترغیب شدند تا در تمرینات جسمانی شرکت کنند. این مطالعات نشان دادند که تمرینات جسمانی منظم، اضطراب و افسردگی را کاهش داده، عزت نفس آزمودنی ها افزایش یافته و خودپنداره جسمانی بهبود پیدا کرد.

یافته ها نشان می‌دهند که انواع دیگری از تفریح نیز آثار مثبت دارند، کلوبهای اجتماعی، کار داوطلبانه و موسیقی از اینگونه موارد هستند. معهذا، در برخی مطالعات تماشای تلویزیون، با خشنودی رابطه منفی داشته است.

۲-۲-۲-۱۳تفریح و شادمانی

استراحت، آرامش، غذای خوب و فعالیت های مربوط به فراغت، همگی اثرات کوتاه مدت مثبت بر شادمانی دارند (آرگایل، ۲۰۰۱). مردم در ایام تعطیل، خلق مثبت بیشتر و تحریک پذیری کمتری را گزارش می‌کنند.

زمینه یابی ها نشان داده‌اند که عضویت در ‌گروه‌های تفریحی و ورزشی، به ویژه آنهایی که با حرکات موزون، موسیقی، کارهای داوطلبانه در امور خیریه یا ورزش های توأم با سوخت و ساز همه جانبه سرو کار دارند، سطح سلامت را افزایش می‌دهد.علت آن است که عضویت در چنین گروه هایی تعامل با دیگران، اغلب در یک بافت فرهنگی کوچک را شامل می شود که آداب و رسوم، ارزش ها و سامانه تنظیم زمان، فعالیت و روابط اجتماعی خاص خود را دارد. این ‌گروه‌های تفریحی که موسیقی بخش جدایی ناپذیر آن است، از تمام مزایای مثبت موسیقی برای القای خلق خوب بهره می‌برند. ‌به این ترتیب، فعالیت های تفریحی گروه مدار می‌تواند با تأمین برخی نیازها نیاز به محبت و نوع دوستی، نیاز به اجرای خود مختار فعالیت های ماهرانه، نیاز به هیجان، و نیاز به رقابت و پیشرفت، شادمانی رار افزایش دهد (همان منبع).

۲-۲-۲-۱۴ مسکن

مسکن از جمله متغیر هایی نیست که روانشناسان معمولاً بررسی می‌کنند، اما تأثیر مسکن در شادی توجه محققین را به خود جلب ‌کرده‌است. مسکن یکی از ابعادی است که غالباً مورد توجه بوده است (هال، ۱۹۷۶). مسکن به عنوان بخشی از یک زندگی استاندارد مطرح است. چند مطالعه نشان داده‌اند که چه جنبه هایی از مسکن موجب خشنودی فرد می شود. در بررسی انگلیسی هال، آنهایی که دوش حمام ثابت نداشته اند، از حمام خود خشنودی زیادی نداشته اند. اما این مسأله تأثیر خیلی اندکی روی خشنودی کلی از مسکن داشته است و حتی تأثیر خیلی کمتری روی خشنودی از زندگی داشته است. کمپبل و همکاران (۱۹۷۶) در امریکا نشان دادند که خشنودی از مسکن، به متغیر هایی از قبیل تعداد اتاق برای هر نفر، اندازه اتاق ها و وسایل گرمکن بستگی دارد.

خشنودی از مسکن، در خشنودی کلی مؤثر است و همبستگی آن ها ۳۰% است (اندریوز و ویتی، ۱۹۷۶)، که نسبت به سایر متغیر هایی که مورد بحث قرار خواهد گرفت تأثیر کمتری دارد (همان منبع).

۲-۲-۲-۱۵ آموزش مهارت‌های اجتماعی

طی دو دهه گذشته، نحوه دسترسی به اطلاعات تغییرات شگرفی از لحاظ کمّیت و کیفیت داشته است به طوری که در چند سال اخیر رسانه های اجتماعی و به طور خاص شبکه های اجتماعی، نقش پررنگی در این میان ایفا کرده‌اند. در میان شبکه های اجتماعی آنلاین، شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی از خلق و اشتراک دانش حمایت می‌کنند. مزیت این شبکه های علمی آنلاین آن است که به محقق این امکان را می‌دهند تا در کنار ایجاد ارتباط با محققین و افراد دیگر از تغییرات دنیای علم با خبر شده و درباره این تغییرات با سایر پژوهشگران و محققین بحث و گفتگو کند. امکان ایجاد یک پرونده کامل از تمام پژوهش‌های محقق از گذشته تا امروز، امکان دادن ایده به محققین دیگر، به اشتراک‌گذاری مقالات به صورت دسته‌بندی شده و به طور رایگان، صرفه‌جویی در زمان جستجو و فراهم آمدن زمینه شغلی و پژوهشی بهتر از دیگر مزایای این سایت‌های پژوهشی می‌باشد.

هر چند اهمیت استفاده از شبکه های اجتماعی به عنوان ابزاری مفید در فعالیت‌های تحقیقاتی و توانمندسازی پژوهشگران در به اشتراک‌گذاری نتایج و تجارب خود با یکدیگر، آشکار شده‌‌‌ است، کمتر مطالعه‌ای در خصوص تأثیر شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی بر فعالیت‌های اساتید و پژوهشگران، صورت گرفته‌ است. تحقیق حاضر با مشاهده خلأ موجود در این حوزه، به مطالعه این دسته از شبکه های اجتماعی و تأثیر آن‌ ها بر عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی می‌پردازد.

بیان مسأله

امروزه پیشرفت سریع و رو‌‌‌‌ به رشد ارتباطات و فناوری اطلاعات و قابلیت‌های کاربردی آن‌ ها در حوزه های مختلف، باعث ایجاد تحولات عظیمی در تمام جنبه‌‌های زندگی جامعه انسانی شده است. یکی از شیوه های برقراری ارتباط بین افراد، ارتباط از طریق رسانه های اجتماعی است که کاربران زیادی روزانه از انواع مختلف آن‌ ها از قبیل شبکه های اجتماعی، وبلاگ‌ها^[۱]، ویکی‌ها^[۲] و غیره استفاده می‌کنند. این رسانه ها با بهره گرفتن از تکنولوژی نوظهوری به نام وب.۲^[۳] امکان ایجاد و تبادل اطلاعات را به کاربران می‌دهند.

شبکه های اجتماعی، نسل جدیدی از پایگاه‌هایی هستند که این روزها در کانون توجه کاربران شبکه‌ جهانی اینترنت قرار گرفته‌اند. این گونه پایگاه‌ها بر مبنای تشکیلات آنلاین فعالیت می‌کنند و هرکدام دسته‌ای از کاربران اینترنتی با ویژگی‌های خاص را گرد هم می‌آورند. شبکه های اجتماعی را گونه‌ای از رسانه های اجتماعی می‌دانند که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا در اینترنت را فراهم آورده‌اند (سلیمانی‌پور،۱۳۸۹). با توجه به گسترش روزافزون حضور مردم در فضای مجازی، به طور کلی می‌توان شبکه های اجتماعی را به دو گروه تقسیم کرد. شبکه های اجتماعی عمومی و شبکه های اجتماعی اختصاصی. در شبکه های اجتماعی عمومی، کاربران با انگیزه ها و اهداف مختلفی حضور دارند اما شبکه های اجتماعی اختصاصی با اهداف خاصی برای جمع‌ آوری عده‌ای خاص مانند علاقمندان به موسیقی، کتاب، عکاسی یا تحقیقات علمی شکل گرفته‌اند (مولایی،۱۳۸۹).

شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی به منظور استفاده مفید پژوهشگران و محققین از فضای مجازی برای تبادل اطلاعات با دیگر محققین ایجاد شده‌اند. از جمله این شبکه های علمی می‌توان به پایگاه‌های اطلاع‌رسانی نظیر academia.edu, researchgate.com, linkedin.com, mendeley.com, scholars.google.com, citeulike.org, zotero.com, academic.research.microsoft.com و researcherid.com اشاره کرد.

اما این شبکه های اجتماعی تا چه میزان روی عملکرد آکادمیک اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، به عنوان مرکز اصلی جمع‌ آوری و نشر اطلاعات در حوزه آموزش و یادگیری، تأثیر می‌گذارند؟

هنوز اطلاعات زیادی درباره تأثیر این شبکه ها روی فعالیت‌های آکادمیک اساتید دانشگاه‌ها وجود ندارد. همچنین به نظر می‌رسد بسیاری از اساتید از اهمیت کاربرد این شبکه ها اطلاعات دقیقی ندارند و از این شبکه ها استفاده زیادی نمی‌کنند. در تحقیقی که در سال ۲۰۱۱ در بین ۱۹۲۱ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاهی در امریکا انجام شد حدود ۹۰% از آنان با شبکه های اجتماعی پژوهشی آشنایی داشتند که از این بین ۱۱% آن‌ ها از این شبکه ها تقریباً به طور روزانه برای پیگیری اهداف حرفه‌ای خود استفاده می‌کردند، ۴۵% هم برای اهداف تخصصی اما خارج از حوزه تدریسشان استفاده می‌کردند (موران و همکاران، ۲۰۱۱). بهره‌گیری از شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی روند رو‌به‌رشدی در جهان و ایران دارد و پیش‌بینی می‌شود با افزایش سن کاربران امروز اینترنت، در سال‌های آینده استفاده‌ کنندگان از این سایت‌ها افزایش چشمگیری پیدا کنند. ‌بنابرین‏ لازم است درباره اثرات استفاده از این شبکه های اجتماعی تحقیقات جامع‌تری انجام شود تا مزایای استفاده از آن‌ ها بیشتر آشکار گردد.

در این تحقیق، محقق به بررسی تأثیر بهره‌گیری از شبکه های‌اجتماعی علمی و پژوهشی بر عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی پرداخته‌است.

ضرورت و اهمیت تحقیق

اگرچه هنوز زمان زیادی از ورود فناوری وب.۲ به دنیای تکنولوژی نمی‌گذرد، این فناوری توانسته تأثیرات قابل توجهی بر ارتباطات انسان داشته باشد. بدون شک شبکه های اجتماعی یکی از تأثیرگذارترین بخش‌های وب.۲ است. در سال‌های اخیر دسترسی میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان به شبکه های اجتماعی باعث شده تا این سایت‌ها در کانون توجه جوامع مدرن قرار گیرند و از محبوبیت زیادی برخوردار شوند، به طوری که سال ۲۰۱۰ میلادی به نام سال شبکه های اجتماعی نام‌گذاری گردیده‌است. شناخت صحیح این رسانه ها باعث می‌شود تا کاربران بیش از پیش بتوانند از این ابزارها استفاده مفید و مؤثر داشته باشند (عقیلی، جعفری، ۱۳۹۲). کاربران شبکه جهانی اینترنت علاقه زیادی در به اشتراک‌گذاری مطالب و عکس‌های متنوع دارند. اما آنچه که مسلم است آن است که این موارد تنها کاربردهای این قبیل سایت‌ها نیست، بلکه می‌توان از این سایت‌ها در به اشتراک‌گذاری مطالب علمی و آموزشی نیز استفاده‌کرد. در کشور ما هنوز اهمیت به کارگیری شبکه های اجتماعی در امر تحقیق و پژوهش به طور کامل روشن نشده‌است.

شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی، بستر بسیار مناسبی برای محققین ایجاد می‌کنند تا آن‌ ها بتوانند با افراد دیگری که در زمینه‌های مشابه آنان فعالیت می‌کنند آشنا شده و روند فعالیت‌های علمی خود را سرعت بخشند. محقق امیدوار است نتایج این تحقیق بتواند به ایجاد آگاهی در زمینه استفاده از شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی در کشور کمک کند.

متغیرهای تحقیق

متغیر مستقل: متغیر مستقل این تحقیق بهره‌گیری از شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی است.

متغیر وابسته: متغیر وابسته عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها در نظر گرفته شده‌است که شامل مؤلفه‌های عملکرد آموزشی، عملکرد پژوهشی و عملکرد خدماتی می‌باشد.

فرضیه‌های تحقیق

فرضیه‌ها در این تحقیق به شرح زیر می‌باشند:

فرضیه اصلی

فرضیه اصلی در این تحقیق به شرح زیر می‌باشد:

بین بهره‌گیری از شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی و عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی رابطه وجود دارد.

فرضیه‌های فرعی

قلی پور، پور عزت، حضرتی، (۱۳۸۸)در تحقیق خود با عنوان بررسی” تأثیر رهبری خدمتگذار بر اعتماد سازمانی و توانمند سازی در سازمان های دولتی”‌به این نتیجه رسیدند که: رهبری خدمتگزار با توانمندسازی کارکنان نیز در سطح معناداری ۹۵/۰ رابطه‌ مثبت و قابل ملاحظه‌ای دارد(با ضریب استاندارد:۹۶٫۰ و ضریب معناداری:۴۶٫۱۵).‌بنابرین‏ داده ها و نتایج تجزیه و تحلیل‌ آماری این فرضیه راتایید می‌نمایند.

(نشریه: مدیریت » مدیریت دولتی » بهار و تابستان ۱۳۸۸ – شماره ۲ (علمی-پژوهشی) (۱۶ صفحه – از ۱۰۳ تا ۱۱۸))

عمادی فر،(۱۳۸۸) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان ” بررسی سبک رهبری اخلاقی مدیران از دیدگاه کارکنان دانشگاه فردوسی مشهد و رابطه آن با توانمند سازی آنان “به نتایج زیر دست یافتند : روش پژوهش توصیفی ،‌از نوع همبستگی است.جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارکنان رسمی ،‌پیمانی و قرارداد معین دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی ۸۹-۸۸ می‌باشد. نمونه با حجم ۱۱۸ نفر از جامعه (N=717) انتخاب شده است . برای جمع‌ آوری اطلاعات از دو پرسشنامه توانمند سازی و پرسشنامه محقق ساخته رهبری اخلاقی استفاده شده است.پایایی پرسشنامه توانمند سازی از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و برابر با ۰/۸۲ و ارزش پایایی پرسشنامه رهبری اخلاقی به شیوه همسانی درونی آلفای کرونباخ برابر با ۰/۹۸ مشاهده گردیده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های آماری رگرسیون چندگانه، پیرسون و مقایسه میانگین با ارزش ثابت استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که نمره سبک رهبری اخلاقی مدیران در جامعه مورد پژوهش از متوسط متفاوت نیست.همچنین بررسی وضعیت توانمند سازی کارکنان ، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.هیچ کدام از مؤلفه های رهبری اخلاقی نمی تواند تغییرات مربوط به توانمند سازی را پیش‌بینی نموده و ضریب تاثیر معنی داری در هیچ کدام از مؤلفه ها مشاهده نشد.(عمادی فر – اعظم – ۱۳۸۸)

[ سعید عدالتی، محمدصالح عدالتی، طرماحی تیرگر در مقاله “بررسی رابطه بین سبک‌های رهبری مدیران و توانمندسازی کارکنان صنایع کوچک شهرکهای صنعتی استان کرمان ” ‌به این نتیجه دست یافتند که:

مدیران برای دستیابی به اهداف مورد نظر خود و نفوذ در رفتار کارکنان از سبک های رهبری خاصی استفاده می‌کنند. به کارگیری هر یک ازسبک های رهبری ممکن است در افزایش یا کاهش میزان توانمندی کارکنان مؤثر باشد. لذا مدیران می‌توانند با انتخاب یک شیوه مناسب و صحیح در اداره سازمان موجبات توانمند سازی کارکنان و پیشرفت سازمان را فراهم نمایند و بدین وسیله فعال بودن سازمان تضمین گردد. در این پژوهش رابطه بین سبک‌های رهبری مدیران (متغیر مستقل) و توانمند سازی کارکنان (متغیر وابسته) با در نظر گرفتن سن، جنسیت، میزان تحصیلات (متغیر مداخله گر) مورد بررسی قرار گرفته است. برای اجرای این پژوهش، کلیه شهرکهای صنعتی استان کرمان به عنوان جامعه آماری انتخاب گردید. پس از تعیین نمونه آماریn=256 با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی از ابزار پرسشنامه (پرسشنامه سنجش سبک رهبری وپرسشنامه سنجش توانمندی کارکنان به همراه پرسشنامه سنجش متغیرهای مداخله گر) برای جمع‌ آوری داده های مورد نیاز از نمونه آماری، اقدام شده است. داده های جمع‌ آوری شده نیز با بهره گرفتن از نرم افزارهای اکسل وSPSSمورد آزمون قرار گرفت. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های تحقیق و تحلیل های آماری (توصیفی و استنباطی) حاکی از آن است که بین سبک‌های رهبری مدیران سازمان مورد مطالعه و میزان توانمندی کارکنان شاغل رابطه معنا داری وجود دارد. به عبارت دیگر، تأیید فرضیه های فرعی تحقیق، بیانگر تأیید فرضیه اصلی تحقیق است. رابطه مورد بحث با در نظر گرفتن نتایج به دست آمده از هر یک از سبک‌های رهبری و میزان توانمندی کارکنان در بین گونه های سنی، جنسیتی و میزان تحصیلات با یکدیگر متفاوت است. بر اساس نتایج این تحقیق میزان توانمندی کارکنان در سبک رهبری کارمند مدار از همه بیشتر و در سبک رهبری وظیفه مدار از همه کمتر است.(عدالتی و دیگران ،۱۳۸۹)

حیدرنیا، (۱۳۸۵) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان “بررسی تاثیر استقرار سیستم مدیریت کیفیت جامع بر رضایت مشتریان در بخش خدمات ( جهاد کشاورزی گناباد) ” به نتایج زیر دست یافتند :

موضوع تحقیق بررسی تأثیر استقرار سیستم مدیریت کیفیت جامع بر رضایت مشتریان در بخش خدمات می‌باشد. این تحقیق شامل یک فرضیه اصلی و ۹ فرضیه فرعی است. فرضیه های تحقیق بدین شرح می‌باشد : فرضیه اصلی: بین وجود سیستم مدیریت کیفیت جامع و رضایت مشتریان در بخش خدمات رابطه معناداری وجود دارد. فرضیه های فرعی: ۱٫ بین اعتماد محوری در ارائه خدمات و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۲٫ بین سرعت در ارائه خدمات و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۳٫ بین صحت در ارائه خدمات و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۴٫ بین شفافیت و اطلاع رسانی درست به ارباب رجوع و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۵٫ بین زیبایی فضای ارائه خدمات و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۶٫ بین ‌پاسخ‌گویی‌ و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۷٫ بین توانمندسازی کارکنان و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۸٫ بین رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. ۹٫ بین انعطاف پذیری در ارائه خدمات و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود دارد. در این تحقیق ۹ بعد از ابعاد مدیریت کیفیت جامع مورد توجه قرار گرفت که عبارتند از : اعتمادمحوری، سرعت در ارائه خدمات، صحت در ارائه خدمات، شفافیت و اطلاع رسانی درست به ارباب رجوع، زیبایی فضای ارائه خدمات، ‌پاسخ‌گویی‌، توانمندسازی کارکنان، رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی و انعطاف پذیری در ارائه خدمات. روش انجام تحقیق به صورت می‌دانی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و مصاحبه می‌باشد. جامعه آماری این تحقیق مشتریان جهادکشاورزی گناباد می‌باشد. جامعه آماری نامحدود بوده و اندازه نمونه ۱۲۰ نفر می‌باشد. تکنیک آماری مورد استفاده در این تحقیق، ضریب همبستگی اسپیرمن می‌باشد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با کمک نرم افزار spss انجام شده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که بین ابعاد مدیریت کیفیت جامع و رضایت مشتری در بخش خدمات رابطه معناداری وجود دارد. بر اساس نتایج به دست آمده مشاهده شد که توانمندسازی، ‌پاسخ‌گویی‌، صحت در ارائه خدمات، اعتمادمحوری، شفافیت و اطلاع رسانی و انعطاف پذیری با رضایت مشتری رابطه ای متوسط دارند. بین سرعت در ارائه خدمات و رضایت مشتری رابطه ای متوسط و رو به پایین وجود دارد. رابطه بین زیبایی فضای ارائه خدمات و رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی با رضایت مشتری ضعیف می‌باشد و در نهایت با بررسی رابطه بین ابعاد مدیریت کیفیت جامع و رضایت مشتری، مشاهده شد که رابطه ای متوسط و رو به بالا (۶۷۲/۰) بین مدیریت کیفیت جامع و رضایت مشتری وجود دارد.

یکی از مهمترین و کهن ترین عوامل و انگیزه های مسافرت انسان باورهای مذهبی و احساسات دینی بوده است.انسان از ابتدای تاریخ مکان هایی را مقدس می دانسته است.مثلاکعبه بتخانه اعراب پیش از اسلام بوده و با پیدایش اسلام زیارتگاه میلیون‌ها مسلمان شده است.‌بنابرین‏ جهانگردی با این انگیزه رونق فراوان یافت.(سقایی،مهدی، سایت آفتاب، ۲۰دی ۱۳۸۶)

۱۷ـ گردشگری جنسی

برخی از گردشگران تنها ‌به این منظور به دیگر نقاط سفر می‌کنند تا بتوانند بخشی از نیازها و غرایز جنسی خود را برآورده سازند. رقم دقیقی از تعداد این گونه گردشگران در دسترس نیست اما با اطمینان می‌توان گفت سالانه میلیون‌ها نفر از گردشگران را این دسته تشکیل می‌دهند. در پاسخ به نیازهای آنان برخی کشورها و یا نواحی سعی کرده‌اند با فراهم اوردن زمینه‌ها و امکانات لازم اقدام به جذب تعداد بیشتری از آنان نمایند .در این خصوص می‌توان به کشور تایلند اشاره کرد که گردشگری جنسی را اصلی‌ترین هدف خود اعلام ‌کرده‌است.

۱۸ـ گردشگری هوافضا

نوع دیگری از گردشگری مسافرت به فضا است که در سال‌های اخیر آغاز شده است .تاکنون تعدادی از افراد با هزینه خودشان از طریق سایت‌هایی در آمریکا و روسیه به فضا رفته‌اند و مدتی را در آنجا به همراه فضانوردان حضور ‌داشته‌اند. یکی از این گردشگران با نام انوشه انصاری که ایرانی است به عنوان اولین گردشگر زن تاریخ مدتی را در فضا گذراند. به نظر می‌رسد این گردشگران هزینه های گزافی را بابت سفر به‌فضا می‌پردازند و این خود می‌تواند به عنوان حمایت مالی گسترش تحقیقات مؤثر باشداین نوع گردشگری در سال‌های آتی رشد شتابنده خواهد گرفت.

۱۹ـ گردشگری الکترونیکی

گسترش و رواج امکانات و وسایل الکترونیکی نظیر تلویزیون‌ها، ماهواره و اینترنت موجب شده است تا مردم هر چه بیشتر و به‌راحتی با دیگر نقاط دنیا ارتباط برقرار کنند همچنین دیگر نقاط را مورد شناسایی قرار دهند. تقریباً تمامی شرکت‌های گردشگری، هواپیمایی‌ها، آژانس‌های مسافرتی، اماکن تفریحی، تاریخی و … در نقاط مختلف دنیا دارای وب‌سایت،‌ پست الکترونیک و برخی از آن‌ ها دارای شبکه های تلوزیونی- ماهواره‌ای می‌باشند و بدین طریق خود را به مردم مناطق مختلف دنیا معرفی می‌نمایند.(همان منبع، ۱۳۸۶)

۲۰ـ گردشگری مجازی

گردشگری مجازی (-tourism E^[16]) حضور در سرزمین دیجیتالی وب^[۱۷] و مشاهده داده های صوتی، متنی و تصویری از دنیای فیزیکی پیرامون ما است. دور دنیا با یک کلیک، آرزویی بود که امروزه از مرحله آرزو به حقیقتی غیر قابل انکار مبدل شده است. با بهره گرفتن از سایت‌های کاخ موزه‌ها، اماکن باستانی جهان می‌توان به دنیایی اطلاعات متنی و تصویری از نمادهای تاریخ باستان دست یافت.

۲۱ـ گردشگری بیابانی

گردشگری بیابانی برای آن دسته از گردشگران که علاقه به سفر به نواحی خشک و گرمسیر را دارند و رویای سفر بر کوهان شتر را در سر می‌پرورانند یا قصد تحقیق ‌در مورد خاک، موجودات زنده و آب و هوای نواحی بیابانی را دارند اهمیت دارد. مثلاً ایران با دار بودن دو صحرای بزرگ لوت و دشت کویر از این لحاظ نیز برای گردشگری جاذب است.

۲۲ـ گردشگری آموزشی و علمی و گردهمایی

این نوع گردشگری‌ها به منظور تحقیقات یا شرکت در همایش‌های علمی است. سالانه همایش‌های بین‌المللی بسیاری در جهان بخصوص در کشورهای توسعه یافته برگزار می‌شود.( همان منبع،۱۳۸۶)

۲-۲-۶ جایگاه ایران در صنعت گردشگری

صنعت گردشگری تا پایان دهه آینده در صدر جدول منابع پردرآمد جهان قرارمی‌گیرد و انتظار می‌رود بیش از نیمی از اشتغال جهان را به خود اختصاص دهد.

«طبق آمار منتشر شده توسط سازمان جهانی گردشگری تا سال ۲۰۲۰ میلادی تعداد گردشگران در سراسر دنیا به رقمی حدود ۶/۱ میلیارد نفر خواهد رسید. این امر نشان‌ دهنده گسترش روزافزون صنعت گردشگری است. به‌طوری که هم‌اکنون صنعت گردشگری پس از صنایع نفت، خودروسازی ومواد شیمیایی چهارمین صنعت بزرگ دنیا به حساب می‌آید و پیش‌ بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۰ میلادی با پشت‌سر گذاشتن آنهابه بزرگ‌ترین صنعت دنیا بدل گردد.

درآمد صنعت گردشگری در سال ۲۰۱۳ میلادی رقمی معادل ۱۲۵۰ میلیارد دلار و تعداد گردشگران نیز در همین سال رقمی حدود ۱٫۰۸۷٫۰۰۰٫۰۰۰ نفر اعلام شده است. در سال ۲۰۱۳ میلادی گردشگری توانست با حدود ۲۶۴ میلیون شغل بیش از ۲/۱۰ درصد از کل شاغلان به کار دنیا را به خود اختصاص دهد.»(گزارش هایلایت ۲۰۱۳ سازمان جهانی گردشگری) این ارقام که نشان دهنده حجم عظیم درآمد اقتصادی توأم با اشتغال است بیانگر این است که توجه به صنعت گردشگری و چگونگی مدیریت و بهره‌برداری مؤثر از آن باید جزو اولویت‌های اصلی نظام اقتصادی ـ اجتماعی کشورهای دارای پتانسیل گردشگری قرار گیرد تا با بهره گرفتن از اثرات بی‌شمار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و… آن گام مؤثری در توسعه‌ همه جانبه یک ناحیه، منطقه یا کشور برداشته شود.

چنان که کشورهای تراز اول در صنعت توریسم چون فرانسه، اسپانیا، آمریکا، آلمان و… با پی‌بردن ‌به این مهم، برنامه‌ریزی و اتخاذ سیاست‌های اقتصادی مناسب هر یک بنا به توانمندی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی خود سرمایه‌گذاری کرده و اکنون شاهد به بار نشستن تلاش‌هایشان هستند.(( این کشورها با اعمال سیاست‌ها، مقررات و حمایت‌های مناسب اکنون نیمی از بازار توریسم و در عین حال ۵۰ درصد از درآمد حاصل از گردشگری را به خود اختصاص داده‌اند.)) (گزارش هایلایت۲۰۱۳ سازمان جهانی گردشگری)

ایران به ‌عنوان یکی از کشورهای دارای پتانسیل بالای گردشگری می‌تواند جایگاه شایسته‌ای را برای خود رقم بزند. به خوبی آشکار است که کشورمان با تمدن کهن و طبیعت چهار فصل، با در اختیار داشتن صدها مؤلفه ی گردشگری، یکی از بی‌نظیرترین کشورهای جهان در حوزه گردشگری به شمار می‌آید.

جای جای ایران سرشار از جاذبه‌های اماکن مذهبی است که می‌تواند یک پتانسیل مهم در جذب گردشگر باشد. ایران به لحاظ پدیده‌های طبیعی جزو شگفت‌انگیزترین کشورهای جهان به شمار می رود. با وجود مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای، گرم‌ترین نقطه جهان در کویر لوت، قله دماوند به عنوان بلندترین قله مخروطی دنیا، بالاترین دریاچه‌ی آب شیرین جهان در قله سبلان، چشمه‌های جوشان آب معدنی و… نیز یک انتخاب خوب به شمار می‌رود.

آثار تاریخی پاسارگارد، تخت جمشید، گنبد سلطانیه، تخت سلیمان، بیستون، معبد چغازنبیل، میدان نقش جهان ۷۰۰۰ سال تاریخ این سرزمین را به نمایش می‌گذارند و میراث بشریت محسوب می‌شوند.

صنعت قالی، قالیچه و گلیم با طرح و رنگی که فرهنگ غنی ایرانی را به تصویر می‌کشاند؛ کاشی‌سازی، مقرنس‌های زیبای استادکاران ماهرکه بهترین تجلی خود را در نمای هندسی مساجد و بناهای تاریخی نشان داده‌اند؛ چرم‌سازی که به شکل‌های زیبا و هنرمندانه در طرح‌های گوناگون به بازار عرضه می‌شوند. صنایع دستی فلزی و چوبی مانند محصولات برنجی و مسی، نقره‌کاری، قلم‌کاری، معرق، منبت، خاتم، گیوه‌های دست‌دوز، ابریشم‌دوزی‌ها و صدها از این دست، صنایع دستی ایران که برگرفته از ذوق و هنر ایرانی است همگی شاهدی براین مدعا است که گردشگری می‌تواند حداکثر بازدهی اقتصادی و فرهنگی را برای ما به ارمغان بیاورد .