تحقیقی است که “خلیفه” در سال ۱۳۸۶ به روش پیمایش و نمونه ای ۴۰۱ نفری در دانشگاه شیراز انجام داده است. اگر چه این تحقیق نیز مانند اگثر تحقیقات، صرفاً عوامل موثر بر اعتماد به اخبار تلویزیونی را مورد قرار داده اما چون هم سوالاتی را در مورد اعتماد به اخبار اینترنتی وب سایت های خبری مطرح کرده است و هم جامعه آماری اش با تحقیق پیش رو مشابهت نسبی دارد، به برخی از نتایج آن اشاره می شود:
الف)علی اغم اعتماد کم پاسخگویان (حدوداً ۴۰ درصد) به اخبار تلویزیون (سیمای جمهوری اسلامی) اخبار مورد اطمینان آنها بیشتر از این رسانه کسب می شود.
ب)با افزایش تحصیلات در مقطع کارشناسی، میزان اعتماد پاسخگویان به اخبار تلویزیون افزایش می یابد اما با افزایش تحصیلات به مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، انتقاد نسبت به خبرهای تلویزیون (سیمای جمهوری اسلامی ایران) هم بیشتر شده است.
ج)در بین رسانه های خبری (رادیو، تلویزیون، مطبوعات، ماهواره و اینترنت) از لحاظ اطمینان، اعتماد، پاسخگویان تلویزیون داخلی را در مرتبه چهارم قرار دادند.
۷- ارزیابی عملکرد مدیریت خبر سیمای جمهوری اسلامی ایران با رویکرد به استراتژی های سند افق رسانه “تحکیم اعتماد به خبر و قطبی شدن خبر” با هدف ارائه الگوی اجرایی، نعمتی انارکی، ۱۳۸۷
پژوهش دیگری است که “نعمتی انارکی” در ۱۳۸۷ با بهره گیری از سه روش پیمایش، تحلیل محتوا و مصاحبه ارائه کرده است. از مهمترین نتایج پیمایش که بر پایه نظرخواهی از ۳۵۸ نفر از کارکنان صدا و سیما (به غیر از کارکنان حوزه خبر) به دست آمده و با روش شناسی و مبانی تحقیق پیش رو نیز نزدیکی دارد، این است که:
الف) تلویزیون (سیمای جمهوری اسلامی ایران) یکی از مهمترین منابع کسب خبر محسوب می شود اما میزان توجه به اخبار سیما به معنی بالا بودن میزان اعتماد به آن نیست چون میزان اعتماد به اخبار سیما در مقایسه با میزان توجه به آن کاهش قابل ملاحظه ای داشته است و بنابراین مولفه های دیگری در تحکیم اعتماد نقش دارند که باید شناسایی و تقویت شوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب) تلویزیون (بخش های خبری سیما بدون در نظر گرفتن شبکه خبر) و اینترنت (وب سایت های خبری) از لحاظ میزان اعتماد به منبع خبر و اعتماد به درستی و صحت اطلاعات در مقایسه با سایر رسانه ها، به ترتیب در جایگاه اول و دوم و شبکه خبر و سایر مطبوعات در جایگاه سوم و چهارم قرار دارند.
ج) وب سایت های خبری از نظر تنوع موضوعات خبری، در مقایسه با سایر رسانه ها در مرتبه اول قرار دارد.
۸- بررسی مقایسه ای میزان اعتماد به اخبار سیمای جمهوری ایران و اخبار وب سایت های خبری و عوامل موثر بر آن؛ از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه های وابسته به وزارت علوم شهر تهران:
پژوهشی است توسط” حسین بصیریان جهرمی"، دانشجوی علوم ارتباطات دانشکده صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به راهنمایی محمد قلی میناوند و مشاوره محمدعلی هرمزی زاده در سال ۱۳۸۷ انجام شد.
نتایج این پژوهش که با نمونه ای خوشه ای از دانشجویان، ازطریق نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انجام شد نشان می دهد که سیمای جمهوری اسلامی ایران با وجود دارا بودن ظرفیت های فراوان در جهت جلب اعتماد رسانه ای ؛ این مهم را به صورت کافی و وافی انجام نداده است، به طوری که نتایج حاصل از پیمایش، مبنی بر میزان کم اعتماد به اخبار سیمای جمهوری اسلامی ایران می باشد و این امر با میزان سانسور و سوگیری اخبار نسبت معکوس، و با صحت و جامعیت آن، نسبت مستقیم دارد.
پیشینۀ خارجی پژوهش:
تاکنون تحقیقان زیادی در رابطه با وسایل ارتباط جمعی در دنیـا صـورت گرفتـه اسـت کـه پـاره ای از ایـن تحقیقـات “مخاطبین” این وسایل را مورد مطالعه قرار داده اند. اولین مطالعه در زمینـۀ “بهـره منـدی از وسـایل ارتبـاط جمعـی” توسط دیوید سـاچمن آمریکـایی در سـال ۱۹۴۲ صـورت گرفـت. پـس از آن لازارسـفلد در سـال ۱۹۴۵، برلسـون در سال۱۹۴۹، بوگارت و عده‌ای دیگر از افراد مؤسسات خصوصی یا دولتی در این زمینه تحقیقاتی به عمل آوردند. یکـی از نخستین پژوهشگران و در عین حال روزنامه نگارانی که در این زمینه نظریات قابـل تـوجهی ارائـه کـرده اسـت، والتـر لیپمن^[۳۳] است. در رابطه با اعتماد و اعتبار منبع میتوان به پژوهش‌های میشل چارنلی بر روی “صحت گزارشگری روزنامه‌ها” و گروه تحقیق دانشگاه ییل بر “اعتماد به منبع خبری” اشاره نمود که از مطالعات اولیه در ایـن رابطـه مـی باشـند. سازمان نظرسنجی روپر از جمله مؤسساتی است که از سال ۱۹۵۹ نظرسنجی در مورد اعتبار رسانه را مورد بررسی قرار داده است. همچنین سی سیلی گازیانو^[۳۴] و کریستین مک گراث^[۳۵] در مقدمۀ گزارش تحقیقی که در سال ۱۹۸۵ مـیلادی در ایالات متحده آمریکا انجـام شـد، اشـاره کـرده انـد کـه تحقیـق دربـاره اعتبـار، منبـع و پیشـینه دارد. در کشورهایی مانند نروژ، سوئد، دانمارک و هلند در حدود ۶۰ درصد مردم معتقدند که بیشتر افـراد می‌توانند قابل اعتماد باشند؛ در حالی که در برزیل، فیلیپین و ترکیـه درحـدود ۱۰ درصـد مـردم بـه دیگـران اعتمـاد دارند. (پیمایش ارزشهای جهانی) فصلنامۀ تحقیقاتی سیاستهای آمریکا مقاله‌ای تحت عنوان “بی اعتمادی بنیـادی در رابطۀ بین دموکراسی و اعتماد به حکومت” توسط دیک^[۳۶] (۲۰۰۹) به چاپ رسانده است. در این مقالۀ تحقیقـاتی بـراین نکته تأکید می‌شود که نهادهای دموکراتیک با اجرای انتخابات، محیطی را برای افزایش آگاهی ها، توانمندی، مشارکت سیاسی و حتّی افزایش سطح روحیۀ عمومی و شادابی در بین شهروندان و سوق دادن آنان بـه شـهروندی دموکراتیـک فراهم می‌کند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد حکومتها با برگزاری انتخابات آزاد، می‌توانند قابلیت اعتماد خـود را بـه اثبات رسانند. در عین حال نظر سنجی‌ها و رأی گیری به صورت مخفی می‌تواند میزان اعتماد و یا بی اعتمادی مردم به حکومت را نشان دهد.
فصل سوم
روش شناسی پژوهش
مقدمه
در هر تحقیق و پژوهش علمی، مشخص کردن هدف یا اهداف تحقیق قدم اول محقق در آغاز راه است. هدف‌های تحقیق هر چه روشن‌تر باشد کار در مراحل بعدی یعنی انتخاب روش تحقیق، ابزار گردآوری اطلاعات و… راحت‌تر به پیش می‌رود.
در این فصل به بیان روش پژوهش، تکنیک یا ابزار پژوهش، جامعه آماری، روش نمونه‌گیری، تعیین حجم نمونه و روش سنجش پایایی و در نهایت به روش تجزیه و تحلیل داده‌ها خواهیم پرداخت.
۳-۱ روش تحقیق:
هر پژوهشی مستلزم داشتن روش، استفاده از اندیشه و سرانجام حرکت و جستجو می‌باشد. در یک پژوهش درست پژوهشگر بهتر است موضوع، روش، مخاطب و شرایط و ابزار پژوهش خود را معین نماید. روش پژوهش بستگی به موضوع، اهداف پژوهش، فرضیات و امکانات اجرایی در دسترس آن پژوهش دارد. روش پژوهش در این پژوهش پیمایشی است. تحقیق پیمایشی یکی از روش‌های جمع آوری اطلاعات است که از تعداد محدود افراد و به کمک پرسشنامه به دست می‌آید و می توان آن را به کل جامعه تعلیم داد. پیمایش باید محدود به مطالعه پرسش‌هایی باشد که فی‌الواقع مردم قادرند به آنها پاسخ دهند. از این رو این مطالعات بر نگرش‌ها، عقاید، پاره‌ای اطلاعات درباره شرایط زندگی و مقولاتی که افراد را معین و متمایز می‌گرداند متمرکزند (بیکر، ۱۳۸۶، ۲۴) روش تحقیق این پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی است که در آن محقق به بررسی و شناسایی عوامل پرداخته است.
۳-۲ جامعه آماری:
جامعه آماری به مجموعه‌ای از اشخاص، اشیاء و … اطلاق می‌شود که در یک صفت یا ویژگی مشترک باشند. (بیکر، ۱۳۸۶، ۱۷۰). جامعه آماری این تحقیق را شهروندان شهر تهران تشکیل می‌دهند که تعداد آنها ۸،۴۲۹،۸۰۷ نفر است (www.Amar.org.ir).
۳-۳ حجم نمونه و روش نمونه‌گیری:
گاهی مطالعه‌ی جامعه آماری یا امکان پذیر نیست و یا از نظر مالی، زمانی و انرژی مقرون به صرفه نمی‌باشد و یا وضعیت به صورتی است که مطالعه جامعه مذکور در کوتاه مدت امکان پذیر نیست و در بلند مدت نیز نتایج مطالعه به کار نمی‌آید. در چنین مواردی، به جای مطالعه کل جامعه، می‌توان نمونه‌ای از آن جامعه را انتخاب و مورد مطالعه قرار داد. نمونه گروهی از افراد یا اعضای جامعه پژوهش است که معرف آن جامعه بوده و کم و بیش ویژگی‌های کل جامعه را دارا است. (بیکر، ۱۳۸۶، ۱۷۱) در این پژوهش از روش نمونه گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای استفاده شده است. روش کار به این صورت بوده که ابتدا تهران را به پنج منطقه جغرافیایی از نواحی شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز تقسیم می کنیم. آن گاه از هر منطقه یک ناحیه و از هر ناحیه یک محله و از هر محله چند بلوک را بصورت تصادفی انتخاب می کنیم. در این تحقیق، حجم نمونه براساس فرمول کوکران ۳۸۴ نفر محاسبه گردید.

۳-۴ ابزارگردآوری اطلاعات و داده‌ها:
همان گونه که مطرح شد این پژوهش به کمک روش پیمایشی انجام گرفته، بنابراین ابزار اندازه گیری، پرسشنامه می باشد. پرسشنامه روشی است که محقق بوسیله آن اطلاعات مورد نیاز را با طرح سؤال به صورت کتبی از پاسخ گو دریافت می نماید. این روش یکی از رایج ترین شیوه های جمع آوری اطلاعات می باشد، بخصوص اگر امکان تماس مستقیم و رویارویی با پاسخ گو موجود نباشد یا به دلیل وقت گیر بودن و هزینه زیاد مصاحبه مقرون به صرفه نباشد، روش پرسشنامه در زمینه هایی چون اطلاع از عقاید، عواطف، حالات روانی، اطلاعات شخصی، دینی، سیاسی، فرهنگی و خانوادگی کاربرد فراوان دارد. (ایران نژاد پاریزی، ۱۳۸۲، ۱۹۰)
این پرسشنامه یک پرسشنامه محقق ساخته است که با مطالعه جانبی و استفاده از نظرات صاحبنظران طراحی شده، دارای ۲۴ سوال می‌باشد. که در دو بخش مشخصات فردی و سوالات مربوط به عنوان اصلی تحقیق تنظیم شده است. نمونه ای از پرسشنامه مذکور در بخش ضمائم ارائه شده است.
۳-۵ روایی پرسشنامه:
روایی اندازه گیری عبارت است از، میزانی که ابزار مورد نظر، آنچه را برای اندازه گیری آن تخصیص یافته اندازه می گیرد. به بیان ساده تر روایی با این سؤال سرو کار دارد که “آیا ابزار، ویژگی، صفت یا هر چیزی را که برای آن ساخته شده است می سنجد؟” (خوی نژاد، ۱۳۸۰، ۶۳)
پژوهشگر به منظور بررسی روایی پرسشنامه، این که آیا سوالات مطرح شده اهداف مورد نظر را پوشش می‌دهد و مانعی از نگارش و ابهامات در جملات ندارد، آن را در اختیار اساتید راهنما، مشاور و اساتید صاحب نظر دیگر قرار داد. آن ها پس از بررسی، شایستگی سنجش ویژگی مورد نظر را تأیید نمودند. همچنین پرسشنامه به صورت تصادفی به ۳۰ نفر داده شد تا شیوه نگارش و ابهامات ممکن در جملات و گزاره ها مورد بررسی قرار گیرد. نتایج بدست آمده از اجرای آزمایشی نیز نشان دهنده این بود که مشکل خاصی در کلمات و عبارات پرسشنامه نبوده است.
۳-۶ پایایی پرسشنامه:
به طور خلاصه اعتبار به معنای همسانی است. یعنی همسانی اندازه گیری در آن چه اندازه می‌گیرد. پایایی درجه ای است که بر اساس آن ابزار اندازه گیری در افراد مشابه در زمانی دیگر نتایج مشابهی را بدست می دهد.
زمانی که مقیاسی از نوع لیکرت وجود داشته باشد و محقق بخواهد از طریق گویه های مختلف یک مفهوم پیچیده را اندازه گیری نماید، برای سنجش انسجام درونی مقیاس می تواند از “آلفای کرونباخ” استفاده کند. (کلانتری، ۱۳۸۲، ۷۴)
از آنجا که پرسشنامه این تحقیق بر اساس رتبه بندی مقیاس لیکرت طراحی شده، برای بررسی اعتبار و همسانی درونی آن پس از اجرای آزمایشی برای حجم نمونه ای معادل ۳۰ نفر از “ضریب آلفای کرونباخ” استفاده شد که اعتباریابی پرسشنامه تحقیق حاضر معادل ۸۲۶/۰ محاسبه شد که نشانگر پایایی بالای پرسشنامه است.
۳-۷ روش تجزیه و تحلیل داده ها:
روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش به وسیله نرم افزار spss در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مجموع داده های جمع آوری شده نخست از پرسشنامه به فایل های ویرایش داده های آماری انتقال داده شد، سپس بر اساس کدهای مورد نظر جداول توزیع فراوانی هر یک از متغیرها به ترتیب سؤالات پرسشنامه در دو مقوله:
الف) جداول توزیع فراوانی، درصد و استخراج نمودارهای صوری داده ها و مقایسه های توصیفی تنظیم گردید.
ب) در سطح استنباطی جهت بررسی رابطه بین متغیرها و بررسی فرضیه ها از آزمون T و جداول دوبعدی استفاده شد.
۳-۸ متغیرها:
متغیر به ویژگی هایی اطلاق می شود که می‌توان آنها را مشاهده یا اندازه‌گیری کرد و دو یا چند ارزش را جایگزین آن قرار داد.( دلاور، ۱۳۷۴: ۷) به تعبیر دیگر؛ سازه‌ها و ویژگی‌هایی را که مورد مطالعه قرار می‌دهند متغیر می‌نامند. (کرلینجر، ۱۳۸۲: ۶۲).
جدول ۱-۳ متغیرهای اصلی پژوهش، نوع آن و سوالات مربوط به آن در پرسشنامه

رفتار

قیمت گذاری، تبلیغات، تحقیق و توسعه

عملکرد

کارایی، سودآوری، اشتغال، رشد

نمودار1-3. ارتباط میان عناصر بازار

• تمرکز و شاخص­ های تمرکز

متغیرهای مربوط به هر بازار به سه دسته متغیرهای ساختاری، متغیرهای رفتاری و متغیرهای عملکردی تقسیم می­شوند؛ متغیرهای ساختاری به نحوه ارتباط اجزای بازار مربوط می­شوند، متغیرهای رفتاری به الگوی رفتاری بنگاه­ها جهت تطبیقشان با شرایط بازار و متغیرهای عملکردی، نتیجه و حاصل کار و کوشش بنگاه و کل بازار و صنعت را اندازه ­گیری می­ کنند. متغیرهای ساختاری آن دسته از خصوصیات سازمانی بازار می­باشند که با شناسایی آن­ها می­توان ماهیت قیمت­ گذاری و رقابت در بازار را مشخص نمود. برای بررسی ساختار صنایع روش­های مختلفی وجود دارد که به اعتقاد بسیاری از تحلیل­گران، شاخص­ های تمرکز معیار اصلی شناسایی ساختار بازار به شمار می ­آید؛ در واقع تحلیل تمرکز بازار زمینه مناسبی برای درک بهتر ساختار بازار فراهم می­نماید(پور عبادالهان کویچ،1392 : 72). در ادبیات اقتصادی دو ایده کلی در مورد تمرکز مطرح است:

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف- تمرکز کلی
این ایده بیان­کننده نسبت ارزش تولید بنگاه­های برتر به ارزش کل تولیدات در کشور می­باشد، در واقع نشان می­دهد چه نسبتی از کل تولیدات کشور در اختیار تعداد محدودی( مثلا 50 یا 100 بنگاه برتر) از بنگاه­ها تمرکز یافته است. این نسبت بدون توجه به صنعتی که بنگاه­ها در آن فعالیت می­ کنند محاسبه می­ شود.
ب- تمرکز صنعتی
این نوع تمرکز که به بیان دقیق­تر درجه تمرکز بنگاه­های عرضه کننده در یک بازار می­باشد، یکی از عناصر مهم ساختار بازار است که در بررسی آن بر خلاف تمرکز کلی، بنگاه­ها در یک صنعت خاص مورد بررسی قرار می­گیرند. تمرکز صنعتی نحوه تقسیم بازار بین بنگاه­ها را نشان می­دهد(صدرایی،1390: 76 ) یا به بیان ساده­تر، تمرکز بازار دلالت بر آن دارد که چه میزان از کل تولیدات بازار یک محصول معین، در اختیار تعداد محدودی از بنگاه­های بزرگ می­باشد(کاشی،1379: 85 ).
بحث در مورد تمرکز کلی در حیطه این پژوهش قرار نمی­گیرد و به معرفی آن بسنده می­کنیم. با توجه به مطالب گفته شده اکنون می­دانیم ساختار هر بازار را می­توان با توجه به درجه تمرکز کالا، موانع ورود به بازار و صرفه­های مقیاس شناسایی نمود. در بسیاری از موارد اندازه ­گیری موانع ورود و صرفه­های مقیاس غیرممکن می­باشد به همین دلیل در مطالعات تجربی ساختار صنایع و بازارها، برای قضاوت راجع به رقابت و انحصار در هر بازار، معمولا از مفهوم تمرکز استفاده می­ شود. تمرکز بازار از جمله مفاهیمی است که هم در مباحث نظری دانشگاه­ها و هم در دنیای واقعی به ویژه در دعاوی حقوقی مورد استفاده قرار می­گیرد. برای قضاوت در مورد نوع ساختار یک بازار (میزان رقابت و انحصار) روش منطقی این است که به دو مقوله توجه شود:

• تعداد موسسات و بنگاه­های فعال در بازار

• نحوه­ توزیع بازار بین این بنگاه­ها

تمرکز بازار عبارت است از چگونگی توزیع بازار بین بنگاه­های مختلف و یا به عبارت دیگر، تمرکز بازار دلالت بر آن دارد که چه میزان از کل تولیدات بازار یک محصول معین در اختیار تعداد محدودی از بنگاه­های بزرگ می­باشد. همان­طور که به صورت ضمنی بیان شد، برای اندازه ­گیری تمرکز در یک بازار و یا صنعت معین، باید به تعداد بنگاه­ها، اندازه نسبی و میزان پراکندگی آنها توجه داشت. هر چه تعداد بنگاه­های یک صنعت کمتر باشد، آن صنعت متمرکزتر و هر چه بازار غیر یکنواخت­تر بین بنگاه­ها توزیع شده باشد، درجه تمرکز بیشتر خواهد بود(کاشی،1379: 85 ). اندازه نسبی بنگاه­ها می ­تواند بر اساس متغییرهای متنوعی مثل فروش، ارزش افزوده، اشتغال اندازه ­گیری گردد. سهم بازار هر بنگاه که در حقیقت اندازه نسبی هر بنگاه را بر اساس میزان فروش آن بنگاه به کل فروش در صنعت بیان می­ کند.
در اندازه ­گیری تمرکز در یک بازار یا صنعت باید سه نکته مشخص باشد:
الف- تعیین حدود بازار مورد بررسی، یعنی اینکه بر اساس یک روش قابل قبول، بنگاه­های مختلف در بازارهای مختلف تقسیم بندی شوند.
ب- انتخاب متغیری که بر حسب آن، اندازه بنگاه­ها و بازار ارزیابی شود.
در مورد اینکه برای اندازه ­گیری اندازه بنگاه از چه معیاری استفاده شود، در میان اقتصاددانان اتفاق نظری وجود ندارد. اما از جمله معیارهای قابل استفاده در این زمینه می­توان از فروش، ارزش افزوده، اشتغال و سرمایه نام برد. استفاده از هر کدام از این معیارها مزیت­ها و مشکلاتی دارد لیکن استفاده از معیار فروش در تحقیقات تجربی بسیار متداول است.
پس از انتخاب معیار مناسب برای اندازه ­گیری اندازه بنگاه لازم است اندازه نسبی یا سهم هر یک از بنگاه­ها در بازار محاسبه شود(صدرایی،1390: 105).
پ- انتخاب شاخص آماری مناسب
شاخص­ های اندازه ­گیری تمرکز، این امکان را فراهم می­ کنند که اطلاعات مربوط به تعداد بنگاه­ها و نحوه توزیع بازار بین آن­ها در یک عدد معین خلاصه شود. اندازه ­گیری دو عامل موانع ورود و صرفه­های مقیاس در بسیاری از موارد غیرممکن است به همین دلیل محققین برای شناخت ساختار بازارها از شاخص­ های تمرکز استفاده می­ کنند. با وجود اینکه گروهی از اقتصاددانان به ویژه ساختارگرایان معتقدند که اندازه تمرکز شاخصی از قدرت انحصاری است، نباید از نظر دور داشت که این شاخص تنها یکی از متغییرهای ساختاری است و لذا در استفاده از این مفهوم و نتیجه ­گیری راجع به درجه رقابت و انحصار بازارها باید جانب احتیاط را داشت تا از قضاوت غلط پرهیز کرد(کاشی،1379: 84).
قبل از معرفی شاخص­ های تمرکز ویژگی­هایی که یک شاخص تمرکز باید داشته باشد را بیان می­کنیم :
هانا وکی^[52] چند ویژگی که یک شاخص تمرکز مناسب باید آن­ها را تامین کند، در سال 1977 به صورت اصول^[53] بیان نمودند؛ این اصول به صورت زیر هستند(که چهار اصل اول عمومی­تر مهم­تر هستند) :
1- اگر منحنی تمرکز (منحنی سهم بازار تجمعی بنگاه­ها) در یک صنعت یا بازار همواره بالاتر منحنی تمرکز صنعت دیگر قرار داشته باشد، آن صنعت متمکزتر می­باشد؛ این بدان معنی است که همواره شاخص تمرکز باید رتبه ­بندی واحدی از تمرکز در بین صنایع ارائه نماید. ( معیار رتبه ­بندی ^[54] معیار تمرکز)
2- انتقال سهم بازار از یک ینگاه کوچک­تر به یک بنگاه بزرگ­تر باید تمرکز صنعتی را افزایش دهد. ( اصل انتقال سهام)

پله کلیدی در پیش ­بینی حرکات پی و در نتیجه عکس العمل دینامیکی تمام سازه، ارزیابی ماتریس توابع دینامیکی امپدانس برای یک پی بدون جرم صلب، هنگامی که تحت تأثیر یک بار هارمونیک با فرکانس قرار گرفته باشد، است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۴-۲ نمایش شماتیک اندرکنش خاک-پی-سازه بصورت شماتیک، فقط برای تحریک قائم
(Yang & Hong, 2009)
در واقع توابع امپدانس دینامیکی خاک اطراف پی را با تعدادی فنر و میراگر برای حرکات مختلف پی، شبیه سازی می­ کنند. همانطور که در شکل ۴-۲ نیز پیداست، برای تحریک قائم، اثر خاک اطراف پی توسط یک فنر که نمایانگر سختی خاک و یک میراگر که نمایانگر استهلاک انرژی در خاک است، مدل سازی شده است.
در روش های تحلیلی­ای که برای محاسبه توابع امپدانس برای پی نواری با عرض در نیم فضای الاستیک، در حالت دو بعدی توسط (Luco & Westmann, (1972 و (Oien, (1971 ارائه شده ­اند، سه نوع بارگذاری مطابق شکل ۴-۳ در نظر گرفته شده است. دراین مدل بار هارمونیک قائم، بار هارمونیک افقی و لنگر هارمونیک به پی صلب بدون جرم، اعمال می­ شود و جابجایی­های پی تحت اعمال این بار­ها در فرکانس بار وارده تعیین می­ شود. در واقع با یک مسئله حالت ماندگار^[۴۴] روبرو هستیم.
۲B
شکل ۴-۳ پی نواری صلب بدون جرم روی نیم فضا و نیرو­ها و لنگر مؤثر بر آن در حالت دو بعدی (Kim, 1999)
نیرو­های هارمونیک افقی، قایم و لنگر هارمونیک در فرکانس به ترتیب به صورت زیر هستند.
(۴-۳)
در رابطه (۴-۳) عباراتی که دارای زیرنویس هستند، بزرگی بار و لنگر وارد بر واحد طول هستند. جابجایی­های ناشی از این بارگذاری­ها که جابجایی افقی، جابجایی قائم و دوران حول محور عمود بر صفحه است، به ترتیب به شرح زیر هستند.
(۴-۴)
که عبارات با زیرنویس ، بزرگی جابجایی یا دوران هستند. ارتباط بین جابجایی­ها و نیروها طبق رابطه (۴-۵) بیان می­ شود.
(۴-۵)
رابطه (۴-۵) را در فرم فشرده به صورت زیر می­توان نوشت.
(۴-۶)
که در روابط بالا، زیر نویس مربوط به حرکات صلب پی و مدول برشی برای مصالح نیم­فضا است. ترم­های بی­بعد نرمی که در ماتریس ظاهر شده ­اند تابعی از ضریب پوآسون و عدد بی­بعد فرکانس هستند. نرمی بی­بعد برای حالت قائم است. همانطور که در رابطه (۴-۵) ملاحظه می­ شود، این ترم هیچ وجه اشتراکی با ترم­های دیگر ندارد. دو ترم دیگر و که به ترتیب نرمی بی­بعد برای حالت افقی و چرخش هستند. نرمی که با نرمی برابر است و نشان دهنده ارتباط حرکات افقی و چرخش می­باشد و آن را نرمی کوپلینگ هم می­نامند. عدد بی­بعد فرکانس به صورت رابطه ۴-۷ تعریف می­ شود.
(۴-۷)
که سرعت موج برشی و نصف عرض پی، مطابق شکل ۴-۳ است.
نحوه بدست آوردن ماتریس نرمی طبق روش Dasgupta & Chopra, (1977)، بطور کامل بررسی خواهد شد. برای رسیدن به ماتریس نرمی کل، ابتدا لازم است که نرمی­های نقاط اطراف پی را بدست آوریم.
در بخش ۴-۲، صحت قسمت المان محدود برنامه بررسی شد و ملاحظه شد که نتایج برنامه و نرم­افزار تجاری آدینا از تقریب خوبی برخوردار بودند.
اما به منظور کنترل صحت برنامه نوشته شده که شامل المان محدود برای تحلیل میدان نزدیک و المان نامحدود برای تحلیل میدان دور است، به مقایسه مقادیر حاصله از برنامه و مقادیر ارائه شده توسط داسگوپتا و چوپرا، برای نرمی­های نقاط اطراف پی می­پردازیم.
۴-۴ مدل سازی با ترکیب روش های المان محدود و المان نامحدود.
۴-۴-۱ مقدمه
همانطور که در قبل هم اشاره شد روش المان محدود جهت تحلیل مسائلی که از لحاظ ابعادی محدود هستند بکار می­رود. اما بسیاری از مسائل مهندسی هستند که به نحوی با حوزه ­های بی­نهایت سر و کار دارند. بررسی اندرکنش دینامیکی خاک-سازه از بارزترین مثالها برای این موضوع است.
۴-۴-۲ کنترل صحت ترکیب روش­های المان محدود و المان نامحدود.
در این بخش برای بررسی صحت عملکرد برنامه نوشته شده، مثالی را که
Dasgupta & Chopra, (1977) در مطالعه خود با روشی نیمه تحلیلی بررسی کرده ­اند، با نتایج حاصل از ترکیب روش­های المان محدود و المان نامحدود مقایسه می­کنیم. از این مثال (Zhang & Zhao, 1987; Yerli, et al., 1999) نیز برای ارزیابی مطالعه­شان استفاده کرده ­اند.
۴-۴-۳ مثال پی ویسکوالاستیک تحت بارگذاری هارمونیک یکنواخت.
در این مثال یک نیم­فضای نیمه بی­نهایت تحت اعمال بار هارمونیک با بزرگی واحد قرار می­گیرد. شبکه ­بندی المان محدود و المان نامحدود برای این مسئله در شکل ۴-۴ قابل ملاحظه است. مشخصات مصالح به شرح زیر هستند.
یرلی برای ، ضریب استهلاک دامنه موج در روش المان نامحدود مقدار را پیشنهاد کرده است. بنظر می­رسد که این مقدار یک راز است و باید کشف شود! (چون در مقاله مربوطه هیچ اشاره­ای به آن نشده است). بعد از کمی تحقیق به این نتیجه رسیدیم که این مقدار برابر است با . که یکی از سه مقداری است که برای ضریب در نظر گرفته می­ شود. البته توضیحات مربوط به آن بطور مفصل در فصل سوم بررسی شده است.

شکل ۴-۴ شبکه بندی پی ویسکوالاستیک نیمه بی­نهایت (Zhang & Zhao, 1987)
این مسئله برای عدد بی­بعد فرکانس مساوی یک حل شده است . عدد بی­بعد فرکانس بصورت تعریف شده که عرض حوزه بارگذاری است.
در حل این مثال ، انتخاب شده است. متأسفانه یرلی در مقاله خود هیچ توضیحی در مورد روابط (۴-۸) نداده است. روابط (۴-۸) از روش داسگوپتا و چوپرا بدست آمده­اند و نرمی­های نقاط شماره­گذاری شده یا نمونه برداری در شکل ۴-۴ هستند.
(۴-۸)
و نرمی­های بی­بعد پی در جهات و بوده و شماره نقاطی است که نرمی در آنها محاسبه می­ شود که در شکل ۴-۴ هم نشان داده شده است و در نهایت مدول برشی مصالح است.
دقت شود که در بالانویس­های و در رابطه ۴-۸، اندیس دوم مربوط به جهت بارگذاری و اندیس اول مربوط به جهت جابجایی محاسبه شده است. جزئیات مربوط به این روند در بخش ۴-۵-۱ بطور مفصل بررسی می­ شود.
نتایج برنامه برای مثال فوق برای قسمت حقیقی نرمی بی­بُعد و قسمت موهومی آن در هشت نقطه در سمت راست و هشت نقطه در سمت چپ پی برای دو نوع بارگذاری قائم و افقی در شکل­های ۴-۵ تا ۴-۱۰ نشان داده شده است.
همانطور که در فصل سوم به دو دیدگاه در روش المان بی­نهایت اشاره کردیم، در حل این مثال از سه روش استفاده شده است. در دو روش اول از المان بی­نهایت با دوازده و چهار نقطه انتگرال گیری در جهت نامحدود استفاده شده که به ترتیب با ۳W12P و ۳W4P نام گذاری شده ­اند. اما در روش سوم از المان بی­نهایت با یک نوع موج استفاده شده که در آن محیط مسئله به قسمتهای مختلف تقسیم شده است. این روش ۳S4P نام گذاری شده است.
متأسفانه یا خوشبختانه مدت زمان زیادی برای دستیابی به جوابهای دقیق و خطا زدایی برنامه صرف شد. یکی از این عوامل، برنامه نویسی انتگرال­گیری عددی به روش نیوتن-کوتس برای حالت سه نوع موج بود. متأسفانه (Zhao & Valliappan, 1993; Yerli, et al., 1998) رابطه نادرستی را از لحاظ اندیسی برای این تکنیک انتگرال­گیری ارائه کرده ­اند. در اواخر این فصل نحوه انتگرال­گیری صحیح برای حالت سه نوع موج توضیح داده شده است.
همانطور که در فصل قبل تئوری روش انتگرال­گیری عددی نیوتن-کوتس اشاره شد،
Chow & Smith, (1981) در مقاله خود به استفاده از چهار نقطه نمونه گیری در جهت بی­نهایت المان نامحدود اشاره کرده ­اند. برای حل این مثال، اوائل از همان چهار نقطه استفاده شد، ولی دقت جوابهای حاصله مناسب نبود. در برنامه­ای که در نرم افزار Mathematica نوشته شد، تعداد نقاط انتگرال­گیری با فاصله یک چهارم تا دوازده نقطه افزایش داده شد. این افزایش تعداد نقاط، جوابهای برنامه را به جوابهای داسگوپتا و چوپرا بسیار نزدیک کرد. تئوری این الگوریتم در انتهای این فصل بررسی خواهد شد.
توجه شود که در اشکال ۴-۵ تا ۴-۱۰، قسمت حقیقی و موهومی نرمی­های بی­بعد در حالات ، و ، که اندیس اول مربوط به جهت بارگذاری و اندیس دوم جهت جابجایی است، برای ارائه شده است. در این اشکال نتایج مربوط به سه روش مختلف با نتایج حل نیمه تحلیلی مقایسه شده است. نتایج مربوط به حل نیمه تحلیلی (Dasgupta & Chopra, 1977) با دایره، نتایج مربوط به حالات سه نوع موج با دوازده و چهار نقطه انتگرال گیری به ترتیب با خط-مربع و علامت بعلاوه(+) و نتایج مربوط به روش آخر با علامت ستاره(*) نشان داده شده است.

P-EY-G2-N

۷

۰/۸۱

به منظور سهولت در مقایسه اعداد موجود در جدول ۴-۲ و نیز درک بهتری از چگونگی عملکرد سازه­ی مورد بررسی، شکلهای ۴-۸ تا ۴-۹ ارائه شده است.
شماره­های ۱ تا ۸ موجود درشکلهای ۴-۸ و ۴-۹ به ترتیب مربوط به ترکیب بارهای P-EX-G1، P-EX-G1-N، P-EY-G1، P-EY-G1-N، P-EX-G2، P-EX-G2-N P-EY-G2، P-EY-G2-Nمیباشد.
شکل۴-۸ مقایسه شاخص تنومندی در مدل ساختمان ۵ طبقه سیستم های مختلف در موقعیت حذف ستون گوشه طبقه اول
شکل۴-۹ مقایسه شاخص تنومندی در مدل ساختمان ۵ طبقه سیستم های مختلف در موقعیت حذف ستون میانی طبقه اول
بر اساس معیارهای FEMA 356 و دستورالعمل بهسازی، سطح عملکرد مجاز برای چرخش مفاصل پلاستیک در تیرها، آستانه فروریزش و برای ستون ها، ایمنی جانی می باشد. با این توضیح که چنانچه میزان چرخش مفاصل پلاستیک در هر یک از اعضا در هر یک از سناریوهای حذف ستون از این مقادیر فراتر برود، سازه توانایی مقابله در برابر خرابی پیشرونده را ندارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

با توجه به این مفهوم که مفصل پلاستیک هنگامی در یک عضو سازه­ای ایجاد می­ شود که مقطع عرضی کاملا تسلیم شود، در این قسمت سعی بر مقایسه­ بین تعداد مفاصل پلاستیک ایجاد شده در ترکیب بارهای مختلف و سناریوهای گوناگون حذف ستون شده است تا مشاهده شود که آیا طرح تقویت مورد نظر توانسته تعداد مفاصل پلاستیک را کاهش دهد یا خیر.لازم به ذکر است که به دلیل تعداد بسیار زیاد حالات حذف ستون و تعدد بارگذاری­های مختلف، از آوردن تمامی اشکال مربوط به نحوه تشکیل مفاصل پلاستیک صرف­نظر شده و تنها سه مورد از آنها در شکل ۴-۸ زیر آورده شده است که قسمت a مربوط به تشکیل مفاصل پلاستیک در سازه تقویت شده با خرپای هشت شکل و قسمت b مربوط به تشکیل مفاصل پلاستیک در سازه تقویت شده با خرپای هفت شکل و قسمت c مربوط به تشکیل مفاصل پلاستیک در سازه تقویت شده با خرپای ضربدری است.
(a) (b)
©
شکل ۴-۱۰ شکل­ گیری مفاصل پلاستیک با حذف ستون گوشه در سازه­ی پنج طبقه(ترکیب بار P-EY-G1)
در شکل ۴-۱۰ به وضوح مشخص است که عملکرد سازه­ی تقویت شده با خرپای هم­محور ۷شکل بهتر از سایر طرحهای تقویت میباشد و تقریبا تمامی مفاصل پلاستیک به رنگ صورتی درآمده حال آنکه در دو سازه­ی دیگر بیشتر مفاصل به رنگ آبی درآمده و این نشان از عملکرد بهتر خرپای ۷ شکل میباشد.
خلاصه نتایج مربوط به شش حالت حذف ستون سازه­ پنج طبقه در دو جدول ۴-۳ و ۴-۴نشان داده شده است.
جدول۴-۳: تعداد مفاصل پلاستیک تشکیل شده در مدل های پنج طبقه بهمراه طرح تقویت مورد نظردر تحلیل استاتیکی غیر خطی

بارگذاری

حالت حذف ستون

سطح عملکرد مفاصل پلاستیک تشکیل شده در سازه پنج طبقه

سازه طراحی شده بدون وجود خرپا

سازه طراحی شده در برابر بار جانبی با خرپا ضربدری

<IO

IO< <LS

LS< <CP

>CP

<IO

IO< <LS

• • • خلاقیت پائین - هوش بالا: چنین دانش آموزانی را معتاد مدرسه می نامند این قبیل افراد تلاش مدامی برای کسب امتیازات تحصیلی دارند.

  ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• خلاقیت پائین - هوش پائین : این قبیل دانش آموزان ، شانس عرضه توانائی تحصیلی و رفتارهای خلاقانه نداشته لاجرم برای عادت کردن به مدرسه،دست به فعالیتهای دفاعی می زنند مانند فعالیت زیاد ورزشی(حسن زاده،۱۳۸۳،ص ۴۲و ۴۳).

ظاهرا در طبقات اقتصادی – اجتماعی پائین ، در بین کودکانی که کمتر از ۱۰ سال دارند همبستگی معنی دارتری بین هوشبهر و خلاقیت وجود دارد. در مجموع نتیجه تحقیقات و مشاهدات علمی نشان داده است بین آزمونهای خلاقیت و آزمون های هوشی همبستگی شدیدی وجود ندارد . بنابراین نتیجه گرفته می شود این آزمونها چیزهای متفاوتی را می سنجند. وجود افراد تحصیل کرده و با هوش که عملا هیچ ابتکار و خلاقیتی ندارند شاهد این ادعا هستند. از نظر نوع تفکری که جریان خلاقیت و عملکرد هوش را پشتیبانی میکند تفاوت اساسی وجود دارد بطوریکه هوش تا حدود زیادی متکی بر تفکر همگرا و خلاقیت عمدتا متکی بر تفکر واگرا می باشد ( برونو ، ۱۳۷۰ ،ص ۸۲ ) .
مساله گشایی معمولا دو مرحله دارد :۱- بررسی راه حلها ی گوناگون۲- انتخاب مناسبترین راه حل.مرحله نخست یعنی بخاطر آوردن راه حلهای ممکن یا ابداع راه حلهای جدید را تفگر واگرا نامیده اند چون در این مرحله افکار فرد درجهات متعدد و متنوعی سیر می کند . مرحله دوم ، یعنی کاربرد دانش و قوانین منطق برای کاستن از تعداد راه های ممکن و تمرکز بر مناسبترین راه حل را تفکر همگرا نامیده اند( هلیگارد ، ۱۹۸۳ ،ص ۵۴ ). تفکر همگرا شیوه ای برای حل مسائل است که در آن فقط یک پاسخ بهترین جواب است درحالیکه در خلاقیت شیوه ای از تفکر واگرا مورد استفاده است که در آن چندین پاسخ هم ارز برای حل یک مسئله وجود داشته باشد. البته چنین برداشتی نباید به اثبات تضاد و مغایرت اساسی این دو نوع تفکر منجر شود یعنی آن دو لزوما متضاد هم نیستند ترکیبی از دو نوع تفکر مذکور در بسیاری از فعالیتهای زندگی مورد استفاده قرار میگیرد. در تمامی کارهای خلاقانه بویژه کارهای خلاقانه عالی تر نیز لاجرم ترکیبی از هر دو نوع تفکر مورد استفاده است لکن در امر خلاقیت تفکر واگرا^[۱۱۵] و در امر هوش تفکر همگرا^[۱۱۶] غالب است. در زمینه کارهای خلاقانه عالی ترکیبی موفق از تفکر همگرا و واگرا وجود دارد( برونو ، ۱۳۷۰،ص ۸۲ ) .
ا فراد باهوش طبق آموزشهای قبلی شیوه های قالبی و تعیین شده ای را برای حل مسئله ارائه نموده، فرمولها، جزئیات و حتی چهارچوب هارا دقیقا رعایت میکند درحالیکه افراد خلاق اغلب متعهد صرف به آن چیزها نبوده بلکه خود در پی یافتن راه های ابتکاری و جدید هستند. افراد خلاق کاربردهای بدیعی برای استفاده از یک قالب آجر ارائه میدهند مثلا با گرم کردن آن می توانیم رختخواب خود را گرم کنیم یا از آجر می توان بعنوان اسلحه استفاده گرد و یا اینکه آجر می تواند تکیه گاه قفسه باشد( هلیگارد ۹۸۳۸ ،ص ۵۵). ناگفته نماند همواره مشکلات مربوط به سازگاری و تحمل افراد خلاق از سوی مربیان و مدیران و حتی والدین بشتر خواهد بود.
خلاقیت و عملکرد نیمکره های مغز^[۱۱۷]
دو نیمه نامتشابه مغز کارکردهای کم و بیش متفاوتی دارند. بنا به پژوهشهای انجام یافته ، وقتی فرد مشغول تحلیل منطقی و تفکر کلامی است نیمکره چپ مغز مسلط می شود و وقتی فرد مشغول تجسم فضایی و سایر فرآیندهای ذهنی است که شامل کارکردهای غیر کلامی می شود نیمکره راست مغز مسلط می شود … تا چندی پیش هنوز وظایف مختلف و اختصاصی دو نیمکره مغز درک نشده بود . با پژوهشهای راجراسپری و دستیارانش در انیستیتو تکنولوژی کالیفرنیا در دهه ۱۹۶۰ ، کشف شد که اشخاص دارای مغز دو نیم شده انواع تفاوتهای موجود در کارکرد نیمکره های چپ و راست را که پیشتر گفتیم نشان می دهند( برونو ، ۱۳۷۰ ، ص ۲۵۲) مطالعاتی که با افراد دو پاره مخ صورت گرفته ، تفاوتهای چشمگیری را در کارکرد فرآیندهای عالی ذهنی^[۱۱۸] و دو نیمکره مخ به روشنی نمایان ساخته است عملکرد اختصاصی یا ترکیبی نیمکره های مغز در برخی فعالیتهای ذهنی مثل خلاقیت همواره یکی از مباحث پیچیده و درعین حال جالب متخصصان حوزه علوم رفتاری از جمله روانشناسان ، نورولوژیست ها و… بوده است . تحقیقات آزمایشگاهی اورنستین^[۱۱۹] ( ۱۹۷۲) نشان داد موج نگاره های الکتریکی مغز^[۱۲۰] (نوارمغزی =EEG) گرفته شده موید افزایش فعالیت الکتریکی نیمکره چپ در جریان انجام یک تکلیف کلامی است، درحالی که در جریان انجام یک تکلیف فضایی فعالیت الکتریکی نیمکره راست افزایش می یابد . نیمکره چپ فرمانروای توانائی ما دربیان کلامی و محاسبات ریاضی است. فرض کلی براین است که سمت چپ مغز اطلاعات را بطور خطی ، منطقی ، تحلیلی و متوالی پردازش می کند و اساسا با اطلاعات شفاهی مثل گفتار ، خواندن ، نوشتن و محاسبه سروکار دارد و بر جزئیات تمرکز داشته ، در درک تفاوتها و تمایزها غالب است . نیمکره راست اطلاعات را بطور غیر خطی، از طریق درک مستقیم ( شهودی ) و بطور همزمان پردازش نموده و با اطلاعات تصویری ، شنوائی ، عصبی و عاطفی مثل موسیقی ، فعالیتهای هنری ، تصویرسازی ذهنی^[۱۲۱] ، رویا و درک طرحهای غامض هندسی سروکار دارد و ادراکات آن کل نگر^[۱۲۲] هستند ، همچنین از یک حس بسیار پیشرفته برای ادراک فضایی و طرحها برخوردار است(اتکینسون و اتکینسون و هلیگارد ۱۹۸۳ص ۹۱و۹۲ ) در مورد تفکر خلاق عملا هر دو نیکره مغز می تواند دخیل باشد چرا که عملا یک فرد خلاق ایده آل کسی است که بتواند وظایف اختصاصی هر دو نیمکره را ست و چپ را به نحوی مکمل ادغام نموده و مورد استفاده قرار دهد. با این حال اگر در پی پاسخ مشخص تر باشیم باید بگوئیم شواهدی که بر اساس مقدار زیادی اطلاعات روان سنجی قرار دارد حاکی از آن است که در انواع متعددی از آزمونهای تفکر خلاق ، بزرگسالان نرمال که در وظایف مغزی نیمکره راست تخصص دارند تقربیا بدون استثناء از افرادی که شیوه ادغام تفکر دو نیمکره را بکار می برند ، پیشی می گیرند ( تورنس ، ۱۹۷۹، ص ۱۵۵) . دانشمندان در دانشگاه درکسل فیلادلفیا مغز را در لحظه ای که ایده نابی به آن می رسد مورد تحقیق قرار دادند . در این آزمایش از دو گروه داوطلب استفاده شده بود. یک گروه از این داوطلب ها را منتظر گذاشتند تا به آنها یک معما داده شود . وقتی که معما داده شد از آنها خواستند بگویند وقتی که معما را حل کردند آیا یکباره به ذهن آنها خطور کرده است یا برای انجام آن فکر کرده اند . دانشمندان با آزمایش مغز این افراد متوجه شدند سمت راست مغز آنها به شدت درگیر است ، بخصوص بخش از مغز که مسئول دیدن است (روزنامه همشهری مورخه ۲۲/۰۲/۱۳۸۸، ص۲۴).
دیدگاههائیکه تفاوتهای فردی در سبکهای شناختی و توانائیهای ذهنی را براساس کارکردهای اختصاصی نیمکره های مغز تبیین می کند به اندازه کافی جذاب و جالب به نظر می رسند اما واقعیت این است که این فرضیات بیشتر بر حدس و گمان متکی هستند تا شواهد تجربی ( براهنی و دیگران ، ۱۳۶۶ ، ص ۹۲). یکی از مشهورترین نظریه ها در زمینه ارتباط عملکرد نیمکره ها و بخشهای خاص مغز با تفکر و عملکرد خلاق نظریه هرمان^[۱۲۳]است نظریه او به مفهوم تسلط مغز مشهور است وی ساختمان مغز را به چهار قسمت A-B-C-D تقسیم و اعتقاد داشت افراد به یک اندازه و به یک شیوه از نیمکره ها و قسمتهای چهارگانه مغز استفاده نمی کنند افراد نیمکره های مغز مسلط و غالب دارند که شامل فعالیتهای خاص حسی ، حرکتی و تحلیلی و… است اما در مورد تفکر و عملکرد خلاق نمی توان از نیمکره خاص صحبت کرد به نظر او هیچ یک از قسمتهای مغز به تنهائی کامل و خلاقانه عمل نمی کند بلکه این نقش مربوط به تمامی مغز است مگر هنگامی که با ورودی از دیگر قسمتها ، تحریک یا حمایت شود (حسن زاده ، ۱۳۸۳، ص ۳۰).
ویژگیهای شخصیتی^[۱۲۴] و خصوصیات افراد خلاق
محققین سرشناس آزمایشگاه روانسنجی دانشگاه کارولینای شمالی آمریکا ازجمله تی.جی . تورستون و جی . جی . میلنجر( ۱۹۵۴) طی پروژه ای مشترک با دانشگاه شیکاگو که قصدشان ساخت یک آزمون معتبر برای سنجش خلاقیت (CREE) پرسنل شرکت عظیم جنرال موتورز و شناخت افراد خلاق و غیر خلاق بود دریافتند : افراد خلاق ، کار منظم و سیستماتیک را دوست ندارند ، کم حوصله بوده ، از گوش دادن به سخنرانی در رنج هستند، بی قرار و ناآرام می باشند، در بیان عقاید خود صراحت دارند ، اهل مطالعه هستند اما نه برای حل مشکلات ، تمایلات هنری مشخصی دارند ، وقت زیادی در بیرون از منزل سپری نمی کنند، از مشکلات نمی هراسند، نگرانی کمتری از آینده دارند ، تحت شرایط فشار بهترین ایده ها را ارائه می دهند(کرمی ، ۱۳۸۵، ص ۵). مردم کنجکاو هرگز خسته نمی شوند برای آنها زندگی یک پژوهش پایان ناپذیر است (رابینز،۱۹۹۱). اقلیت خلاق مثبتند آنان کسانی هستند که در میان تردیدها و نومیدیها ، جرقه امید و خوش بینی را روشن نگه می دارند اقلیت خلاق به پیشرفت فرهنگ معتقد بوده و تحرک افزون تری به چرخهای تاریخ ، توسعه و ترقی جامعه و بشریت می دهند(سوری ، ۱۳۷۴، ص۲۳۸). افراد خلاق خود را مقید می شمارند تا از حد انتظاری که دیگران از آنها دارند فراتر روند(بیچر ،۱۸۸۰). ازنظرافراد خلاق هر گز زمان برای نیل به هدف محدود نیست (الیوت). این جملات تنها گوشه ای از اظهار نظر صاحبنظران در مورد خصوصیات افراد خلاق است . برخی از روانشناسانی مانند تایلور و بارون^[۱۲۵] (۱۹۶۳) کوشیده اند خلاقیت را با ویژگیهای شخصیتی مشخص سازند آنان ویژگیهای بارزی چون استقلال عمل ، نسبی گرائی ، اذعان به اشتباه ، میل به پیچیدگی و تازگی و شوخ طبعی را برای خلاقان برشمرده ا ند( کفایت ، ۱۳۷۳، ص ۶۶و ۶۷) . استیز^[۱۲۶] نیز سلامت روانی ، انعطاف پذیری ، ترجیح پیچیدگی ، استقلال رای و قوه ابتکار را ازجمله خصوصیات خلاقان برشمرده است ( سیدعامری ، ۱۳۸۱، ص ۱۰۰). افراد خلاق حتی از دوران کودکی معمولا خصوصیات شخصیتی و رفتاری متفاوت ، جالب و گاها عجیب دارند . مطالعه در احوال دانشمندان و هنرمندانی که دستاوردهای اصیل و مهمی در رشته هایشان داشته اند نشان میدهد که عوامل شخصیتی نظیر استقلال در قضاوت ، برخورداری از انگیزه پیشرفت ، ابتکار عمل و بردباری در برابر ابهامات از جمله شرائط مهم در دستیابی به کشفیات خلاق هستند ( هلیگارد ، ۱۳۶۸، ص۵۵ و۵۶ ).
ممکن است وجود این ویژگیها موجب برداشت منفی و تطابق مشکل فرد در محیط خانه ، مدرسه ، دانشگاه ، سازمان و …شود. سیستم تربیتی خانواده وآموزش پرورش معمولا الگوی پیروی از مدل های تعیین شده در آموزش مفاهیم و مهارتها را توصیه و ترجیح میدهد و از فرد انتظار دارد بر طبق باورها و شیوه های رایج ( بصورت قالبی ) در محیط رفتار نموده و فردی شبیه دیگران به بار آید. هنجارها را رعایت و از جریان عادی زندگی خارج نشود . دریافت و بازپس دادن استاندارد آنچه در قالب کتابهای درسی و برنامه های تربیتی تدوین شده مطلوب اکثریت والدین ، مربیان ، مدیران و حتی کودکان است که کمال نیل به آن مترادف موفقیت شمرده می شود. وجود سیستم سرفصل ، کتابهای معین ، نظم و انضباط ، یکنواختی در رفتار ، ارزیابی و نمره دهی و… مصادیق آن هستند. اما کودکان و افراد خلاق به سختی در این چهارچوبها و قالبها قرار میگیرند. مفهوم انضباط ، ارزیابی و حتی موفقیت تحصیلی و شغلی و نهایتا خوشبختی در نظر آنان چیزهای متفاوتی هستند بنابراین ممکن است چنین دانش آموزانی زیاد درس خوان نبوده و نمرات خوبی هم نداشته باشند و همواره با مشکل سازگاری در خانه ، مدرسه و سازمان مواجه باشند . والدین ، مربیان ، مدیران و…همه متفق القول هستند که تحمل افراد خلاق واقعا سخت است. بنا براین هیچ چیز بدتر از تحمل گروهی از افراد خلاق نیست . ممکن است تصور شود در چنین جمعی ظرفیت های مثبت مربوط به خلاقیت به ایجاد فضای مناسب کمک کند، اما چنین نیست نتایج تحقیقات نشان میدهد در جمع افراد خلاق ، ابراز مخالفت با همدیگر و میل به آزار و اذیت نیز زیاد است. بنابراین مشکل سازگاری و تحمل سخت تر خواهد بود. برای مثال دانش آموز خلاق برعکس دانش آموز پراستعداد تا حد زیادی احساس بدبینی معلم را برمی انگیزد هرچند عمدتا چنین احساسی بواسطه داشتن بار اخلاقی و مسئولیتهای حرفه ای از سوی معلم انکار می شود. چنین نتیجه مهمی از اجرای پرسشنامه ها وآزمونهای مختلف در زمینه هوش و خلاقیت بدست آمده است . معلمان در هرصورت ارزیابی مثبت تری در مورد دانش آموزان با هوش نسبت به دانش آموزان خلاق دارند . علت موضوع چه چیزی می تواند باشد ؟ کودکان باهوش و پراستعداد معمولا درپی همسانی با معلمان خود هستند ولی کودکان خلاق اصولا دنبال همسان شدن با کسی نیستند و چه بسا روحیه مخالفت با معلم نیز در آنان وجود داشته باشد .
در نمونه ای از آزمونهای مربوط به خلاقیت یک سری کارت بدون نوشته که شامل صحنه ها هستند به افراد نشان داده شده و از آنها خواسته می شود سناریو و داستانی برای موضوع طراحی نمایند . در افراد تیز هوش پاسخ ها کم و بیش شبیه هم بوده و برداشت واقع بینانه از صحنه ارائه می شود اما در افراد خلاق معمولا پاسخها متفاوت و دارای جنبه های بدیع و نو می باشند.
داشتن روحیه شوخ طبعی^[۱۲۷]و رفتارهای شاد از ویژگیهای عمومی دیگرافراد خلاق است.آزمونهای مربوط صفت شوخ طبعی را جزو رتبه سوم خلاقان و همین صفت را در رتبه نهم تیزهوشان ارزیابی می نماید . خلاق ها با نتیجه گیریهای غیر عادی و خنده دار از هر موضوعی ، فضای شاد و هیجان انگیزی برای خود و دیگران ایجاد می کنند. شوخ طبعی فرآیندهای فیزیولوژیک ، روانی و اجتماعی را ادغام یا سنتز می کند . بنابراین توانائی ایجاد شوخی و مزاح یا داشتن توانائی شوخ طبعی ویژگی مهم افراد خلاق است . بدون شوخی ، زندگی برای غالب مردم غیرقابل تحمل است. برای بسیاری از مردم شوخ طبعی یک راه بقاء و یک نیروی شفابخش است … بسیاری از پژوهشگران حل خلاق مسائل یادآور شده اند که جرقه راه حل های موفقیت آمیز از طریق شوخ طبعی زده شده است ( تورنس ، ۱۹۷۹، ص ۲۴۱).
خیالپردازی نیز چون شوخ طبعی کارکرد بسیار مثبت در رشد خلاقیت دارد نیجه معتقد بود حذف خیالپردازی مساوی با مرگ انسان است و یا سامرست موام تاکید داشت الهام پایه واساس تفکر خلاق است. در واقع آنچه امروز خیالپردازی به حساب می آید ممکن است فردا تحقق یابد .
صاحبنظران زیادی وجود دارند که علاقمند ذکر ویژگیهای شخصیتی افراد خلاقیت هستند استینر(۱۹۶۵) بارون ( ۱۹۶۹) و باربارکلارک ( ۱۹۷۹) از جمله آنان هستند. در سالهای میانی دهه ۱۹۸۰ توماس بکلی و دیوید بوید ، پس از مطالعه نوشته های مربوط به “روانشناسی خلاقیت^[۱۲۸] ” سرانجام توانستند پنج عامل زیر را به عنوان ابعاد مهم و عمومی زندگی افراد خلاق تعیین و ذکر نمایند که عبارتند از :
الف : نیاز به کسب موفقیت^[۱۲۹] : این قبیل افراد همواره در پی اهداف بلندپروازانه و موفقیت هستند.
ب : خود کنترلی^[۱۳۰] : زندگی و سرنوشت این قبیل افراد را نه شانس ، بلکه اراده و کنترل خود تعیین می کند.
ج : تحمل ریسک^[۱۳۱] : خطرکردن و ریسک نسبتا بیشتر از خصوصیات افراد خلاق است .
د : رویارویی با وضع مبهم^[۱۳۲] : برای افراد خلاق لازم نیست همه چیز برای اتخاذ تصمیمات و انجام کارها روشن باشد.
ه : رفتار نوع A : میل به دستیابی حداکثر نتایج ، حتی اگر مستلزم بی اعتنائی به اعتراضات دیگران باشد. یعنی داشتن سماجت واعتماد به نفس زیاد( غنی زاده ، ۱۳۸۷ ، ص ۶۳- ۶۲).
دراینجا با تاکید مجدد به این حقیقت که افراد خلاق واجد خصوصیات متفاوت و گاها متضاد با سایر افراد می باشند رئوس مهم ویژگیهای افراد خلاق را که در منابع مختلف آورده شده ذکر می کنیم :
۱- میل به استقلال و خودپیروی ۲- قدرت تخیل و رویا پردازی ۳- مشورت با دوستان تا والدین۴- ارتباط نسبتا سردعاطفی با والدین ۵- همانند سازی باغیر هم جنس ۶- اجتناب از وقت گذرانی۷- میل به مطالعه،نقاشی وشعرگفتن۸- بی زاری ازدروسی مثل ریاضی ۹- شوخ طبعی و بی نظمی نسبی ۱۰ – ناسازگاری و تطابق مشکل ۱۱- ابهام پذیری وتحمل پیچیدگی ۱۲- پشتکار داشتن و فعال بودن ۱۳ - تحمل ناکامیها وخستگی ناپذیری
۱۴ – انگیزه درونی قوی ۱۵ – ریسک پذیری و انعطاف ۱۶- اعتماد به نفس و جسارت ۱۷- بی اعتنائی به پاداش ، نام ونشان ۱۸ – میل به ناشناخته ماندن ۱۹ – بی میلی به تعریف و تمجید۲۰- میل به آزادی و فراراز محدودیت ۲۱ – مهارت کلامی قوی ۲۲- توجه به ارزشها نه قوانین۲۳- نیل به دستاورد نه نتیجه و…
(پیر خایفی ، ۱۳۷۷، ص ۱۴و ۱۳)و( کولدری رو ، ۲۰۰۱، ص ۸).
تخیل بسترخلاقیت^[۱۳۳]
توانایی انسان به ارائه ایده های نو و نیل به موفقیت نامحدود است . براین اساس بیان آلبرت انیشتین بسیار ارزشمند خواهد بود که “خیالپردازی مهم تر از حقایق است". خیال آدمی چون پرنده تیز پروازی است که می تواند با عبور از حصار زمان و مکان و محدودیت تجارب حسی ، بر فراز هر بلندی نشسته و آشیانه زیبائی در آن بسازد . ارتباط خلاقیت و تخیل را تقربیا تمام روانشناسان و محققین مربوط تاکید می نمایند این دو هرچند مقولات جداگانه ای هستند لکن چنان بهم پیوسته اند که تصور هرگونه خلاقیت بدون پشتوانه تخیل غیر ممکن می نماید . برخی از صاحب نظران تخیل دوران اولیه کودکی را عامل بروز و شکل گیری قوه خلاقیت می دانند . زیگموند فروید معتقد است تفکر خلاق شکل عالی تخیلات آزاد و بازیهای دوران کودکی است. بنابراین به زعم وی سرچشمه خلاقیت را باید در تجربیات دوره کودکی جستجو نمود . گستره خلاقیت هرچند می تواند در طول تمام عمر انسان پهن شده باشد. لکن روانشناسان نقطه اوج آنرا در حدود سی سالگی تصور می نمایند چه بسا در اکثر موارد بنا به فقدان شرائط مناسب محیطی ، گاهش انگیزه ، افزایش میزان رفتارهای محافظه کارانه و… از آن پس فروکش نیز می کند . بازی و نقاشی از مهم ترین عناصر بروز تخیل و خلاقیت کودکان به شمار می روند به وسیله آنها کودکان تفکرات و احساسات خود را بیان می کنند و شیوه های کشف و تسلط بر جهان را می آموزند .
جاندارپنداری^[۱۳۴] کودکان خصوصیت ویژه و زیبائی است که از حدود ۲سالگی شروع و تا سنین ۴ و ۵ سالگی تداوم پیدا می کند و در سن ورود به مدرسه از بین می رود . در این حالت کودکان اشیاء بی جان مثلا عروسک را با شعور و زنده می پندارند و چه بسا با آن انس گرفته و سخن می گویند و یا یک چوب دراز نقش اسب راهورای برای کودک بازی می کند . برنامه های کارتونی تلویزیون دقیقا بر این اساس ساخته شده و مورد توجه و علاقه ویژه کودکان خردسال است . دراین سنین قوه خلاقیت کودکان عمدتا در بطن جریان جاندار پنداری شکل می گیرد تا اینکه بعدها مهارتهای ارتباطی و استدلال آنها افزایش یافته و خلاقیت نیز متوجه زمینه های دیگر مثلا بازیهای سازنده ( کشیدن نقاشی و ساختن چیزها با بهره گرفتن از خمیر، کل ، آجر ، کاغذ ، تخته و…) می شود در واقع کشیدن هر نقاشی و درست کردن هرچیز نمود قوه تخیل و نشانه میزان خلاقیت کودک است . بنا به آنچه گفته شد تشویق و تقویت اشکالی از قدرت تخیل کودکان در خانه و مدرسه ، در حقیقت روشی است که منجر به رشد خلاقیت و نوآوری آنان می گردد . اهمیت موضوع را با بیان عالمانه سامرست موام متذکر می شویم که گفته است ” تخیل و الهام پایه واساس تفکر خلاق است ” ( موید نیا ، ۱۳۸۴ ، ص ۱۶۳).
خلاقیت در موج سوم
الوین تافلر ( ۱۹۸۰) یکی از مشهورترین نویسندگان و نظریه پردازان امریکایی ، در تبیین جهت و جریان تمدن بشری و آینده جوامع کتابی تحت عنوان ” موج سوم^[۱۳۵] ” نگاشته و نظریه مهم علوم اجتماعی و سیاسی خود را در آن توضیح داده است . شالوده کتاب تافلر بر این اساس استوار است که تاریخ بشر تاکنون دو انقلاب را پشت سرگذاشته : انقلاب کشاورزی و انقلاب صنعتی . اکنون در آستانه سومین آن ، یعنی انقلاب الکترونیک قرار گرفته ایم . موج سوم نامی است که به همین انقلاب گذاشته شده است. عنوان انقلاب از آن جهت به این جریان اطلاق می شود همانطوریکه انقلاب صنعتی باعث ویرانی ساختارهای نظام کشاورزی شد انقلاب الکترونیک هم ساختارهای نظام صنعتی را متلاشی کرده یا خواهد کرد و بحران جهان کنونی نیز ناشی از این انتقال پرتنش است . در عصر حاضر هیچ چیز بدون تغییر باقی نخواهد ماند . آینده سیال است نه منجمد . آینده با تغییر و دگرگونی تصمیمات روزمره مان ساخته می شود و هر رخدادی بر رخدادهای دیگر اثر خواهذ گذاشت … بنا براین برخورد ما با مسائلی که در پیش داریم این خواهد بود به جریاناتی از تحول بپردازیم که زندگی ما را بیشتر دگرگون می کند و روابط نهانی آنها را برملا سازیم و این کار را صرفا به این علت انجام نمی دهیم که این جریانات به خودی خود دارای اهمیت هستند بلکه بخاطر شیوه ای است که این جویبارهای تحول باهم تلاقی می کنند و رودخانه های وسیع تر و خروشان تر تحول را تشکیل می دهند که آنها هم به نوبه خود بهم می پیوندند و موج سوم را بوجود می آورند بنابراین خصوصیت بارز و مهم موج جدید همانا تغییرات ، تحولات و خلاقیت ها خواهد بود . موج سوم یک آرمانشهر عملی برای آینده است درآن تفاوتهای فردی ، تنوع نژادی و فرهنگی و اهمیت خانه پذیرفته خواهد شد. چنین تمدنی ایستا نیست بلکه با نوآوریهای خود دائما در حرکت است… قادر است علائق زیادی را برای خلاقیت هنری جلب کند… افراد و نهادها که به تنوع کم وتحول آرام عادت داشته اند به ناگهان خود را درگیر با تنوع بسیار و تحولات سریع می یابند . فشارهای متقاطع از حد توان آنها برای تصمیم گیری و عکس العمل خارج است . نتیجه آن “شوک آینده^[۱۳۶] ” است . برای ما فقط یک راه بیشتر باقی نمی ماند . باید خودمان و نهادهایمان را برای مقابله با واقعیات تازه از نو بسازیم . این قیمتی است که باید برای راه یافتن به آینده ای کارساز و انسانی پرداخت …( تافلر، ۱۹۸۰، صص ۱، ۱۷۹، ۱۸۰، ۴۹۵ و ۴۹۹ ).
خلاقیت به عنوان فرایند^[۱۳۷]
یکی از سوالهای مهم در باره خلاقیت آن است که انسانهای مختلف چگونه خلاقیت خود را بروز می دهند ؟ عده ای از پژوهشگران مثل می (۱۹۵۹) اندرسون ( ۱۹۵۹) والاس ( ۱۹۲۶) اتریک ( ۱۹۷۴) آلبرشت ( ۱۹۸۷) قائل به مرحله ای و فرآیندی بودن آن هستند. ممکن است چنین بپنداریم که ایده های نو به یک باره در ذهن ظاهر می شوند اما واقعیت امر چنین نیست بطور کلی ظهور هر ایده خلاقانه از یک فرایند هفت گانه تبعیت می کند که عبارتند از :

• آماده سازی^[۱۳۸] : ذهن براساس تجارب وآموزشها چهارچوب بروز خلاقیت را فراهم می سازد.

• بررسی^[۱۳۹] : ذهن برای درک روشنتر از ایده جدید و شناخت عناصر آن به تحقیق و بررسی می پردازد.

• تغییر^[۱۴۰] : ذهن تفاوتها و شباهتهای اطلاعات مربوط را با بهره گرفتن از تفکر واگرا و همگرا شناسایی می کند.

• دوره کمون^[۱۴۱] : ضمیر ناخودآگاه اطلاعات جمع آوری شده را برای مدتی راکد و سپس منعکس می کند.

• جرقه^[۱۴۲] : ذهن با پردازش اطلاعات قبلی ، ایده جدیدی را شکل داده و ارائه می دهد. دانته در تائید این مطلب می گوید:” شعله های بزرگ ناشی از جرقه های کوچک است “

• تایید^[۱۴۳] : فرد با آزمایش ایده جدید در یک مقیاس کوچکتر امکان عملی شدن آن را تجربه می نماید.

• اجراء^[۱۴۴] : فرد نتیجه ایده خلاقانه و آزمایش عملی موفقیت آمیز خود را به مرحله اجرا می گذارد (همتی ، ۱۳۷۸،ص ۱۸ ).

دیدگاه دیگر که متعلق به آلبرشت ( ۱۹۸۷) است یک فرایند پنج مرحله ای برای بروز خلاقیت به شرح زیر مطرح می نماید:

• جذب^[۱۴۵] : منظور توجه ویژه و شیفته شدن به یک موضوع است که اغلب نیازمند اطلاعات جدید است .

• الهام^[۱۴۶] : منظور رخنه ناگهانی و سریع یک راه حل است که به ذهن می رسد و فرد ” آهان ” می کوید.

• آزمایش^[۱۴۷] : منظور به مرحله اجراء گذاشتن ایده ها ست تا درستی و نادرستی آن معلوم گردد.

• پالایش^[۱۴۸] : منظور ایجاد اصلاحات و تغییرات لازم در ایده جدید جهت کاربردی کردن آن است .