*سر درد های پس از استرس و تمرکز فکری
*ایسکمی زودگذر مغزی(TIA) و صرع لب گیج گاهی (TLE)
*تومر های مغزی
*سر درد های خو شه ای(سلطان زاده،۱۳۸۳).
۲-۲-۸.فرضیه های مرتبط با میگرن
۲-۲-۸-۱.فرضیه عروقی میگرن:
سال ها عقیده بر این بود که مرحله سردرد حملات در اثر وازودیلاتاسیون خارج جمجمه ای و نشانه های عصبی آن به وسیله وازوکنستریکسیون داخل جمجمه ای ایجاد می شوند. مطالعات به عمل آمده درباره جریان خون مغز نشان داده اند که در طول حملات میگرن کلاسیک کاهش پرفیوژن خفیفی وجود دارد که از کورتکس بینایی آغاز می شود و با سرعت ۲ تا ۳ میلی لیتر در دقیقه به جلو گسترش می یابد. کاهش در جریان خون به طور متوسط به ۲۵ تا ۳۰ درصد می رسد (این مقدار برای توجیه نشانه های بیماری براساس ایکمی ناکافی است) و به صورت موجی و مستقل از توپوگرافی شریان های مغزی به سمت قدامی پیشرفت می کند. موج هیپوپرفیوژن به مدت ۴ تا ۶ ساعت پایدار می ماند و به نظر می رسد که پیچ و تاب های قشر مغز را دنبال می کند و شیار مرکزی یا جانبی را قطع نمی نماید و از طریق اینسولا، لوب فرونتال را طی می کند. پرفیوژن ساختمان های زیر قشری طبیعی است. نشانه های عصبی سمت مقابل در خلال هیپوپرفیوژن تمپوروپاریتال دیده می شوند؛ گاهی هیپوپرفیوژن در این نواحی بعد از قطع نشانه ها باقی می ماند. اغلب با شروع مرحله سردرد، گسترش فرونتال ادامه می یابد. در تعداد کمی از بیماران مبتلا به میگرن کلاسیک اختلالات جریان خون وجود ندارد؛ گاهی ایسکمی کانونی به حدی می رسد که موجب ایسکمی کانونی برای بروز نشانه های کانونی الزامی باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

توانایی القای نشانه های میگرن به وسیله این تغییرات مورد سوال بوده است. به طور اختصاصی، به نظر نمی رسد کاهش جریان خون مشاهده شده به حدی باشد که موجب بروز نشانه های عصبی کانونی شود. در ثانی، افزایش جریان جریان خون به خودی خود دردناک نیست و اتساع عروقی تنها، نمی تواند عامل ادم موضعی و حساسیت کانونی که اغلب در افراد مبتلا به میگرن ایجاد می شود باشد. علاوه بر این، در میگرن بدون اورا، اختلالات جریان خون معمولاً دیده نمی شوند. بنابراین احتمال اینکه انقباض و اتساع عروقی ساده، اختلال فیزیوپاتولوژیک اساسی میگرن باشند وجود ندارد. با وجود این واضح است که جریان خون مغز در خلال حملات میگرن تغییر می یابد و این تغییرات ممکن است برخی از علایم بالینی میگرن ولی نه همه آنها را توجیه نمایند.(هاریسون ،۱۳۹۰).
۲-۲-۸-۲.فرضیه عصبی میگرن:
طیف سنگری (تقویت شونده) نوعی اورای میگرنی است که با اسکوتوم (نقطه کور) بینایی تدریجاً بزرگ شونده توأم با لبه های درخشان مشخص می شود. عقیده بر این است که طیف مزبور در نتیجه تضعیف منتشر شونده ایجاد می شود که عبارت است از تضعیف آزادکننده پتاسیم فعالیت قشر مغز با حرکت آهسته (۲ تا ۳ میلی لیرت در دقیقه). قبل از تضعیف مزبور، نمای موجی افزایش فعالیت متابولیک ایجاد می شود. تضعیف منتشر شونده می تواند در اثر انواع تحریک های تجربی، شامل هیپوکسی، ضربه مکانیکی و استفاده موضعی از پتاسیم تولید شود. این مشاهدات حاکی از آن هستند که ناهنجاری های عصبی می توانند موجب حمله میگرن شوند(لی،برونر^[۵۷]،۲۰۰۹).
مطالعات به عمل آمده با اسکن توموگرافی گسیل پوزیتون (PET) نشان داده اند که ساختمان های مغز میانی نزدیک به رافه پشتی در خلال حمله میگرن فعال می شوند. در یک مطالعه بر روی میگرن حاد، تزریق سوماترتیپان موجب تسکین سردرد شد ولی تغییرات ساقه مغز مشاهده شده در اسکن PET فرقی نکردند. این اطلاعات حاکی از آن هستند که ممکن است یک «مولد (ژنراتور) ساقه مغز» عامل میگرن باشد و داروهای خاص ضد میگرن با روند پاتوژیک زمینه ای میگرن تداخل ننمایند(مک گرگور^[۵۸]،۲۰۱۰).
۲-۲-۹.سیستم عروقی تری ژمینال در میگرن:
فعال شدن سلول های واقع در هسته کودالیس تری ژمینال بصل النخاع (که مرکز پردازشگر درد ناحیه سر و صورت است) منجر به آزاد شدن نوروپپتیدهای فعال کننده عروق، شامل ماده P و پپتید وابسته به ژن کلسیتونین می شود. تصور شده است که این نوروترانسمیترهای عصبی پپتیدی، التهاب استریلی ایجاد می کنند که آوران های مربوط به حس درد عصب تری ژمینال منشاء گرفته از دیواره عروق را فعال می سازند که ایم امر موجب تولید ردد می شود. این مسأله مکانیسم بالقوه ای را برای تورم بافت نرم و حساسیت عروق دارویی متعدد مؤثر در پیشگیری یا کاهش التهاب در مدل حیوانی (مثل آگونیست های انتخابی ۵-HTID ، آنتاگونیست های NK-1، آنتاگونسیت های اندوتلین) در کارآزمایی های مربوط به میگرن نتواسته اند هیچ نوع کارایی بالینی از خود نشان دهند(هاریسون،۱۳۹۰).
۲-۲-۱۰.هیدروکسی تریپتامین در میگرن:
اطلاعات دارویی و سایر اطلاعات بر دخالت نوروترانسمیتر ۵- هیدروکسی تریپتامین ۵-HT؛ که با نام سوتونین نیز شناخته می شود) که میگرن تأکید دارند. تقریباً ۴۰ سال قبل، مشخص شد که متی سرجید برخی اثرات محیطی ۵-HT پلاکت ها در هنگام آغاز سردرد به طور دائم افت می کنند و داروهایی که باعث آزاد شدن ۵-HT می شوند ممکن است موجب آغاز حملات میگرن شوند. ثابت شده است که این تغییرات در سطوح ۵-HT گردش خون از نظر فارماکولوزی جزئی هستند و در نتیجه از میزان توجه به نقش هورمون ۵-HT در میگرن کاسته شد(برتلیسون وکاترر،۲۰۱۰).
اخیراً نقش ۵-HT در میگرن دوباره به دلیل روی کار آمدن گروه تریپتان داروهای ضد میگرن مورد توجه قرار گرفته است. تریپتان ها برای تحریک انتخابی زیر گروه خاصی از گیرنده های ۵-HT طراحی شده اند. حداقل ۱۴ گیرنده اختصاصی ۵-HT در انسان وجود دارد. تریپتان ها (مثل نارتریپتان، ریزاتریپتان، سوماتریپتان و زولمی تریپتان، آگونیست های پرقدرت گیرنده های ۵-HTIB و ۵-HTIO و ۵-HTIF و گیرنده های کم قدرت تر ۵-HTIA و ۵-HTIE هستند. اطلاعات فزاینده نشان می دهند که کارایی ضد میگرن تریپتان ها به توانایی آنها در تحریک گیرنده های ۵-HTIB که بر روی عروق خونی و پایانه های عصبی قرار دارند بستگی دارد. آگونیست های انتخابی ۵-HTIB از کارایی بالینی در میگرن برخوردار نبوده اند. تریپتان هایی که آگونیست های ضعیف ۵-HTIF هستند نیز در درمان میگرن مؤثر واقع می شوند؛ با وجود این حال حاضر تصور می شود تنها اثر ۵-HTIB در درمان میگرن ضرورت داشته باشد (هاریسون،۱۳۹۰).
۲-۲-۱۱.دوپامین در میگرن:
حجم زیادی از اطلاعات بیولوژیک، دارویی و ژنتیک از نقش دوپامین در فیزیوپاتولوژی زیر گروه های خاصی از میگرن حمایت می کنند. اکثر نشانه های میگرن با تحریک دوپامینرژیک قابل القا هستند. علاوه بر این افراد مبتلا به میگرن، ازدیاد حساسیت گیرنده دوپامین وجود دارد که با ایجاد خمیازه، تهوع، استفراغ، هیپوتانسیون و سایر نشانه های حمله میگرنی به وسیله آگونیست های دوپامینرژیک با دوزهایی که در افراد غیر میگرنی تأثیر ندارد اثبات می شود. در مقابل، آتناگونیست های گیرنده دوپامین داروهای مؤثر در درمان میگرن هستند به خصوص چنان چه به صورت تزریقی یا همراه با سایر داروهای ضد میگرن تجویز شوند. همان طور که ذکر شده، اطلاعات ژنتیکی هم چنین این احتمال را مطرح می کنند که تغییرات مولکولی در داخل ژن های گیرنده دوپامین نقش تعدیل کننده ای در فیزیوپاتولوژی میگرن همراه با اورا ایفا می کنند. بنابراین، باید تغییر انتقال عصبی دوپامینرژیک را در درمان میگرن مورد توجه قرار داد(هاریسون،۱۳۹۰؛۳۰).
۲-۲-۱۲.دستگاه عصبی سمپاتیک در میگرن:
تغییراتی در داخل دستگاه عصبی سمپاتیک (SNS) افراد مبتلا به میگرن، قبل از حملات میگرنی، در طول حملات و بین آنها رخ می دهند. عامل فعال کننده SNS همگی موجب آغاز میگرن می شوند. نمونه های اختصاصی شامل تغییرات محیطی (مثل استرس، الگوهای خواب، تغییرات هورمونی، هیچوگلیسمی) و داروهایی که موجب آزاد شدن و تخلیه ثانوی کاتکولامین های محیطی (مانند تیرامین، فنیل اتیل، فن فلورامین، -m کلروفنیل پیپرازین، ورزرپین) می شوند هستند. در مقابل، روش های درمانی مؤثر در میگرن از توانایی تقلید و / یا افزایش آثار نوراپی نفرین در SNS محیطی برخوردار هستند. به عنوان مثال، خود نوراپی نفرین، سمپاتومیمتیک ها (مثل ایزومتپتن)، مهارکننده های مونوآمین اکسیداز و مسدود کننده های سنتز پروستاگلاندین، و آنتاگونیست های آدنوزین داروهای مؤثر در درمان حاد میگرن هستند. این داروها مهار فیدبک منفی یا آزاد شدن نوراپی نفرین دوپامین درونزاد، پروستاگلاندین ها و آدنوزین را مسدود می کنند. بنابراین ممکن است استعداد به میگرن با تغییرات ژنتیکی در توانایی حفظ غلظت های کافی نوروترانسمیترهای خاص در داخل پایانه های پس عقده ای سمپاتیک ارتباط داشته باشد. این فرضیه را فرضیه نورون خالی میگرن نامیده اند(هاریسون،۱۳۹۰؛۳۰،۳۱).
۲-۲-۱۳.یافته های بالینی:
میگرن بدون اورا (میگرن شایع). در این سندرم، قبل از سردردهای راجعه هیچ اختلال عصبی کانونی وجود ندارد. میگرن بدون اورا شایع ترین نوع سردرد عروقی است. معیارهای انجمن بین المللی سردرد برای میگرن از سردرد متوسط تا شدیدی، نبض دار، یک طرفه، تشدید یابنده با بالا رفتن از پله یا فعالیت های روزمره مشابه، و همراه با تهوع و / یا استفراغ، فتوفوبی و فونوفوبی (صدا هراسی) و حملات متعدد که هر یک ۴ تا ۷۲ ساعت طول می کشند تشکیل می شوند(لاکمن؛به نقل از برومند خاجانی وهمکاران،۱۳۸۴).
۲-۲-۱۴.میگرن همراه با اورا (میگرن کلاسیک):
در این سندرم، میگرن با نشانه های هشداردهنده حسی، حرکتی یا بینایی همراه است. اختلالات عصبی کانونی در خلال حملات سردرد شایع تر از نشانه های مقدماتی هستند. اختلالات عصبی کانونی بدون سردرد یا استفراغ، با عنوان معادل های میگرن یا همراهان میگرن شناخته شده اند و به نظر می رسد در بیماران ۴۰ تا ۷۰ ساله با شیوع بیشتری رخ می دهند. واژه میگرن عارضه دار عموماً برای توصیف یافته های عصبی حمله میگرنی توأم با علایم عصبی کانونی موقتی و چشمگیر یا حمله ای که نقص عصبی دائمی بر جای می گذارد به کار می رود(برونر وسودارث،۲۰۱۰؛به نقل از مرادی،نیشاپوری،ایمانی،۱۳۹۱).
شایع ترین نشانه های مقدماتی گزارش شده به وسیله بیماران مبتلا به میگرن، نشانه های بینایی هستند که در اثر اختلال عملکرد نورون های لوب اکسی پیتال ایجاد می شوند. اسکوتوم ها و / یا توهمات در قریب یک سوم افراد مبتلا به میگرن به وجود می آیند و معمولاً در بخش های مرکزی میدان بینایی ظاهر می شوند. یک سندرم بسیار مشخص کننده در قریب ۱۰ درصد بیماران رخ می دهد که به شکل یک اسکوتوم پاراسنترال (خارج از مرکز) شروع و به شکل C بزرگ می شود. زوایای درخشان در لبه های خارجی دیده در حال بزرگ شدن می شوند و با بزرگ شدن اسکوتوم جرقه زننده و حرکت آن به طرف محیط نیمه درگیر میدان بینایی رنگی می شوند و در نهایت در افق دید محیطی از بین می روند. تمام این فرایند ۲۰ تا ۲۵ دقیقه به طول می انجامد. این پدیده با توگنومونیک میگرن است و هرگز همراه با ناهنجاری های ساختاری مغز ذکر نشده است.
معمولاً به این پدیده طیف سنگری (تقویت شده) گفته می شود زیرا لبه های مضرس C به صورت شهرک سنگربندی شده ای هستند که قلعه هایی در اطراف آن قرار گرفته اند؛ در اینجا طیف به معنای یک توهم دیداری یا شبح است(برونر وسودارث،۲۰۱۰؛به نقل از مرادی،نیشاپوری،ایمانی،۱۳۹۱).
۲-۲-۱۵.میگرن قاعده ای (بازیلار):
نشانه های قابل انتساب به اختلال عملکرد ساقه مغز، مانند سرگیجه، اختلال تکلم، یا دوبینی به عنوان تنها نشانه های عصبی حمله در قریب به ۲۵% بیماران دیده می شوند. فرم چشمگیر میگرن بازیلار (میگرن Bikerstaff) عمدتاً در افراد مؤنث نوجوان دیده می شود. حملات با کوری کامل همراه با مجموعه ای از سرگیجه، آتاکسی، اختلال تکلم، وزوزگوش و پارسنتزی دیستال و اطراف دهانی آغاز می شوند. در قریب به ۴۰درصد بیماران، وضعیت متگی (کنفیوژن) اضافه می شود. نشانه های عصبی معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ادامه می یابند و معمولاً سردرد اکسی پیتال نبض دار را به دنبال دارند. امروزه مشخص شده که سندرم میگرن بازیلار در کودکان و بزرگسالان بالای ۵۰ سال نیز ایجاد می شود. ممکن است تغییر ساختار حسی تا ۵ روز ادامه یابد و به شکل وضعیت های کنفیوژنی درآید که در ظاهر به واکنش های روانی شباهت دارند. بهبود کامل پس از حمله همیشه دیده می شود(هاریسون ،۱۳۹۰).
سندرم درد کاروتید (کاروتیدینیا) که گاهی به آن سردرد نیمه تحتانی یا میگرن صورتی گفته می شود، در افراد مسن شایع تر، و حداکثر میزان بروز آن در دهه های چهارم تا ششم زندگی است. درد معمولاً در ناحیه فک یا گردن ایجاد می شود هرچند که گاهی محل آن در اطراف دهان یا فک فوقانی است. درد ممکن است مداوم، عمیقی، مبهم و متوسط باشد و به طور اپیزودیک تبدیل به درد کوبنده یا ضربان دار شود. اغلب دردهای واضح (تیز) و یخ شکن مانند افزوده می شوند. حملات یک یا چند بار در هفته رخ می دهند و هر یک چند دقیقه تا چند ساعت طول می کشند. حساسیت (تندرنس) و ضربان های آشکار شریان کاروتید و تورم بافت نرم روی کاروتید در سمت درد وجود دارند. بسیاری از بیماران دچار سردرد ضربان دار همان سمت همراه با حملات کاروتیدینیای همزمان و نیز بین حملات می شوند. ترومای دندانی از عوامل مستعدکننده شایع این سندرم است. هم چنین به نظر می رسد گرفتاری شریان این سندرم است. هم چنین به نظر می رسد گرفتاری شریان کاروتید در اکثر فرم های مرسوم میگرن شایع باشد؛ بیش از ۵۰% از بیماران مبتلا به حملات مکرر میگرن دچار حساسیت چند نقطه از کاوتید در سمتی که اغلب در حین حملات میگرن گرفتار می شود هستند(هاریسون ،۱۳۹۰؛۳۱،۳۲).
۲-۲-۱۶.درمان میگرن
۲-۲-۱۶-۱.رویکردهای غیردارویی در تمام بیماران مبتلا به میگرن: میگرن را اغلب می توان تا حدودی با انواعی از روش های غیردارویی کنترل کرد. اقداماتی که در یک فرد به مرحله اجرا درمی آیند باید به طور روتین مورد استفاده قرار گیرند زیرا روش های ساده و مقرون به صرفه برای کنترل میگرن به شمار می آیند. افراد مبتلا به میگرن بااسترس بیشتری نسبت به افراد بدون سردرد روبه رو نمی شوند. به نظر می رسد حساسیت بیش از حد در برابر استرس روزمره را از زندگی حذف کرد، کاهش پاسخ دهی فرد به استرس دخیل باشد. از آنجا که نمی توان استرس های روزمره را از زندگی حذف کرد، کاهش پاسخ دهی فرد به استرس از طریق روش های مختلف در بسیاری از بیماران مفید واقع می شود. این روش ها عبارتند از یوگا، مراقبه اشراقی (فوق طبیعی)، خواب مصنوعی و روش های شرطی سازی مثل بیوفیدبک. در اکثر بیماران، این رویکردها در بهترین حالت، کمک کننده به درمان دارویی هستند. اجتناب از عوامل آغازگر میگرن نیز ممکن است با فواید پیشگیرانه قابل ملاحظه همراه باشد. متأسفانه بعید است که این اقدامات از تمام حملات میگرن پیشگیری کنند و در صورتی که با شکست مواجه شوند، روش های درمانی برای از بین بردن حمله ضرورت پیدا می کنند(هاریسون ۱۳۹۰؛۳۲،۳۳)
۲-۲-۱۶-۲.درمان دارویی میگرن حاد:
اساس درمان دارویی میگرن، استفاده منطقی از یک یا چند دارو، از میان داروهای متعدد مؤثر است. انتخاب رژیم درمانی بهینه برای یک بیمار به تعدادی از عوامل بستگی دارد که مهم ترین آنها، شدت حمله است. حملات خفیف میگرن معمولاً با داروهای خوراکی قابل کنترل مؤثر در درمان میگرن از یکی از سه گروه دارویی اصلی ضد التهاب ها، آگونیست های  و آنتاگونیست های دوپامین هستند.
به طور کلی باید دوز کافی هر یک از داروهای انتخابی هر چه زودتر پس از حمله مصرف شود. در صورت ضرورت یافتن مقدار اضافی دارو در مدت ۶۰ دقیقه، به دلیل برگشت نشانه ها یا عدم بهبود آنها، دوز اولیه را باید در حملات بعدی افزایش داد. درمان میگرن را باید براساس پاسخ و وضعیت هر بیمار تعیین نمود و روش استاندارد برای تمام بیماران امکان پذیر نیست. ممکن است بهسازی مداوم رژیم درمانی در هر بیمار ضرورت داشته باشد تا زمانی که روش درمانی سریع و کامل و تسکین پایدار بیمار همراه با حداقل عوارض امکان پذیر شود(برونر و سودارث^[۵۹] ،۱۳۹۱).
۲-۲-۱۶-۰۳.داروهای ضد التهاب غیراستروییدی:
شدت و مدت حمله میگرن را می توان به طور قابل ملاحظه با داروهای ضد التهابی کاهش داد. در واقع بسیاری از موارد میگرن تشخیص داده شده به وسیله داروهای ضد التهابی بدون نسخه به طور خوددرمانی بهبود می یابد. عقیده عمومی آن است که NSAID ها چنان چه در ابتدای حمله میگرن مصرف شوند بهترین تأثیر را دارند. با وجود این تأخیر این داروها در حملات میگرنی متوسط یا شدید معمولاً کمتر از حد ایده آل است. ترکیب استامینوفن، آسپرین و کافئین از سوی FDA ایالات متحده برای درمان میگرن خفیف تا متوسط تأیید شده است. اثر ترکیب آسپرین و متوکلوپرامید با یک دوز منفرد سوماتریپتان مساوی است. عوارض جانبی عمده NSAID ها عبارتند از سوء هاضمه و تحریک دستگاه گوارش(امینف^[۶۰] ،۱۳۸۲).
۲-۲-۱۶-۴.آگونیست های خوراکی
تحریک گیرنده های  می تواند حمله حاد میگرن را متوقف نماید. ارگوتامین و دی هیدروارگوتامین آگونیست های غیرانتخابی هستند در حالی که مجموعه ای از داروهای تریپتان، آگونیست انتخابی گیرنده  به شمار می روند انواعی از تریپتان ها (مثل نارتریپتان، ریزاتریپتان، سوماتریپتان، زولمی تریپتان، آۀموتریپتان، فروواتریپتان) امروزه درمان میگرن در دسترس قرار دارند(کلی،تیپر^[۶۱]،۲۰۱۲).
هرگونه از داروهای تریپتان از ویؤگی های فارماکولوژیک یک مشابه برخوردار هستند ولی از نظر تأثیر بالینی تفاوت کمی با یکدیگر دارند. ریزاتریپتان و آلموتریپتان سریع الاثر ترین و مؤثرترین تریپتان های کنونی ایالات متحده هستند. سوماتریپتان و زولمی تریپتان از نظر تأثیر و نیز زمان شروع شبیه هم هستند در حالی که ناراتریپتان و فروواتریپتان کمترین سرعت اثر، و کمترین میزان تأثیر را دارند. به نظر می رسد تأثیر بالینی، بیشتر با Tmax (زمان حداکثر سطح پلاسمایی) ارتباط دارد تا با قدرت، نیمه عمر، یا فراهمی زیستی. این مشاهدات همراه با حجم قابل ملاحظه اطلاعات نشان می دهند که ضددردهای سریع الاثر مؤثرتر از بطئی الاثر هستند(بارتلیسون،کاترر،۲۰۱۰).
متأسفانه، تک درمانی با یک آگونیست انتخابی  خوراکی موجب تسکین سریع، پایدار و کامل میگرن در تمام بیماران نمی شود. تریپتان ها در میگرن همراه با اورا مؤثر نیستند مگر اینکه پس از کامل شدن او را و آغاز سردرد تجویز شوند. عوارض جانبی اگرچه خفیف و گذرا هستند تا ۸۹% بیماران را گرفتار می سازند. علاوه بر این آگونیست های  در افراد دارای سابقه بیماری قلبی عروقی ممنوع هستند. عود سردرد از عوامل سابقه بیماری قلبی عروقی ممنوع هستند. عود سردرد از عوامل عمده محدودکننده استفاده از تریپتان است و حداقل به طور گاهگاهی در ۴۰ تا ۷۸% بیماران رخ می دهد(هاریسون ،۱۳۹۰).
فرآورده های ارگاتامین موجب تحریک غیرانتخابی گیرنده های  می شوند. باید مقداری از ارگاتامین که موجب تهوع نمی شود به کار رود زیرا دوز ایجادکننده تهوع خیلی بالا است و ممکن است موجب تشدید سردرد شود. به جز فرمولاسیون زیر زبانی ارگوتامین ، فرمولاسیون های خوراکی ارگوتامین هم چنین حاوی ۱۰۰ میلی گرم کافئین خوراکی هستند (که به منظور تئوریک به منظور افزایش جذب ارگوتامین و احتمالاً افزوده شدن فعالیت تنگ کننده عروق به کار می رود). دوز متوسط خوراکی ارگوتامین برای حمله میگرن برای حمله میگرن ۲ میلی گرم است. از آنجا که مطالعات بالینی نشان دهنده اثر ارگوتامین ها بر میگرن، پیش از تریپتان ها انجام شده اند. به طور کلی، به نظر می رسد میزان بروز تهوع در مصرف ارگوتامین بیشتر از تریپتان ها، ولی میزان عود سردرد با آنها کمتر است.
از راه بینی، سریع الثرترین انواع درمان ضد میگرن غیر تزریقی که به شکل خوددرمانی قابل استفاده اند، فرمولاسیون های داخل بینی دی هیدروارگوتامین و سوماتریپتان هستند. اسپری های بینی موجب می شوند سطوح خونی دارو در مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه به حد مناسب برسند، اما دوز فرمولاسیون های داخل بینی ناپایدار و طعم آنها بد و تأثیرشان متغیر است. اگرچه اسپری های بینی از نظر تئوری باید سریع الاثرتر باشند و حمله میگرن را به طور مؤثرتر از فرمولاسیون های خوراکی تسکین دهند، میزان اثر بخشی گزارش شده آنها تنها حدود ۵۰ تا ۶۰% است(بارتلیسون،کاترر،۲۰۱۰).
۲-۲-۱۶-۵..تجویزهای تزریقی
تجویز وریدی داروهایی مانند دی هیدروارگوتامین و سوماتریپتان (Imitrex SC) برای تسکین حمله میگرن از سوی FDA تأیید شده است. حداکثر سطوح پلاسمایی دی هیدروارگوتامین ۳ دقیقه بعد از تزریق وریدی، ۳۰ دقیقه بعد از تزریق داخل عضله و ۴۵ دقیقه بعد از تزریق زیرپوستی حاصل می شود. چنان چه حمله به حداکثر خود نرسیده باشد، تجویز زیرپوستی یا داخل عضله ۱ میلی گرم دی هیدروارگوتامین در ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران کفایت می کندو سوماتریپتان، ۲ میلی گرم زیرپوستی در قریب به ۷۰ تا ۸۰ درصد بیماران مؤثر است(گیلمور،میشاییل،۲۰۱۱).
۲-۲-۱۶-۶. آنتاگونیست های دوپامین خوراکی:
آنتگونیست های دوپامین خوراکی را باید به عنوان درمان کمکی میگرن توصیه نمود. جذب دارو در طول حملات میگرنی به دلیل کاهش تحرک دستگاه گوارش مختل می شود. تأخیر در جذب در غیاب تهوع رخ می دهد و به شدت حمله، و نه مدت آن بستگی دارد. بنابراین، در مواردی که NSAIDها و / یا سایر تریپتامین ها بی اثر هستند، افزودن یک آنتگوسیت دوپامین، مانند ۱۰ میلی گرم متوکلوپرامید به منظور افزایش جذب معده ای ضرورت دارد. علاوه بر این آنتگونسیت های دوپامین موجب کاهش تهوع / استفراغ و برقراری تحریک طبیعی معده می شوند(جکسون،کاریاما،هایاشینو^[۶۲]،۲۰۱۲).
۲-۲-۱۷.درمان پیشگیرانه میگرن:
امروزه تعداد زیادی از داروها که توانایی تثبیت میگرن را دارند در دسترس هستند. تصمیم گیری درباره استفاده از این روش به تعداد حملات و میزان تأثیر درمان حاد بستگی دارد. بروز حداقل سه حمله در هر ماه را می توان اندیکاسیون استفاده از این روش دانست. داروها باید به طور روزانه مصرف شوند و معمولاً یک تأخیر ۲ تا ۶ هفته ای قبل از دیده شدن تأثیر دارو وجود دارد. داروهایی که از سوی FDA برای درمان پیشگیرانه در میگرن تأییر شده اند شامل پروپرانولول، تیمولول، سدیم و الپروات، و متی سرجید هستند. علاوه بر این، به نظر می رسد تعدادی از سایر داروها از کارایی پیشگیرانه برخوردار باشند. این گروه از داروها شامل آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، وراپامیل، فنلزین، گاباپنتین، و سیپروهیپتادین هستند. فنلزین و متی سرجید معمولاً برای درمان موارد مقاوم به کار می روند زیرا عوارض جانبی بالقوه خطرناکی دارند. فنلزین، MAOI است و در نتیجه مصرف آن همراه با غذاهای حاوی تیرامین، ضداحتقان ها و مپریدین ممنوع است. متی سرجید می توانند در صورت استفاده به مدت بیش از ۸ ماه، موجب فیبروز خلف صفاقی یا فیبروز دریچه های قلب شود و از این رو در بیمارانی که از آن استفاده می کنند انجام مانیتورینگ ضرورت دارد؛ خطر بروز عارضه فیبروتیک تقریباً ۱:۱۵۰۰ است و بعد از قطع مصرف دارو به وضع طبیعی باز می گردد(جکسون،کاریاما،هایاشینو،۲۰۱۲).
احتمال موفقیت با هر یک از داروهای ضد میگرن ۵۰ تا ۷۵% است؛ بنابراین اگر در هر ماه یک دارو ارزیابی شود، شانس بالایی وجود دارد که تثبیت مؤثر در عرض چند ماه به دست آید. بسیاری از بیماران به اندازه کافی با دوزهای پایین آمی تریپتیلین، پروانولول، یا والپروات کنترل می شوند. در صورت عدم موفقیت این هزینه‌های غیرمستقیم حدود ۱۵ میلیارد دلار است که بیشترین قسمت آن از بین رفته استداروها یا ایجاد عوارض غیرقابل قبول، می توان از متی سرجی یا فنلزین استفاده کرد. پس از حصول تثبیت مؤثر، دارو به هزینه‌های غیرمستقیم حدود ۱۵ میلیارد دلار است که بیشترین قسمت آن از بین رفته استمدت ۵ تا ۶ ماه ادامه می یابد و سپس به آهستگی میزان آن کاهش داده می شود تا نیاز به ادامه دارو ارزیابی شود. بسیاری از بیماران قادر به قطع دارو هستند و برای مدت های طولانی دچار حملات کمتر و خفیف تر می شوند که این مسأله حاکی از آن است که داروهای مزبور ممکن است سیر طبیعی میگرن را تغییر دهند(هاریسون ،۱۳۹۰).
۲-۲-۱۸.جامعه و فرهنگ
میگرن هزینه‌های پزشکی زیادی را به خود اختصاص داده درحالیکه این هزینه‌ها سود چندانی نداشته‌اند. براورد شده است که میگرن یکی از پرهزینه ترین اختلالات عصب شناختی در جامعه اروپا است که سالانه بیش از ۲۷ میلیارد پوند هزینه داشته است(استونر،۲۰۰۸).
هزینه‌های مستقیمی که در آمریکا برای این بیماری صرف شده حدود ۱۷ میلیارد دلارد برآورد شده است. حدود یک دهم این هزینه صرف تولید تریپتان‌ها شده است. هزینه‌های غیرمستقیم حدود ۱۵ میلیارد دلار است که بیشترین قسمت آن از بین رفته است(مینی نی ،گیتو،مارچلوتی^[۶۳]،۲۰۰۸).
۲-۲-۱۹.جنبه‌های محیطی

* وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ:فِی صِفَهِ ٱلْمُؤْمِنِ، ٱلْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ^[۱۴۷] فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ.أَوْسَعُ شَیْ‏ءٍ صَدْراً وَ أَذَلُّ شَیْ‏ءٍ نَفْساً.یَکْرَهُ ٱلرِّفْعَهَ^[۱۴۸] وَ یَشْنَأُ ٱلسُّمْعَهَ^[۱۴۹].طَوِیلٌ غَمُّهُ،بَعِیدٌ هَمُّهُ،کَثِیرٌ صَمْتُهُ،مَشْغُولٌ وَقْتُهُ، شَکُورٌ صَبُورٌ مَغْمُورٌ^[۱۵۰] بِفِکْرَتِه.ضَنِینٌ^[۱۵۱] بِخَلَّتِهِ^[۱۵۲] سَهْلُ ٱلْخَلِیقَهِ. لَیِّنُ ٱلْعَرِیکَهِ^[۱۵۳].نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ ٱلصَّلْدِ وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ ٱلْعَبْدِ*
و درود خدا بر او، فرمود: (در توصیف مؤمن فرمود) شادى مؤمن در چهره او، و اندوه وى در دلش پنهان است، سینه‏اش از هر چیزى فراخ‏تر، و نفس او از هر چیزى خوارتر است. برترى جویى را زشت، و ریاکارى را دشمن مى‏شمارد، اندوه او طولانى، و همّت او بلند است، سکوتش فراوان، و وقت او با کار گرفته است، شکرگزار و شکیبا و ژرف اندیش است. از کسى درخواست ندارد و نرم‏خو و فروتن است، نفس او از سنگ خارا سخت‏تر امّا در دیندارى از بنده خوارتر است.
موضوع:(علمى، اجتماعى) روانشناسى مؤمن
امام (ع) در مقام تعریف مؤمن شانزده صفت ازاوصاف اورا یاد کرده است تابه این وسیله الگویی برترونمونه ای مثال زدنی ازانسان درجوامع اسلامی ارائه داده باشد.
وجوه بیانی و سیمای ادبی حکمت؛
الف.استعاره؛
مَغْمُورٌ بِفِکْرَتِه؛غوطه وردرافکار،فکراستعاره بالکنایه است زیرا افکارو اندیشه(مستارله) به دریا (مستارمنه)تشبیه شده است وپس از حذف دریامستارله یعنی مشبه را با مغمور(غوطه ور) که از لوازم دریا و آب است آورده تا قرینه باشدبرای مستارمنه محذوف. در اندیشه ملکوت آسمانها و زمین و دریافت آیات خدا و بینشى که از آنها کسب مى‏کند، فرو رفته است.(دردریای اندیشه)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب. تشبیه؛
نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ الْعَبْدِ؛ (نَفْسُهُ)نفس مومن مشبه مفرد مقیدعقلی به (أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ)سنگ سخت،مشبه به مفرد مقیدحسی تشبیه شده است و نوع تشبیه بلیغ،مفصل و موکّداست
وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ الْعَبْدِ؛(مومن مشبه مفرد مطلق حسی)به عبدذلیل(أذل من العبد)مشبه به مفرد مقیدحسی تشبیه شده است ونوع تشبیه مثل أصلب من الصلد است.
اراده‏اش استوار و از سنگ سخت تر است به دلیل شجاعت و پایدارى در راه خدا، در حالى که به خاطر تواضع، و معرفتى که نسبت به قدرت آفریدگار دارد از برده‏اى خواتر است.
ج.دراین کلمه کنایاتی به شرح ذیل آورده شده؛
بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ؛کنایه ایماء ازخوشرویی وبرخورد متواضعانه با دیگران است
أَوْسَعُ شَیْ‏ءٍ صَدْراً أَذَلُّ شَیْ‏ءٍ نَفْساً؛ کنایه تعریض از ظرفیت در تحمل سختی ها و مشکلات ، مقصود امام (ع) آن است که مؤمن این فضیلت را به طور کامل دارد. نفسش از هر چیز خوارتر است، یعنى به خاطر تواضعش در برابر خدا و با توجّه به موقعیّت و ارزش نفس خود که چه قدر به خدا نیازمند است.
طَوِیلٌ غَمُّهُ؛ کنایه تعریض ازغم طولانى‏اش به خاطر نگرش مداوم بر مرگ و پس از مرگ است که در پیش روى اوست.
بَعِیدٌ هَمُّهُ؛ کنایه تعریض از بلندنظری وبی توجهی به امورناچیزاست .والا همتى‏اش از آن روست که والا همّتى و دورى از پستیهاى دنیا و توجه به هدف نهایى یعنى سعادت جاودانه اخروى از ویژگیهاى مؤمن است.ورفعت و علو را فقط از خدادرخواست می کند.
مَشْغُولٌ وَقْتُهُ؛کنایه تعریض ازاهمیت مومن به وقت و عمرواین که اوقات اوبیهوده صرف نمی شود وازتمام لحظات استفاده صحیح می نمایدوبه عبارتی اوقات زندگى‏اش را به عبادت پروردگارش مشغول است.
ضَنِینٌ بِخَلَّتِهِ؛یعنی دربیان حاجت پیش خلق خدا خسیس است وآنگونه است که خداوند متعال فرموده: «حسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ.»بخاطرعفت و حیایشان نادان آن ها ثروتمند می پندارد.بنابراین کنایه تعریض از عزت نفس مومن وابای اواز عرض حاجت به خلق خداست.
سَهْلُ الْخَلِیقَهِ کنایه ایماءاست یعنی نرم خوست، و در طبع او سختگیرى و خشونت وجود ندارد.
لَیِّنُ الْعَرِیکَهِ طبعش رام است، کنایه ایماء از این که در برخورد با دیگران نرم و هموار است. اصل این کلمه: لیّن العریکه آن پوست چرمى است که موقع دباغى نرم بوده و براى دباغ مشکل نباشد.
أَذَلُّ مِنَ الْعَبْدِ؛کنایه تعریض ازفروتنی و تواضع اوست. (عرفان؛۱۳۵۸ :۲/ ۲۱۵-۲۱۱)

۴-۰۷۵ نهج البلاغه-حکمت ۳۷۱

*امام (ع) ده جمله فرموده است:
وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ:لاشَرَفَ أَعْلَى مِنَ ٱلإِسْلَامِ-وَ لاَ عِزَّ أَعَزُّ مِنَ ٱلتَّقْوَى-وَ لاَ مَعْقِلَ أَحْسَنُ مِنَ ٱلْوَرَعِ-وَ لاَ شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ ٱلتَّوْبَهِ-وَ لاَ کَنْزَ أَغْنَى مِنَ ٱلْقَنَاعَهِ-وَ لاَ مَالَ أَذْهَبُ لِلْفَاقَهِ مِنَ ٱلرِّضَا بِالْقُوتِ-وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَهِ ٱلْکَفَافِ-فَقَدِانْتَظَمَ ٱلرَّاحَهَوَ تَبَوَّأَ خَفْضَ ٱلدَّعَهِ-وَٱلرَّغْبَهُمِفْتَاحُ ٱلنَّصَبِ وَ مَطِیَّهُ ٱلتَّعَبِ-وَٱلْحِرْصُ وَٱلْکِبْرُوَٱلْحَسَدُ-دَوَاعٍ إِلَى ٱلتَّقَحُّمِ فِی ٱلذُّنُوبِ-وَ ٱلشَّرُّ جَامِعُ مَسَاوِئِ ٱلْعُیُوبِ *
و درود خدا بر او، فرمود: هیچ شرافتى برتر از اسلام، و هیچ عزّتى گرامى‏تر از تقوا، و هیچ سنگرى نیکوتر از پارسایى، و هیچ شفاعت کننده‏اى کار سازتر از توبه، و هیچ گنجى بى‏نیاز کننده‏تر از قناعت، و هیچ مالى در فقر زدایى، از بین برنده‏تر از رضایت دادن به روزى نیست. و کسى که به اندازه کفایت زندگى از دنیا بردارد به آسایش دست یابد، و آسوده خاطر گردد، در حالى که دنیا پرستى کلید دشوارى، و مرکب رنج و گرفتارى است، و حرص ورزى و خود بزرگ بینى و حسادت، عامل بى‏پروایى در گناهان است، و بدى، جامع تمام عیب‏ها است.

موضوع: (اخلاقى، معنوى، اجتماعى) ارزش‏هاى والاى اخلاقى

حضرت (ع)دراین کلمه محاسن حرکت و فضیلت های اخلاق بشررا برشمرده وبه اصول رذایل و منشأخصلت ها اشاره فرموده است….( کمره ای ؛۱۳۵۶: ۲۱/ ۴۵۷)

وجوه بیانی وسیمای ادبی حکمت؛

تشبیه؛دراین حکمت مواردی ازتشبیه بلیغ ومفروق به شرح ذیل آمده است؛
لاَ شَرَفَ(مشبه به مفردمقیدبه اعلی ،عقلی) أَعْلَى مِنَ الْإِسْلَامِ(مشبه مفردمطلق عقلی) ؛ هیچ شرافت و بزرگى بالاتر از اسلام نیست، زیرا که لازمه اسلام شرافت دنیا و آخرت است.
وَلاَعِزَّ(مشبه به مفردمقیدبه اعزّ ،عقلی)أَعَزُّمِنَ ٱلتَّقْوَى(مشبه مفردمطلق عقلی) هیچ عزّتى برتر از پرهیزگارى نیست، چون پرهیزگارى مستلزم همه صفات پسندیده‏اى است که عزّت دنیا و آخرت را به همراه دارند، پس این عزّت بالاترین عزّتهاست.
وَلاَمَعْقِلَ(مشبه به مفرد مقیدبه أحسن،حسی) أَحْسَنُ مِنَ ٱلْوَرَعِ ؛و هیچ پناهگاهى محکمتر از پارسایى نیست..
وَلاَشَفِیعَ (مشبه به مفردمقید به أنجح،عقلی)أَنْجَحُ مِنَ ٱلتَّوْبَه(مشبه مفردمطلق عقلی)ِ؛ هیچ شفیعى سودمندتر از توبه نیست. توضیح آن که لازمه توبه کردن، گذشت قطعى از کیفر توبه کننده است در صورتى که در شفاعت دیگر واسطه‏ها نتیجه قطعى نیست.
وَلاَکَنْزَ(مشبه به مفردمقید به اغنی،) أَغْنَى مِنَ ٱلْقَنَاعَه(مشبه مفردمطلق عقلی)ِ؛ هیچ گنجى بى‏نیاز کننده‏تر از قناعت نیست، قناعت به گنج تشبیه شده از آن رو که قناعت فضیلتى است که لازمه‏اش آرامش نفس و رضایت به آن چیزى است که نصیبش شده و بى‏نیازى از دیگر چیزهاست. در صورتى که هیچ یک از گنجهاى دیگر دنیا چنین نیستند
وَلامَالَ أَذْهَبُ لِلْفَاقَهِ(مشبه مرکب حسی)مِنَ الرِّضَا(مشبه به مفردمقیدبه قوت،عقلی) بِالْقُوتِ؛ هیچ ثروتى براى پیشگیرى از فقر مؤثرتر از تن دادن به روزى نیست، و این جمله نظیر جمله قبلى است. هر کس بر آنچه روزى وى شده، بسنده کند، به آسایش رسیده، یعنى از غم دنیا خواهى و جذب شدن به اهل دنیا آسوده شده است، و در آرامش فرود آمده، یعنى بستر آرامش را پناه و مرجع خود قرار داده است.
«وَ الرَّغْبَهُ مِفْتَاحُ النَّصَبِ وَ مَطِیَّهُ التَّعَبِ» درآن تشبیه جمع است زیرا درآن وَ الرَّغْبَهُ(مشبه مفردمطلق عقلی) به ۱٫مِفْتَاحُ النَّصَبِ(مشبه مفردمقیدحسی)به ۲٫مَطِیَّهُ التَّعَبِ(مشبه به مفردمقیدحسی)تشبیه شده. دلبستگى به دنیا کلید رنج و مرکب گرفتارى است، لفظ: رغبه را براى علاقه به دنیا و لفظ مفتاح را از جهت بازگشودن در رنج براى علاقه‏مند به دنیا، استعاره آورده است، و همچنین لفظ مطیّه را به اعتبار این که لازمه دنیاخواهى رنج است همان طورى که مرکب سرکش، راکب خود را رنج مى‏دهد، استعاره آورده است.
«وَالْحِرْصُ وَالْکِبْرُوَالْحَسَدُدَوَاعٍ إِلَى التَّقَحُّمِ فِی الذُّنُوبِ»درآن تشبیه تسویه و بلیغ و موکد به کاررفته زیرا وَ الْحِرْصُ وَ الْکِبْرُ وَ الْحَسَد(مشبه متعدد)به یک مشبه به یعنی(دواع)دَوَاعٍ إِلَى التَّقَحُّمِ فِی الذُّنُوبِ تشبیه شده است. التقحّم یعنى: با سرعت وارد شدن، پس حرص به دنیا باعث ظلم، دروغ، فساد، ترس، بخل و نظایر آن از رذایل است، و کبر و گردنفرازى انگیزه بى‏انصافى و تواضع نکردن، خودخواهى، بى‏باکى و عدم بردبارى و نظایر آنهاست، و حسد نیز باعث ظلم، دروغ، فساد در زمین و دیگر گناهان است وحرص، گردنفرازى و حسد انگیزه‏هاى آلوده شدن به گناهانند.
«وَ الشَّرُّ جَامِعُ مَسَاوِئِ الْعُیُوبِ »شرّ (مشبه مفردمطلق عقلی) به جَامِعُ مَسَاوِئِ (مشبه به مفردمقیدعقلی) تشبیه شده است(عرفان ؛۱۳۵۸ :۲/ ۲۲-۱۹)
کنایه؛
مجموع حکمت کنایه تعریض است و هدف از آن هاتشویق به ایجاد فضیلت های هفتگانه فوق می باشد.

۴-۰۷۶ نهج البلاغه-حکمت ۴۷۱

* وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ: لاَ خَیْرَ فِی ٱلصَّمْتِ^[۱۵۴] عَنِ ٱلْحُکْمِ^[۱۵۵] کَمَا أَنَّهُ لاَ خَیْرَ فِی ٱلْقَوْلِ بِِالْجَهْلِ ِ*
و درود خدا بر او، فرمود: در آنجا که باید سخن گفت، خاموشى سودى ندارد، و آنجا که باید خاموش ماند سخن گفتن خیرى نخواهد داشت.
موضوع:(علمى، اجتماعى) شناخت جایگاه سخن و سکوت
حضرت(ع)دراین حکمت به دوصفت رذیله اشاره فرموده اند.اول سکوت بیجا درمواردی که لازم است انسان لب به سخن بگشایدوحق را بگوید.دوم سخن گفتن درجایی که انسان نسبت به حقیقت موضوعی جهل داشته باشد…(موسوی ؛۱۳۷۶: ۵/ ۵۳۹)

- باستا وانتاپا (Bastavanthapa)، یادگیری را تغییر در رفتار موجود زنده می داند که بر اثر تجربه یا آموزش پدید می آید. به عبارتی دیگر، یادگیری در واقع نوعی فعالیت ذهنی است که در طی آن با کسب دانش، نگرش و مهارت تغییر رفتار ایجاد می گردد (Bastavanthap; 2003).
- باستابل (Bastable)، یادگیری را این چنین تعریف می کند: تغییر دائمی خواسته یا ناخواسته در رفتار که در نتیجه فرآیندهای پویا در طول عمر رخ می دهد و توسط آن فرد دانش، مهارت و یا نگرش جدیدی کسب می کند که قابل اندازه گیری بوده و می تواند در هر زمانی و هر مکانی در اثر محرکهای محیطی رخ دهد (Bastable ; 2003).
روانشناسان یادگیری را تغییر رفتار از راه تجربه تعریف کرده اند. علاوه بر مفهوم رفتار، توجه به معنی تجربه نیز لازم است. تجربه یعنی تأثیر متقابل فرد و محیط روی یکدیگر، این تأثیر متقابل جریانی است که دائماً روی می دهد. یعنی فرد پیوسته در حال تجربه است، روی محیط تأثیر می کند و تحت تأثیر محیط قرار دارد. روی این اصل باید دانست یادگیری جریانی است که از ابتدای زندگی شروع می شود و پیوسته ادامه دارد (یارمحمدیان، ۱۳۷۷: ۶۳).
در تأیید این سخن که یادگیری فرایندی مادام العمر است، کریمی، نصر و بقراطیان می نویسند:
انسانها نه تنها می توانند در طول زندگی یاد بگیرند بلکه در کل زندگی و حتی دوره بازنشستگی نیز درگیر یادگیری هستند. از این رو، همانطور که کروپلی و کنایر (۲۰۰۰) معتقدند: « تمایز در عملکرد یادگیری میان افراد در سنین مختلف، به جای آنکه نشانه ای از عدم توانایی اساسی برای یادگیری در سنین خاصی باشد، انعکاسی از ویژگیهای خاص یادگیرندگان از شرایط یادگیری است » (کریمی، نصر و بقراطیان، ۱۳۸۸: ۳-۲).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اما مسئله ای که در اینجا مطرح می شود این است که: آیا یادگیری باید به تغییر رفتار بینجامد؟ و آیا عملکرد متفاوت از یادگیری است؟
روانشناسان معمولاً برای پیدا کردن شواهد یادگیری، به تغییراتی که در رفتار افراد در نتیجه تجربه روی می دهد، توجه می کنند. اما همه تغییراتی که در رفتار ایجاد می شوند، بیانگر یادگیری نیستند. پس به طور خلاصه، یادگیری به این صورت تعریف می شود: تمام تغییرات نسبتاً دایمی در پتانسیل رفتار که از تجربه ناشی می شوند، ولی به علت خستگی، رسش، داروها، آسیب یا بیماری نیستند (شکل ۲-۴ را ببینید).
تغییر رفتار
تغییرات واقعی یا بالقوه قابل مشاهده بعد از تجربه که شواهدی در اختیار ما بگذارد که یادگیری رخ داده است.
یادگیری
تمام تغییرات نسبتاً دائمی در پتانسیل رفتار که از تجربه ناشی میشوند ولی به علت خستگی، رسش، داروها، آسیب یا بیماری نیستند.
تجربه
تماس گرفتن با، مشارکت کردن در، مواجه شدن با رویدادهای بیرونی یا درونی که ارگانیسم نسبت به آنها حساس است.
شکل ۲-۴ شواهد یادگیری در تغییرات واقعی یا پتانسیل رفتار در نتیجه تجربه، یافت می شود. اما یادگیری، به خودی خود، فرایندی عصب شناختی، نادیدنی، و درونی است (لفرانسو، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷: ۹-۸).
وقتی درباره تغییر رفتار صحبت می کنیم منظور ما این است که در اثر تجربه، افکار، نظرها، تمایلات، عادات افراد تغییر می نماید. خلاصه این تغییر در زمینه عقلانی، در رغبت ها و هدف ها و در اعمال و عادات فرد باید ظاهر شود. تجربه عبارت از تأثیر متقابل فرد و محیط در یکدیگر است (شریعتمداری، ۱۳۸۲: ۳۱۷).
از آنجایی که ممکن است آنچه یاد گرفته می شود بلافاصله مورد استفاده قرار نگیرد بنابراین می توان گفت که توان عمل کردن متفاوت از یادگیری حاصل شده است (هرگنهان، السون، ترجمه سیف، ۱۳۸۶: ۲۸).
لفرانسو نیز با نویسندگان بالا هم رأی است که یادگیری می تواند علاوه بر تغییرات در قابلیت – یعنی، در توانایی انجام دادن کاری – تغییرات در آمادگی – یعنی، رغبت عمل کردن – را نیز شامل شود. در ضمن، دلیل اینکه یادگیری صورت گرفته است می تواند به فرصت عمل کردن نیز بستگی داشته باشد (لفرانسو، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷: ۱۰).
یک علم به یک موضوع ^[۸۵] مشاهده پذیر و اندازه پذیر نیازمند است، و در علم روانشناسی آن موضوع رفتار است. بنابراین، هر آنچه که ما در روانشناسی مطالعه می کنیم باید از طریق رفتار قابل ارائه باشد، اما این بدان معنا نیست که رفتاری که ما مطالعه می کنیم یادگیری است. ما رفتار را مطالعه می کنیم تا بتوانیم درباره فرایندی که به باور ما علت تغییر رفتار مورد مشاهده است استنباط هایی انجام دهیم. غالب نظریه های یادگیری در این نکته توافق دارند که فرایند یادگیری را نمی توان به طور مستقیم مطالعه کرد، بلکه ماهیت یادگیری را تنها از تغییرات رفتاری می توان استنباط کرد. بی. اف. اسکینر تنها نظریه پرداز جدا از این قاعده است. برای اسکینر تغییرات رفتاری، یادگیری هستند و نیاز به استنباط هیچ فرایندی دیگری نیست. اما اکثر نظریه پردازان دیگر می گویند که تغییرات رفتاری از یادگیری ناشی می شود. و فرایند یادگیری را واسطه رفتار می دانند. برای آنان، یادگیری چیزی است که در نتیجه تجارب معین صورت می پذیرد و پیش از تغییر رفتار رخ می دهد. در چنین تعریفی، یادگیری یک متغیر رابط یا میانی ^[۸۶] تلقی می شود. متغیر رابط یک فرایند فرضی است که فرض می شود بین محرک ها و پاسخ های مشاهده شده اتفاق می افتد. متغیر مستقل^[۸۷] (تجربه) سبب تغییر در متغیر رابط (یادگیری) می شود و این به نوبه خود متغیر وابسته^[۸۸] (رفتار) را تغییر می دهد. این موقعیت را می توان مطابق شکل ۲-۵ نشان داد.
متغیر وابسته
متغیر رابط
متغیر مستقل
تغییرات رفتاری
یادگیری
تجربه
شکل۲-۵ ارتباط میان متغیرها، تجربه و یادگیری
(هرگنهان، السون، ترجمه سیف، ۱۳۸۶: ۲۳).
۲-۷- نگاهی تاریخی به سلامت و بیماری
از قرن هفدهم تا اوایل قرن بیستم، بیشتر مردم جامعه غربی می پنداشتند که بیمار شدن، چیزی است که ناگهان برای «شخص اتفاق می افتد» و نمی توان برای ایمن ماندن از آن کاری انجام داد. با این تعبیر زمانی که مردم بیمار می شدند، فقط درصدد مراقبت های پزشکی بودند تا بهبود یابند (کرتیس، ترجمه فتحی آشتیانی و عظیمی آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۵).
در آن زمان به انسان تنها از جنبه های روانی و اجتماعی نگریسته می شد و نظریه پردازی ها در مورد او تنها با توجه به این دو بعد بود. اما زمانی که فرد به الگوی زیستی – پزشکی اضافه شد، تصویری وسیع تر و متفاوت تر در این باره که سلامت و بیماری چیستند به دست آمد. این دیدگاه جدید شامل تأثیر متقابل جنبه های زیستی، روانی و اجتماعی زندگی شخص است. در نتیجه این دیدگاه را الگوی زیستی روانی اجتماعی^[۸۹] می خوانند.
دیدگاه زیستی روانی اجتماعی
نقش عوامل زیستی
عوامل زیستی شامل چه چیزهایی می شوند؟ این واژه شامل عوامل ژنتیکی و فرآیندهایی است که ما به واسطه آنها، ویژگی هایی را از والدین خود به ارث می بریم، و همچنین کارکردهای فیزیولوژیکی فردی است. برای مثال، آیا بدن در بعضی از موارد، واکنش زیاده از حد، مانند واکنش های حساسیتی به مواد غیر مضری مانند گرده گیاهان یا گرد و غبار نشان می دهد؟
نقش عوامل روانی
رفتار و فرایندهای روانی، مرکز توجه علم روانشناسی هستند که عبارتند از: شناخت ها، احساسات و انگیزه ها.
شناخت: فعالیتی است روانی شامل دریافت، یادگیری، به یاد آوردن، تعبیر و تفسیر، فکر کردن، باورها، و حل مشکل. عوامل شناختی، چگونه بر سلامت اثر می گذارند؟ برای مثال، امکان دارد فردی اعتقاد داشته باشد که «زندگی بدون چیزهایی که من از آنها لذت ببرم ارزشی ندارد». چنانچه فردی از کشیدن سیگار لذت ببرد، آیا حاضر است برای کاهش خطر ابتلا به سرطان یا ناراحتی های قلبی، آن را ترک کند؟
هیجان ها: به احساسات ذهنی گفته می شوند که بر افکار، رفتار و فیزیولوژی اثر می گذارند و از آنها اثر می پذیرند. بعضی از هیجان ها مثبت یا خوشایندند، مانند خوشحالی و دلبستگی، و بعضی دیگر منفی هستند مانند خشم، ترس و افسردگی. برای مثال، اشخاصی که هیجان های آنها نسبتاً مثبت است، در مقایسه با آنانی که هیجان های نسبتاً منفی دارند، کمتر مستعد بیماری اند و احتمالاً به میزان بیشتری از سلامت خود مراقبت می کنند و زودتر، از بیماری بهبود می یابند.
انگیزه: انگیزه، مفهومی است در تبیین چرایی رفتار (مردم چرا آنگونه رفتار می کنند)؛ اینکه چرا بعضی از فعالیت ها را شروع، جهت آنها را انتخاب، و درباره آنها پافشاری می کنند؟ شخصی که انگیزه خوب شدن و بهتر شدن را داشته باشد، امکان دارد جهت رسیدن به هدف خود، یک برنامه ورزشی را انتخاب و به آن عمل کند. بعضی از افراد، به دلیل آنکه خواسته کسانی بر­ایشان مهم است، باعث ایجاد انگیزه در آنها می شود. والدینی که بدین علت که بچه هایشان از آنان می خواهند مواظب سلامت خود باشند، سیگار را ترک می کنند، مثالی در این باره هستند.
نقش عوامل اجتماعی
مردم در دنیایی اجتماعی زندگی می کنند، افراد به موازات تماس با یکدیگر بر هم اثر می گذارند و از همدیگر اثر می پذیرند. اما زندگی اجتماعی هر فردی، گسترده تر از مردمی است که می شناسد و یا ملاقات می کند و شامل دوایر اجتماعی مختلفی مانند جامعه و خانواده اوست که هر سطحی از آن، بر سطح دیگر اثر می گذارد.
جامعه، با ارجعیت دادن به بعضی از ارزش های فرهنگی، در سطحی نسبتاً وسیع، بر سلامت اعضایش اثر می گذارد. یکی از این ارزش ها، خوب دانستن سلامتی و و تناسب بدنی است. اغلب رسانه های گروهی – تلویزیون، مطبوعات و غیره- این ارزش ها را با ارائه مثال هایی مانند توجه داشتن به رژیم غذایی مناسب و دوری جستن از مواد مخدر و نوشابه های الکلی منعکس می کنند. رسانه های گروهی در بهبود سلامت نقش مهمی دارند ولی در بعضی موارد، رفتارهای غیر بهداشتی را نیز تشویق می کنند. اجتماع شامل افرادی است که نزدیک به یکدیگر زندگی می کنند، مانند افرادی که در یک شهر یا یک کشور زندگی می کنند. رابطه ای که مردم با یکدیگر دارند، اغلب مستقیم است و تأثیر دو جانبه ای دارد. این تأثیر را می توان در رفتارهایی مانند سیگار کشیدن و استفاده از رژیم های غذایی پر چربی مشاهده کرد. برای مثال، سیگار کشیدن در نوجوانان، در نتیجه فشار گروه همسالان است. در بعضی از موارد، مشاهده نوجوانانی که به چنین رفتاری مشغولند، آنان را تشویق به انجام دادن این کار می کند. آنان دوست دارند که محبوب واقع شوند یا خود را نسبت به سایر افراد در اجتماع، قوی نشان دهند. این مثال ها، نشانه عناصر انگیزشی روشن و قدرتمندی است که ماهیت اجتماعی دارند.
برای اغلب مردم، نزدیک ترین و با دوام ترین روابط، در میان اعضای خانواده اتفاق می افتد. کودکان بسیاری از رفتارهای بهداشتی و اعتقادات را از پدر و مادر، برادران و خواهران خود می آموزند.
نقش عوامل زیستی، روان شناختی و اجتماعی را در سلامت و بیماری می توان به وضوح از توضیحات فوق الذکر درک کرد (سارافینو، ترجمه احمدی ابهری، ۱۳۸۴: ۵۲-۵۰).
۲-۸- تعریف بهداشت
سازمان بهداشت جهانی «WHO» بهداشت را یک رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی می داند و تنها عدم ابتلا به بیماری یا ناتوانی یا نقص عضو را نمی پذیرد (خالصی و عالیخانی، ۱۳۸۸: ۴).
گاندی که یکی از بزرگترین مربیان بهداشت است، آن را به منزله «آرامش و راحتی بدن» و مخالف بیماری می پندارد. او بهداشت را به عنوان حالتی مثبت از بدن (و روان) مورد نظر قرار می دهد و نه فقط فقدان بیماری جسمی و یا بیماری روان. هر انسانی که به مسأله سلامتی فکر می کند مسلماً در ابتدا به سلامت فرد انسان فکر می کند، که البته مهم است. اما معنی سلامت می تواند برای محیطی که مردم در آن زندگی می کنند نیز به کار رود. حتی برای مدرسه، منزل و یا جامعه. این موضوع را می توان در شکل ۲-۶ ملاحظه کرد.
فرد

در جماعت حاضری تا بیشتر باشد گوا
گشته یی بالانشین، فهمیده یی تا مبتدا…
از ولای سرو ز پاکان علی المرتضی
مدح ما او را نباشد هیچ کم از ناسز
گر به سوی خانه می‌آیی، ز راه درد رآ
نازم ان شمعی کزو روشن بود هر دو سرا»
(به نقل از دلیری مالوانی، ۱۳۸۱: ۱۸۷-۱۸۶)

۳-۳-۴ آثار کلیم
کلیم کاشانی، شاعر پر سخنی بوده، محمد طاهر نصرآبادی، مجموعه سروده‌های او را ۴۲ هزار بیت و صاحب سفینه خوشگو، پیرامون سی هزار بیت شمرده است. دیوان او که در آبان ۱۳۳۶ به تصحیح پرتو بیضائی به چاپ رسیده ۸۶۶۸ بیت شعر دارد و اگر مثنوی ۱۵ هزار بیتی شاه جهان نامه را بدان بیفزائیم مجموع اشعارش به همان رقمی می‌رسد، که نصرآبادی نوشته است و مثنوی شاه جهان نامهکلیم، در شرح جنگ‌ها و پیروزی‌های شهاب‌الدین سلطان خرم معروف به شاه جهان است که با این بیت آغاز می‌شود:

«الهی به سوی خودم راه ده

دل روشن و جان آگاه ده»
(به نقل از دلیری مالوانی، ۱۳۸۱: ۱۸۷)

۳-۳-۵ مقام شاعری و ویژگی‌های سخن کلیم
«همانگونه که پیش از این نوشتیم، میرزا محمد طاهر نصرآبادی، تذکره نویس همزمان کلیم، وی را (خلاق المعانی ثانی) لقب داده است و علامه شبلی نعمانی او را «آخرین ورق شعر و شاعری» (شبلی نعمانی،۱۳۳۵: ۱۷۲).
می‌دانیم مهارت کلیم بیشتر در غزل‌سرایی است.
«در غزل‌های او، زبان ساده، همراه با کلامی استوار، و واژه‌هایی برگزیده، و اندیشه‌ای غنایی آنچنان در هم آمیخته است، که وی را به صورت یکی از نامآورترین چهره‌های سبک هندی، درآورده است». (دلیری مالوانی، ۱۳۸۱: ۱۸۸-۱۸۷).
با مطالعه دیوان کلیم درمی یابیم برخی از مسائلی که موجبات ناله و فغان شاعر را فراهم آورده جنبه‌ی شخصی و فردی و برخی دیگر ریشه‌ی اجتماعی دارد، بنابراین انواع درد در دیوان این شاعر تحت دو عنوان کلی دردهای فردی و اجتماعی قابل بررسی است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• دردهای فردی

الف- پیری: جوانی نعمتی است که تا برقرار است جوانان قدر آن را نمی‌دانند و زمانی به قدر این موهبت پی می‌برند که کهولت به سراغشان آمده، تاب و توان را از آن ها برباید. کلیم در موسم پیری، در میکده‌ها به دنبال شرابی می‌گردد که زمانی در ساغر جوانی بوده است، امّا آن را نمی‌یابد:

به گرد میکده‌ها گردم و نمی‌یابم

از آن شراب که در ساغر جوانی بود
(دیوان کلیم کاشانی، ۱۹۵)

او به یقین دریافته است چین و شکن‌هایی که بر چهره‌اش نقش بسته هر یک بر عزل قوای جوانی گواهی می‌دهد:

این سطرهای چین که ز پیری به روی ماست

هریک جدا جدا خط معزولی قواست
(همان، ۹۴)

حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) درمقابل خوارج که با تفکری افراطی و هرج و مرج طلبانه شعار «لا حکم الا الله» سرمی دادند و بر نفی وجود حکومت در جامعه اسلامی اصرار ورزیده، خواهان حکومت خدا بر خویش بودند،چنین می گوید:
إِنَّهُ لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ یَعْمَلُ فِی إِمْرَتِهِ الْمُؤْمِنُ وَ یَسْتَمْتِعُ فِیهَا الْکَافِرُ وَ یُبَلِّغُ اللَّهُ فِیهَا الْأَجَلَ وَ یُجْمَعُ بِهِ الْفَیْ‏ءُ وَ یُقَاتَلُ بِهِ الْعَدُوُّ وَ تَأْمَنُ بِهِ السُّبُلُ وَ یُؤْخَذُ بِهِ لِلضَّعِیفِ مِنَ الْقَوِیِّ حَتَّى یَسْتَرِیحَ بَرٌّ وَ یُسْتَرَاحَ مِنْ فَاجِر^[۳۷۳]
یعنی: براى مردم حاکمى لازم است چه نیکوکار و چه بدکار، که مؤمن در عرصه حکومت او به راه حقّش ادامه دهد، و کافر بهره‏مند از زندگى گردد، و خدا هم روزگار مؤمن و کافر را در آن حکومت به سر آرد، و نیز به وسیله آن حاکم، غنائم جمع گردد، و به توسط او جنگ با دشمن سامان گیرد و راه ها به سبب او امن گردد، و در امارت وى حق ناتوان از قوى گرفته شود، تا مؤمن نیکوکار راحت شود، و مردم از شرّ بدکار در امان بمانند.
به عبارت دیگر، برای بیان بهترین قانون گذار می توانیم از بیان تمثیلی استفاده می کنیم: اگر زندگی اجتماعی و سازمانها و تشکیلات آنرا به یک قطار اعم از واگنها و دستگاه لوکوموتیو تشبیه کنیم، قانون به منزله راه آهن خواهد بود، پس نخست باید بدانیم یک راه آهن خوب کدام است؟

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

یک راه آهن خوب آن نیست که ریل گذاری آن ظریف و زیبا و احیانا ایستگاههای مشجر و با صفا و مأمورین خوش قیافه و خوش لباس داشته باشد، یک راه آهن خوب آن است که، دهها نکته باریکتر زمو، در تطبیق دادن وضع خطوط آن با وضع قطارهائی که از آن عبور می کند در آن رعایت شده باشد .
بدیهی است مهندسین باید تمام این جزئیات را قبلا با کمال دقت حساب کنند و در ساختن خطوط و راه ها نهایت مراقبت را در تطبیق آن با وضع قطارها و لکوموتیوها به عمل آورند، تا خطرات و سوانحی از این ناحیه پیش نیاید.
از این مثال به خوبی روشن می شود که یک مهندس لایق راه آهن آن نیست که تنها از وضع زمینها و جاده ها و طرز بریدن کوهها و ساختن پلها با خبر باشد. بلکه باید قبل از هر چیز قطارشناس باشد یعنی از تمام جزئیات لکوموتیوها و واگنها کاملا مطلع باشد تا بتواند وضع خطوط را بر وضع آن تطبیق دهد.^[۳۷۴]
نتیجه اینکه: قوانین صحیح اجتماعی را فقط باید از مکتب انبیاء و از مجرای وحی آموخت پس اجتماع بشر برای رسیدن به کمال خود نیاز به بعثت پیامبران دارد.
۳-۱-۲-۲-۱٫ نظام حکومت انبیاء
شکی نیست که یکی از شئون پیامبران و یکی از شاخصه های ولایت تشریعی آنان، حکومت و فرمانروائی آنان است، حکومتی که اصالتا مربوط به خدا و نیابتا مربوط به پیامبران و اولیاء الهی است، حکومتی که پایه های آن را دستورهای الهی و عدل و دادگری تشکیل می دهد.
بعضی انبیاء رسما رئیس حکومت و جامعه بوده اند و مردم می بایست از آنها اطاعت می کردند. آیه شصت و چهار سوره نساء بطور کلی می فرماید: «ما هر پیامبری را برای مردم فرستادیم برای این بود که مردم از او اطاعت کنند» . بنابراین هر پیامبری هر چه ادعا کند که از طرف خداست و لازم است اعمال کند، مردم باید بپذیرند.
بطور کلی هر پیامبری بر هر جمعیتی مبعوث می شود (در صورتی که پیامبری او ثابت شده باشد) هر ادعایی از طرف خدا بکند مردم باید بپذیرند.
البته در بعضی موارد هست که بعضی پیامبران خودشان متصدی حکومت نشدند، بلکه از طرف خدا حکومت دیگری را تایید کردند، چنانکه گروهی از بنی اسرائیل نزد پیامبرشان به نام «اشموئیل» آمدند و گفتند:«ابْعَثْ لَنَا مَلِکًا نُّقَاتِلْ فىِ سَبِیلِ الله؛ برای ما پادشاهی تعیین کن تا در راه خدا بجنگیم»
پیداست که خود سموئیل ملک نبوده است و گر نه مردم به او نمی گفتند از خدا بخواه که ملکی برای ما بفرستد. پس هر پیامبری دارای حکومتی از طرف خدا نبوده است ولی قدر متیقن، پیامبر اسلام (ص) حکومت برپاکردند. از انبیاء سابق هم کسانی بوده اند که حکومت داشته اند مثل حضرت سلیمان، قرآن صریحا می فرماید: ملک را به او عطا کردیم.^[۳۷۵]
بنابراین یکی از اهداف ثانوی از نبوت که در بعضی نبوت ها تحقق می یابد این است که حکومت حقه ای در روی زمین پیاده شود و مردم در زیر چتر آن حکومت حق، هم دنیا و هم آخرتشان اصلاح شود.^[۳۷۶]
در امت بنی اسرائیل، حضرت داود و حضرت سلیمان، به فرمان خدا دارای چنین حکومت حق الهی بودند، آنجا که می فرماید: «یَادَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَهً فىِ الْأَرْضِ فَاحْکُم بَینْ‏َ النَّاسِ بِالحَْقّ‏ِ وَ لَا تَتَّبِعِ الْهَوَى‏ فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ الله^[۳۷۷]؛ اى داوود! ما تو را خلیفه و (نماینده خود) در زمین قرار دادیم پس در میان مردم بحق داورى کن، و از هواى نفس پیروى مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد.
تفسیر نمونه اینگونه استنباط می کند که این آیه از پنج جمله که هرکدام حقیقتی را دنبال می کند تشکیل یافته است:
نخست مقام خلافت داود در زمین است، اما اینکه آیا منظور جانشینى انبیاى پیشین است یا خلافت الهى می باشد، با مراجعه به آیه سی ام سوره بقره متوجه می شویم که معنای دوم- یعنی خلافت الهی- سازگارتر است؟ «وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَهِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً؛ به خاطر بیاور هنگامى را که پروردگارت به فرشتگان گفت من در روى زمین خلیفه‏اى قرار دهم.»
البته خلافت به معنى واقعى کلمه در مورد خداوند معنى ندارد زیرا تنها در مورد کسانى که وفات یا غیبت دارند صحیح است، بلکه منظور از آن نمایندگى او در میان بندگان، و اجراى اوامر و فرمانهاى او در زمین است.
این جمله نشان مى‏دهد که حکومت در زمین باید از حکومت الهى نشات گیرد و هر حکومتى از غیر این طریق باشد حکومتى است ظالمانه و غاصبانه.^[۳۷۸]
حکومت به حق، همان حکومتی است که بر اساس دستورهای خدا ( نه دستورهای ظنی و تخمینی که با شک و تردید همراه است) و پیراستگی از هوی و هوس استوار باشد. یک چنین حکومتی لازم است که از تمام حدود و خصوصیات موضوع و مورد حکومت خود آگاه باشد، و در داوری اسیر تمایلات درونی و هوی و هوس نگردد و این دو بدون عصمت و علم وسیع ، امکان پذیر نیست.
۳-۱-۲-۲-۲٫ زعامت و رهبری سیاسی و حکومتی پیامبر در جامعه
مسلم است که پیامبر در دوران ده ساله پایان عمر شریف خویش که در مدینه بود، زعامت و رهبری امت اسلامی را بر عهده داشت. پرسش آن است که آیا این زعامت و رهبری در قالب حکومت و امارت بر مسلمین بود یا آن که اساسا پیامبر، تشکیل حکومت نداد و رهبری و زعامت او از سنخ ریاست معنوی رهبری مذهبی بر گروندگان و هواداران است؟
بنابراین در باب زعامت پیامبر اکرم(ص) دو بحث اساسی وجود دارد:
الف) آیا ایشان حکومت تشکیل داد؟
ب) بر فرض تشکیل حکومت، آیا ریاست و ولایت پیامبر نشأت گرفته از وحی و تعالیم دینی بود یا آن که ریشه مدنی داشت و مردم به خواست خویش ولایت سیاسی را به عهده ایشان قرار دادند؟
مراجعه به قرآن شریف، این نکته را آشکار می کند که شؤون و مناصب پیامبر منحصر درابلاغ پیام الهی و انذار مردم نیست. برای نمونه، قرآن برای پیامبر شأن، جهاد با کفار و منافقان، تشویق مؤمنان به مقاتله با مشرکان، قضا و تبیین معارف الهی قائل است که این ها فراتر از صرف ابلاغ پیام الهی و انذار مردم است. بعنوان نمونه:
«یَأَیهَُّاالنَّبىِ‏ُّجَاهِدِالْکُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیهِْمْ؛ اى پیامبر! با کفّار و منافقین پیکار کن و بر آنان سخت بگیر.»
«یَأَیهَُّا النَّبىِ‏ُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلىَ الْقِتَالِ ؛اى پیامبر! مؤمنان را به جنگ (با دشمن) تشویق کن‏.»
«وَ مَا کاَنَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَهٍ إِذَا قَضىَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لهَُمُ الخِْیرََهُ مِنْ أَمْرِهِم‏ ؛ هیچ مرد و زن با ایمانى حق ندارد هنگامى که خدا و پیامبرش امرى را لازم بدانند، اختیارى (در برابر فرمان خدا) داشته باشد.»
با توجه به این واقعیت که پیامبر دارای شؤون و مناصب مختلفی است، حکومت پیامبر، واقعه ای ناشی از شرایط خاص آن روزگار و دعوت و خواست تصادفی و اتفاقی مردم نبوده، بلکه ریشه در تعالیم اسلامی داشته است و پذیرش و بیعت و خواست مردم، زمینه ساز تحقق عینی این دعوت دینی بوده است.
به دلایل متعددی می توان اثبات کرد که ولایت سیاسی پیامبر نشأت گرفته از اسلام و وحی الهی بوده است. برخی از این دلایل به قرار زیر است:
الف) اسلام مشتمل بر قوانین و تکالیفی است که بدون برپایی دولتی دینی، نمی توان آن ها را بر شؤون مختلف جامعه اسلامی تطبیق کرد. تنفیذ احکام جزایی اسلام و تولی واجبات مالی مسلمین نظیر اخذ و تقسیم و مصرف زکات و خمس اموال و غنایم، جز با وجود دولت اسلامی محقق نمی شود. بنابراین، پیامبر در مقام اجابت به اقتضای این بخش از تعالیم دینی، ناگزیر از تصدی ولایت سیاسی بود، و البته اگر مسلمین با او همراهی نمی کردند و با بیعت و حمایت خویش از وی پشتیبانی نمی نمودند، هرگز پایه های ولایت سیاسی او تحکیم نمی گشت و این بخش از تعالیم دینی معطل می ماند اما این به معنای آن نیست که ولایت سیاسی او منبعث از مردم است و پیوندی با صمیم و ذات اسلام ندارد.^[۳۷۹]
ب) آیات قرآنی، ولایت سیاسی رسول الله را تثبیت کرده و از مؤمنان می خواهد که اوامر و فرمان های او را اطاعت کنند.
إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوهَ وَ هُمْ رَاکِعُون^[۳۸۰]؛ سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‏اند همانها که نماز را برپا مى‏دارند، و در حال رکوع، زکات مى‏دهند.
النَّبىِ‏ُّ أَوْلىَ‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِم^[۳۸۱]؛پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است.،
پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله در روز غدیر خم که به فرمان خداوند، حضرت على علیه السلام را به جانشینى خود منصوب فرمود، قبل از معرّفى و نصب آن حضرت، جمله‏ى «أ لست اولى بکم من انفسکم» را بیان فرمودند و از آنان اقرار گرفتند که آیا طبق آیه قرآن، من از شما حتّى نسبت به خودتان اولویّت ندارم؟! همه گفتند: بله.
آن گاه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: «من کنت مولاه فهذا على مولاه»^[۳۸۲] اولویّت پیامبر بر مؤمنان، در مسایل حکومتى و فردى و تمام امور است. «النَّبِیُّ أَوْلى‏» چنان که در آیه‏ى سی و شش همین سوره مى‏خوانیم: براى هیچ زن و مرد با ایمانى در برابر قضاوت پیامبر حقّ انتخاب و اختیارى نیست. «ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ» در روایات بسیارى آمده است: پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله، این اولویّت را براى امامان معصوم علیهم السلام نیز قائل بودند.^[۳۸۳]
بر اساس این دسته از آیات که به برخی از آن ها اشاره شد، پیامبر بر مؤمنان ولایت و اولویت و تقدم دارد. سخن در این است که این الوهیت و تقدم در اموری است که معمولا افراد و اقوام به رئیس خود مراجعه می کنند؛ یعنی امور اجتماعی که حفظ و صیانت و اداره اجتماع و نظام منوط به آن است، اموری نظیر برقراری نظم، احقاق حقوق افراد، جمع آوری مالیات و اختصاص آن به مستحقان و سایر مصارف لازم ، مجازات افراد خاطی، و جنگ و صلح با بیگانگان.
در آیه صدوسه توبه به یکی از شئون پیامبر که اخذ مالیات است اشاره می کند؛
«خُذْ مِنْ أَمْوَالهِِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِم بهَِا؛ از اموال آنها صدقه‏اى (بعنوان زکات) بگیر، تا بوسیله آن، آنها را پاک سازى و پرورش دهى»
اگر مجموع آیات و روایاتی که در این زمینه وارد شده اند، مورد بررسی قرار گیرد، روشن می گردد که پیامبر گرامی حاکم علی الاطلاق و قاضی و داور به حق و سایس امت می باشد، چنانکه درباره امامان معصوم هم در برخی فقرات زیارت جامعه چنین می خوانیم:
«و ساسه العباد و أرکان البلاد^[۳۸۴]»
حکومت و قضاوت پیامبر، پیراسته از هر نوع خطا و اشتباه در احکام الهی و اجراء آن بود، و از تمام خصوصیات احکام الهی و حدود آن اطلاع و آگاهی داشت و نه تنها در میان احکام و اجراء آن اشتباه نمی کرد، بلکه در موضوعات و امور مربوط به غیر حکم نیز از خطا و اشتباه مصون و پیراسته بود.
امام که پس از پیامبر گرامی می خواهد وظایف رسالت را ادامه دهد باید بسان پیامبر عالم و آگاه به تمام احکام و پیراسته از خطا و اشتباه باشد و اگر بخواهد به شکل دیگر حکومت و داوری نماید، مسأله خلافت و جانشینی منتفی گردیده و حکومتی بسان حکومتهای عادی و قضاوتی مانند قضاوت های عادی خواهد بود.