نقطه جوش

-۱۸۸٫۱۳ ˚C

دمای بحرانی

-۱۲۹٫۲ ˚C

فشار بحرانی

۵۵۷۱ kPa

ظرفیت گرمایی گاز

۳۱٫۴۶ J mol^-1K^-1

چگالی مایع در نقطه جوش

۱۵۱۶ kg m^-3

فشار بخار در ۴/۸۹ کلوین

۱۶۲٫۱۱ kPa

۱-۱۲-۴) خواص شیمیایی فلوئور
فلوئور الکترونگاتیوترین عنصر با پتانسیل یونش عادی ۸۵/۲- ولت می‌باشد. این الکترونگاتیوی بالا، قابلیت فلوئور در اکسایش بسیاری از عناصر به بالاترین حالت اکسایشی آن‌ها را بیان می‌کند. اندازه کوچک و پتانسیل اکسایش بالا باعث تشکیل فلوئوریدهای ساده و کمپلکس زیادی می‌گردد که در آن‌ها عناصر، بالاترین حالت اکسایش خود را دارند. فلوئور فعال‌ترین عنصر طبیعت بوده و با بیشتر مواد آلی و معدنی در دمای اتاق و یا حتی پایین‌تر از آن ترکیب می‌شود. مخصوصاً، ترکیبات آلی و دارای هیدروژن هنگامی که در معرض فلوئور قرار گیرند، سوخته و یا منفجر می‌شوند. عنصر فلوئور مستقیماً با گازهای نادر زنون، رادون و کریپتون واکنش می‌دهد و فلوئوریدهای آن‌ها را نولید می‌کند. در محلول گازی، فلوئور معمولاً به‌صورت یون وجود دارد [۴۲]. اکسیژن و نیتروژن در حضور یک تخلیه الکتریکی تشکیل فلوئورید می‌دهند اما به‌طور مستقیم واکنش نمی‌دهند.
فلوئور اولین عضو خانواده هالوژن‌هاست ولی در بسیاری از خواص مشابه دیگر هالوژن‌ها نمی‌باشد به علاوه، قدرت پیوند فلوئور با دیگر اتم‌ها بیشتر از هالوژن‌های دیگر است ]۴۱[.
۱-۱۲-۵) ترکیبات فلوئور
فلوئور اغلب می‌تواند در ترکیبات آلی جایگزین هیدروژن شود. با این مکانیسم فلوئور می‌تواند ترکیبات بسیار زیادی داشته باشد. ترکیبات فلوئور که شامل گازهای نادر هستند با فلوئوریدهای کریپتون، رادون و زنون تایید شده‌اند. این عنصر از فلوئوتیت، کریولیت و فلوئور‌آپاتیت بازیافت می‌شود ]۴۱[..
۱-۱۲-۶) تأثیر فلوئور بر انسان،تغذیه و سلامتی
مقدار اندکی از فلوئور در آب، هوا، گیاهان و جانوران وجود دارد. انسان از طریق غذا و آب آشامیدنی و تنفس می‌تواند فلوئور دریافت کند. فلوئورین با نسبت‌های مختلف در انواع مختلف غذا وجود دارد. چای و پوسته‌ی صدف‌ها دارای مقدار زیادی فلوئور می‌باشد.
فلوئور برای مقاوم شدن استخوان‌های بدن انسان یک عنصر اساسی محسوب می‌شود. اگر فلوئور در خمیر دندان به‌کار رود و دو بار در روز مصرف شود، مانع پوسیدگی دندان می‌شود. جذب و مصرف بیش از اندازه فلوئور باعث پوسیدگی دندان، پوکی استخوان، مشکلاتی در کلیه‌ها، سیستم عصبی و ماهیچه‌ها می‌گردد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

گاز فلوئور در صنعت تولید می‌شود. این گاز بسیار خطرناک است، به‌طوری‌که در غلظت‌های بالا باعث مرگ می‌شود. اگر غلظت گاز فلوئور پایین باشد، سبب آسیب‌هایی به گوش و چشم می‌گردد.
در اوایل قرن نوزدهم برای اولین بار فلوئور در بدن حیوانات کشف شد. اگر چه نقش فلوئور در کنترل پوسیدگی دندان مدت‌ها است که شناخته شده، ولی فقط در چند سال اخیر به ضرورت این عنصر پی برده شده است. مقادیر نادری از این عنصر در بافت‌های بدن انسان به‌ خصوص در استخوان‌ها و دندان‌ها، غده تیروئید و پوست نیز وجود دارد. ضرورت وجود مقادیر کمی از فلوئور به منظور محافظت از دندان‌ها در برابر پوسیدگی و نیاز بدن حیوانات آزمایشگاهی جهت رشد طبیعی آنان به‌خوبی روشن شده است.
توجه به نقش غذایی فلوئور در سال ۱۳۱۰ (۱۹۳۱) شروع شد و این زمانی بود که مشخص شد در افرادی که از آب فلوئور دار استفاده می کنند پوسیدگی دندان یا کم است و یا اصلاً وجود ندارد ولی در عوض دندان‌هایشان دارای لکه‌های قهوه‌ای رنگ می‌باشد. کوشش برای مشخص کردن این لکه‌های قهوه‌ای به‌وسیله‌ی یک دندان‌پزشک در کلورادو، در سال ۱۲۸۱ (۱۹۰۲) شروع شد. وقتی که نقش فلوئور در پیدایش این لکه‌های قهوه‌ای و هم‌چنین کاهش دادن پوسیدگی دندان شناخته شد، مطالعات دیگر نشان داد که مقدار کم فلوئور در آب درحالی‌که باعث کاهش پوسیدگی دندان خواهد شد، اثری از لکه‌های قهوه‌ای به‌جا نخواهد گذاشت. در سال ۱۳۲۱ (۱۹۴۲) ارتباط بین فلوئور در آب و میزان پوسیدگی دندان معلوم شده و نشان داده‌اند آبی که حاوی یک قسمت در میلیون، فلوئور باشد سبب می‌شود که پوسیدگی دندان در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد کاهش یابد و اثری از لکه‌های قهوه‌ای نیز مشاهده نشود. در برخی از کشورهای پیشرفته شیوع پوسیدگی دندان در ۲۰ ـ ۱۵ سال اخیر، به‌علت فلوریده کردن آب آشامیدنی ۵۰% کاهش داشته است.
اخیراً گزارش‌هایی در مورد زیاد شدن پوسیدگی دندان در ناحیه‌ها‌یی که فلوریده کردن آب قطع شده، داده شده است. از مجموعه نتایج گزارش‌هایی که اضافه کردن فلوئور به آب را سبب کم شدن پوسیدگی و قطع آن‌را سبب افزایش پوسیدگی دندان می‌دانند، می‌توان دلیلی بر نقش فلوئور، و نه عنصر یا عناصر دیگر، در محافظت از پوسیدگی دندان دانست] ۴۱ [
۱-۱۲-۷) نحوه­ عمل فلوئور در بدن
فلوئور محلول در آب به آسانی از روده جذب می‌شود و مقداری نیز ممکن است از معده جذب گردد. در حدود ۷۵ درصد فلوئور مصرفی در حدود یک ساعت و ۹۰ درصد آن در حدود ۸ ساعت در خون ظاهر می‌شود. از این مقدار ۵۰ درصد پس از ۲۴ ساعت از راه ادرار دفع می‌شود و نیمی دیگر به دندان‌ها و استخوان‌ها، جایی که قسمت مهمی از ساختمان آن‌ها را تشکیل می‌دهد، وارد می‌شود. صرف‌نظر از مقدار مصرفی، میزان آن در خون ثابت می‌ماند و این نشان‌دهنده‌ی قدرت کلیه در کنترل میزان فلوئور در بافت‌های بدن است که این عمل را از طریق دفع مقدار اضافه بر احتیاج بدن انجام می‌دهد. سرعت دفع فلوئور در ادرار، در افرادی که مبتلا به بیماری‌های شدید کلیوی هستند، به مراتب بیشتر از افراد سالم است. با این وجود، ارتباط بین میزان دفع ادراری آن با کل دریافت فلوئور، بسیار پیچیده است، زیرا این ارتباط به وضعیت استخوان‌ها نیز بستگی دارد.
برای آشنایی با عمل فلوئور در پیش‌گیری از پوسیدگی دندان‌ها و افزایش مقاومت آن‌ها لازم است ابتدا با ساختمان دندان‌ها آشنا شویم.
مینای دندان‌ها حاوی ماده کریستالی به نام «هیدروکسی آپاتیت» است. زمانی که فلوئور کافی در دسترس باشد، کریستال‌های جدیدی به نام «فلوئورو آپاتیت» جانشین کریستال‌های قبلی می‌شوند. برخی از دانشمندان اظهار داشته‌اند که این عمل در دندان‌های در حال رشد و تشکیل صورت می‌گیرد. جالب اینجا‌ست که این کریستال جدید نسبت به اعمال اسیدها مقاومت بیشتری دارد. میزان فلوئور لایه خارجی مینا بسیار بیشتر از لایه داخلی آن است، چرا که شروع فعالیت در ایجاد پوسیدگی در لایه داخلی دارای احتمال کمتری است.
نقش احتمالی دیگری که به فلوئور نسبت داده شده است این است که این عنصر با حضور خود در ساختمان دندان‌ها محیط نامناسبی برای رشد باکتری‌های مخرب دندان فراهم می‌سازد. این میکروب‌ها از غذاهای قندی برای رشد خود استفاده کرده و تولید اسید می‌کنند که برای دندان‌ها مضر است. سطح مینای دندان کمی بعد از ظاهر شدن و در هنگام آخرین مراحل آهکی شدن دندان‌ها قادر به برداشتن فلوئور می‌باشد. احتمال می‌رود که فلوئور موجود در بزاق از سطح دندان جذب شود و این سبب استحکام و مقاومت بیشتر دندان می‌گردد. به‌علاوه شواهدی در دست است که نشان می‌دهند فلوئور سبب پیشرفت رسوب «فسفات کلسیم» از بزاق می‌شود، بدین ترتیب فلوئور ممکن است در مراحل اولیه پوسیدگی و پس از این‌که دندان‌ها املاح خود را در محیط دهان از دست می‌دهند، سبب تسهیل آهکی شدن مجدد آن گردد. نقش دیگر فلوئور پیش‌گیری از پوکی استخوان و اختلالات استخوانی است. شواهدی وجود دارد مبنی بر این‌که مصرف فلوئور در مقادیر زیاد در دوران بزرگ‌سالی، بدون داشتن اثرات سوء، سبب حفاظت استخوان‌ها در مقابل پوکی استخوان در دوران‌های بعدی زندگی می‌شود.
فلوئور هم‌چنین سبب استحکام استخوان فک که پس از، از دست دادن دندان احتمال شکستن آن زیاد است می گردد. بدون شک این اثرات درنتیجه ممانعت از جذب استخوان از طریق کاهش حلالیت املاح در استخوان می‌باشد]۴۱ [.
۱-۱۲-۸) منابع غذایی فلوئور
منبع عمده فلوئور عمدتاً آب آشامیدنی است؛ به‌طوری‌که اگر آب حاوی یک قسمت در میلیون، فلوئور باشد، روزانه یک تا دو میلی‌گرم از این عنصر در بدن تأمین می‌گردد. حدود ۲۵% میلی‌گرم دیگر نیز از طریق چای و غذاهای جامد به بدن می‌رسد. ماهی نیز منبع خوبی از فلوئور است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که مقدار فلوئور غذاهای آماده‌شده یا پخته ممکن است ۲ تا ۳ برابر بیش از غذاهای تازه باشد و البته این در صورتی است که غذا با آب فلوریده‌شده تهیه شده باشد. فلوئور موجود در سبزیجات نیز بستگی به فلوریده شدن آب آن منطقه دارد که در آن صورت میزانش افزایش می‌یابد. مقدار فلوئور رژیم غذایی جوامع ساکن در این مناطق حدود ۳ تا ۴ برابر بیش از جوامعی است که آب منطقه‌‌ی آن‌ها فلوریده نشده است. جالب است بدانید که یک لیوان چای حاوی یک میلی‌گرم فلوئور است. غذاهای حیوانی مانند انواع گوشت، جگر و غذاهای دریایی مقادیر قابل توجهی فلوئور به ما می رسانند. پختن غذاها در ظروف تفلون میزان دریافت آن را افزایش می‌دهد]۴۲[.
۱-۱۲-۹) اثرات فلوئور بر محیط زیست
فلوئور به‌طور طبیعی در پوسته‌ی زمین، جایی‌که سنگ‌ها، زغال‌سنگ و خاک رس وجود دارد، پیدا می‌شود. فلوئور در خاکی که توسط باد جابه‌جا شده است، رها می‌شود. هیدروژن فلوئورید از طریق فرایند احتراق که در صنعت انجام می‌شود، وارد هوا می‌شود. سپس فلوئوریدهایی که وارد هوا شده‌اند، وارد زمین و آب می‌گردند. وقتی‌که فلوئور به ذرات بسیار ریز می‌چسبد، برای مدت زمان طولانی می‌تواند در هوا باقی بماند.
زمانی‌که فلوئور از هوا وارد آب می‌شود، در رسوبات ته‌نشین می‌گردد و زمانی‌که فلوئور وارد خاک می‌شود، فلوئور به ذرات خاک متصل می‌شود. فلوئور در طبیعت از بین نمی‌رود، بلکه از شکلی به شکل دیگر درمی‌آید. فلوئوری که در خاک جمع شده است، وارد گیاهان می‌شود. میزان فلوئوری که توسط گیاه جذب می‌شود به عواملی مانند نوع گیاه، نوع خاک و مقدار و نوع فلوئوری که در خاک موجود است، بستگی دارد. در مورد گیاهانی که به فلوئور حساس هستند، حتی غلظت‌های پایین فلوئور هم باعث کند شدن رشد گیاه و آسیب به برگ آنان می‌شود. جانورانی که از گیاهان حاوی فلوئور تغذیه می‌کنند، مقدار زیادی فلوئور در بدن آن‌ها جمع می‌شود. فلوئور به‌مقدار زیاد جذب استخوان می‌شود. در نتیجه، جانورانی که درصد بالای فلوئور دریافت می‌کنند، از بیماری‌های پوسیدگی دندان و از بین رفتن استخوان رنج می‌برند. فلوئور زیاد سبب کندی جذب غذا شده و از رشد بدن جانور جلوگیری به عمل می‌آید. در نهایت، فلوئور باعث می‌شود که در هنگام تولد، نوزاد جانورکم وزن باشد]۴۱[.
فصل دوم
محاسبه‌ی ضریب دوم ویریال گاز فلوئور
با بهره گرفتن از روش QCISD(T)/aug-cc-Pvtz

م) تا حد ممکن از توانایی های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای مبادلۀ اطلاعات استفاده گردد (محسنی، ۱۳۸۸، ۲۷۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

همانطور که در قسمت نکات اساسی در مورد طرح‌های اشتراک منابع اشاره شد، اشتراک گذاری منابع بجز کتاب‌ها در نشریات ادواری می‌باشد. در این بین اگر برنامه‌ریزی دقیق انجام شود و به صورت جدی به این مسئله پرداخته شود، کتابخانه‌ها علاوه بر کتاب‌ها و منابع چاپی، به نشریه‌ها و مجله‌های علمی گوناگون نیز مجهز می‌شوند. و از طریق اشتراک گذاری نشریه‌ها این امکان برای پژوهشگران بوجود می‌آید که در سطح نامحدود بتوانند از آن استفاده نمایند که در نهایت به تولید علم توسط آنان منجر خواهد شد.
۲-۱۴-۲٫ جایگاه اشتراک منابع در توسعه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی
در میان مصالح هر نهاد برنامه‌ریزی و هماهنگ کننده خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی، اشتراک منابع جایگاه ویژه‌ای دارد. اول این که مفهوم کلی برنامه‌ریزی خدمات ملی، اشتراک منابع را تا حدودی مطرح میکند. زیرا که همه انواع منابع کتابداری و اطلاع‌رسانی هر کشور، در محدوده‌ای معین به عنوان منابع ملی تلقی می‌شود. محدودیت‌ها ابتدا ناشی از این واقعیت است که تقریباً تمام خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی سازمانی و عمومی، در اصل برای مشتریان خاصی تدارک می‌شود که منافع اصلی آنان باید حفظ شود. این محدودیت‌ها همچنین به عوامل فیزیکی و عملی موجود دیگر، بخصوص به محدودیت‌های دستیابی ناشی از خدمات پست، ارتباط از راه دور، و حمل و نقل مربوط می‌شود. سایر محدودیت‌های ناشی از ملاحظات جغرافیایی، اختلاف‌های زبانی، و گاهی اوقات فقدان تسهیلات محلی جهت دسترسی می‌باشد. علاوه بر آن، محدودیت دستیابی به دسته‌ه ای خاصی از مواد طبقه بندی شده و محرمانه نیز همیشه وجود دارد و همه تدارکات برای دستیابی باید شامل تأمین ایمنی نسبی برای مواد اطلاعاتی باشد(سیوئل،^[۴۵] ۱۳۷۷، ۵۷).
به نظر می‌رسد اشتراک منابع به معنای نادیده گرفتن این حقیقت نیست که راه‌اندازی آنها ممکن است با مشکل مواجه شود و همیشه با موفقیت روبه‌رو نباشد. روش‌های دیگر برای تدارک خدمات مورد نیاز و تأثیر عدم موفقیت در ارائه این خدمات از طریق اشتراک منابع باید مورد بررسی قرار گیرد. یک حسن عمده ایجاد آن، انگیزه و آموزش مداوم کتابداران است که با نظام همکاری بین کتابخانه‌ای آشنایی لازم را داشته باشند. با این حال اشتراک منابع در جهت توسعه کتابخانهها امری اجتناب ناپذیر است که اگر با دقت به آن نگریسته شود، کتابخانهها روبه گسترش میروند. هنگامی که در بین کتابخانه‌ها این تصور بوجود آید که همکاری و اشتراک منابع در بین آنان موجب ایجاد یک هماهنگی کارآمد می‌شود و کاربران آنان می‌توانند با اطمینان از اینکه وقتی به کتابخانه مراجعه می‌کنند و برای انجام تحقیقات مشکلی در تهیه منابع نخواهند داشت، این رغبت و تمایل در آنها پدید می‌آید تا به مجموعه کتابخانه از گذشته بیشتر بها بدهند. و در این صورت است که منابع اطلاعاتی در سطح گسترده مبادله می‌شود و بجای اینکه کتاب‌ها و منابع خواندنی در بین قفسه‌های یک کتابخانه بدون استفاده بمانند، در دسترس مراجعان قرار می‌گیرند. با این عمل می‌توان منابعی را که بیشتر مورد نیاز مراجعان و استفاده‌ کنندگان است را در مجموعه قرار داد و بار معنایی کتابخانه را به عنوان مرکزی جهت انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی افزایش داد. و از کتابخانه‌ها با عنوان مراکز مدیرت دانش هر چه بهتر بهره‌برداری نمود. معمولاً کتابخانه‌هایی همکاری و اشتراک گذاری منابع با یکدیگر دارند، که دارای اشتراک موضوعی هستند. اشتراک منابع بر این اساس استوار است که یک کتابخانه توان تهیه تمامی اطلاعات مورد نیاز استفاده‌کنندگانش را ندارد. و با منابع محدود مالی مواجه است و در ضمن اینکه می‌خواهد بیشترین منابع اطلاعاتی را تهیه نمایند. طرح‌های اشتراک منابع، معمولاً بین کتابخانه‌های مختلف وابسته به یک سازمان مادر، مثل دانشگاه یا کتابخانه‌های موجود در یک منطقه جغرافیایی، اتفاق می‌افتد. بعضی از موارد اشتراک در خرید منابع اطلاعاتی به گونه‌ای است که کتابخانه‌هایی که می‌خواهند در طرح اشتراک منابع سهیم باشند با هم قراردادی امضاء می‌کنند و بر اساس آن هر کتابخانه در یک زمینه خاص موضوعی، منابع مورد نیاز را تهیه می‌کند.
۲-۱۴-۳٫ استفاده کنندگان چندگانه از منابع اطلاعاتی
اشتراک منابع را به استفاده از کالا و خدمت به عنوان یک کالای عمومی تعریف کرده‌اند. به این معنی که استفاده کنندگان در استفاده از این کالا یا خدمات شریک هستند. مشتری یا استفاده کننده از کل اشتراک به منفعتی انفرادی از کالا دست می‌یابد. نفع جمعی تمام استفادهکنندگان عبارتند از: منافع حاصل از آن کالای عمومی یا تقاضا برای آن کالا، اشتراک منابع کارآ بیانگر استفاده از منابع جمعی به عنوان سنجش منابع اجتماعی و مقایسه آن با هزینه نهایی تولید و تحویل است. اشتراک مجلات و کتاب‌ها و امانت بین کتابخانه‌ای این منابع در کتابخانه‌های دانشگاهی مثال‌های خوبی از اشتراک منابع هستند. هر کتابخانه اشتراک مجلات و کتاب‌ها را برای ارضای مجموع نیازهای مشتریان خود خریداری میکند. مطالعات استفادهکنندگان، تحلیلهای استنادی و آمار درخواست‌های اساتید و دانشجویان همگی برای تعیین ارزش بالقوه مجلات و کتابهای مختلف انجام می‌شود. تا کتابخانه بتواند درباره خرید آنها تصمیم کارآ اتخاذ کند. اگر مشتری کتابها یا مجلاتی را که کتابخانه مالک آنها نیست درخواست کند، کتابخانه امانت آن را از کتابخانه‌ای که مالک این کتاب یا مجله می‌باشد درخواست خواهد کرد. از این طریق، خریدهای یک کتابخانه بطور اشتراکی توسط کتابخانه دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. لکن، وقتی یک کتابخانه کتاب یا مجله‌ای تهیه می کند، منافع مشتریان خود را در نظر دارد و نه منافع احتمالی مشتریان دیگر کتابخانه‌ها را. تعریفی وسیع‌تر از کارایی اقتصادی به در نظر گرفتن منافع کل مشتریان توجه دارد. یک تحلیل اقتصادی از ائتلاف (ائتلاف کتابخانه‌ای) به منابع فراهم آمده برای مشتریان تک کتابخانه. به عبارت دیگر، کارایی اقتصادی برای ائتلافی که نیازهای تمام مشتریان خود را در نظر دارد، ممکن است با کارایی تهیه مواد و سیاست امانت بین کتابخانه‌ای یک کتابخانه از کتابخانه‌های موجود در ائتلاف متفاوت باشد (کینگما، ۱۳۸۰، ۱۲۵).
ممکن است کتابخانه‌ای با سیاست‌ها و خط‌مشی‌هایی که برای خود در نظر گرفته است و در برنامه‌هایی که دارد با برنامه امانت بین کتابخانه‌ای موافقت نکند و می‌توان گفت که به صورت تک کتابخانه‌ای می‌خواهد به کار خود ادامه دهد. با وجود حجم بالای انتشارات و مواد اطلاعاتی، و با توجه به اینکه کتابخانه‌ها عهده‌دار این وظیفه خطیر هستند که اطلاعات مورد نیاز اقشار مختلف را برآورده نمایند، لذا وجود بحث اشتراک منابع و همکاری بین آنان ضروری می‌باشد. در این بین گروه ذینفعان علاوه بر کاربران، خود کتابداران و اطلاع‌رسانان خواهند بود. همین که این طرح در بین کتابخانه‌ها اجرا شود، کتابداران می‌توانند علاوه بر تبادل منابع و اطلاعات کتابخانه، تجربیات خود را نیز در اختیار یکدیگر قرار دهند. و با بهره گرفتن از موقعیت بوجود آمده در سطح وسیع می‌شود کتابخانه‌ها را توسعه داد. در این طرح فاصله فیزیکی بین آنان که تا چندی بیش به مسئله‌ای منجر شده بود از بین می‌رود. ایجاد طرح همکاری در بین کتابخانه‌ها راهی را به سوی دنیای فناوری اطلاعات پیش روی قرار می‌هد تا با بهره‌گیری از امکانات فناوری، بتوانیم مطابق با استانداردهای جهانی، نظام همکاری بین کتابخانه‌ها را در انواع مختلف، اعم از تخصصی، عمومی، دانشگاهی، کودکان و نوجوانان پیاده‌سازی نمایم.
۲-۱۴-۴٫ ضرورت ایجاد دستگاه‌های اجرایی مناسب
مفهوم اشتراک منابع، در عین حالی که دربرگیرنده انواع مختلف فعالیت‌هایی است که در واژه همکاری نهفته است، به نظر می‌رسد که با آنها کمتر به منزله فعالیت‌های درون سازمانی و بیشتر به عنوان راهکار ارتباط بین جامعه استفاده کننده و اطلاعات و مدارک مورد نیاز آن سرو کار دارد. البته در کشورهای در حال توسعه، که هنوز کتابخانه‌های بزرگ و دیگر سازمان‌های اطلاع‌رسانی آنچنان که باید بر پایه استواری ایجاد نشده‌اند، بهتر است این سؤال مورد بررسی قرار گیرد که «مناسب‌ترین دستگاه‌های عملیاتی و اجرائی برای ارائه خدمات اساسی اطلاع‌رسانی و کتابداری به گروه‌های مصرف کننده اصلی کدام است؟» در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز دستگاه‌های اجرایی موجود، که خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی ارائه می‌کنند ممکن است بر اساس شکل‌بندی و سازماندهی قدیمی و نامناسب ایجاد شده باشند و خط‌مشی دستیابی به خدماتی مقرون به صرفه و مؤثر اقتضا می‌کند که دستگاه‌های اجرایی اصلی به جای تلاش برای وصل شدن به شبکه‌های خدماتی، از نو بازسازی شوند (سیوئل، ۱۳۷۷، ۲۹)^[۴۶].
به نظر می‌رسد چنانچه دستگاه‌های اجرایی مناسبی در جهت طرح اشتراک منابع به وجود آید، و قابلیت‌های زیادی در این راستا داشته باشد، می‌شود در سطح جامعه کتابخانه‌ها و حوزه علم کتابداری و اطلاع‌رسانی گام مؤثر برداشت.
۲-۱۴-۵٫ اشتراک منابع، فراهم‌آوری مشترک
هیچ کتابخانهای قادر به خرید، نگهداری و حفاظت از تمام منابع اطلاعاتی مورد نیاز کاربران نیست و اشتراک منابع به شکل امانت بین کتابخانه‌ای و تحویل مدرک، از خدمات هسته در کتابخانه است». اما برخی از دلایلی که سبب شده است تا بحث اشتراک منابع و لزوم همکاری بین کتابخانه‌ها اهمیت زیادی یابد، عبارتند از: پدیدۀ انفجار اطلاعات و رشد روزافزون دانش بشری، توسعۀ فناوری‌های نوین بویژه در حوزۀ اطلاعات و ارتباطات، رشد روزافزون قیمت منابع اطلاعاتی، سکون و یا حتی کاهش بودجه کتابخانه‌ها، افزایش تقاضا برای اطلاعات، نبود تناسب میان نیازها و منابع موجود در کتابخانه‌ها و محدودیت‌های فضای نگهداری. اشتراک منابع یکی از نخستین زمینه‌های همکاری بین کتابخانه‌هاست. باید به این نکته نیز توجه داشت که اشتراک منابع برای موفقیت خود، مستلزم به‌ کارگیری ابزارها و وسایل کمکی دیگری نیز هست؛ ابزارهایی چون فهرست‌های مشترک، فهرست مجله‌های مشترک و ابزارهایی برای تعیین مکانی که هر یک از منابع در آن جای دارد. در مورد فراهم آوری مشترک، این نوع از همکاری بین کتابخانه‌ها به اشتراک منابع بستگی دارد. در این شیوه، بین کتابخانه‌هایی خاص برای پذیرش مسئولیت فراهم‌آوری منابع اطلاعاتی در حوزه‌های تعیین شده، توافق حاصل می‌گردد. این امر در واقع درجه‌ای است از اشتراک بودجه. برخی از نکاتی که باید در این نوع از همکاری مورد توجه قرار گیرد، عبارتند از:
- کتابخانه‌هایی که در این طرح مشارکت دارند، ترجیحاً در یک منطقۀ جغرافیایی واقع شده باشند؛
- موضوعات اصلی و فرعی مورد نیاز تمامی و هر کدام از اعضا مشخص شود.
- در مورد ادواری‌ها، هم مجله‌های هسته و هم مجله‌های غیر هسته در هر زمینه تعیین شود.
- با توجه به اولویت‌های موضوعی، هر مرکزی عهده‌دار تهیۀ منابعی می‌گردد که برای سازمان مادر اولویت دارد یا هسته، به شمار می‌رود.
آئین نامه‌ای تدوین گردد که در آن وظایف هر کدام از اعضا به دقت تعریف و این آئین نامه توسط مقام‌های مسئول هر یک از اعضا امضا گردد (محسنی، ۱۳۸۶، ۱۵۴)
در اشتراک منابع با فراهم آوری مشترک، می‌توانیم بگوییم که اگر چنانچه در همکاری بین کتابخانه‌ها که میان دو یا چند کتابخانه بوجود می‌آید، لزوم فراهم نمودن منابع و اطلاعات مورد نیاز کتابخانه‌ها نیز به صورت مشترک انجام می‌شود. آنها می‌توانند به راحتی به مواد دست یابند. موادی که شاید قبلاٌ از عهده تهیه آن برنمی‌آمدند.
۲-۱۴- ۵-۱٫ تحویل مدرک و اشتراک منابع
تحویل مدرک در شکل سنتی خود بر پایه‌ی فعالیت‌های امانت بین کتابخانه‌ای دو که منابع خود را به اشتراک می‌گذارند استوار می‌باشد. این فرایند با درخواست مدرک از سوی استفاده کننده از کتابخانه‌ای که عضو آن می‌باشد، شروع می‌شود. اگر کتابخانه‌ای که استفاده کننده عضو آن می‌باشد مدرک مورد نیاز را نداشته باشد آن مدرک را از کتابخانه‌ای که طرف همکاری با کتابخانه است درخواست می‌کند. این اصطلاح امروزه این چنین تعریف شده است. ” تهیه‌ی مدرک منتشر شده یا نشده، در شکل چاپی یا الکترونیکی بنابر درخواست در قبال دریافت وجه یا مفاد یک قرارداد برای یک فرد یا کتابخانه” (مظفری غربا، ۱۳۸۸، ۳).
۲-۱۴-۶٫ محدودیت‌هایی که در اشتراک منابع پیش می‌آید
اغلب مشکلات و محدودیت‌های زیادی در اشتراک منابع پیش می‌آید:
- بدون مطالعات و تحلیل‌های کافی مقدماتی، اشتراک منابع نمی‌تواند بر پایه‌ای مناسب یا با اهدافی روشن آغاز به کار کند، بنابراین ضعف‌های اساسی در ساختار خدمات سازمانی و محلی می‌تواند به طور موقت پنهان بماند.
- بدون برنامه‌ریزی خوب، بدون برنامه آموزش مستمر برای کارکنان بدون ساختار سازمانی مستحکم، موانع سازمانی و فردی می‌تواند ازاجرای مؤثر اشتراک منابع جلوگیری کند.
- فعالیت اشتراک منابع ممکن است شامل ترتیباتی کافی برای پایش خدمات و برای پاسخ به بازخورد اطلاعاتی که بدین ترتیب به دست می‌آید، نباشد. این امر می‌تواند فشارهای پیش بینی نشده‌ای به بعضی از مؤسسات شرکت کننده وارد آورد و هم‌چنین ناسازگاری‌های فنی ما بین کتابخانه‌های شرکت کننده ممکن است پیش بیاید و چنانچه یک طرح ضعیفی آغاز به کار کند غلبه بر آن ناسازگاری‌ها مشکل خواهد بود (سیوئل، ۱۳۷۷، ۱۹۸)^[۴۷].
دسترسی کتاب‌شناختی و فیزیکی به مجموعه‌ها یکی از جنبه‌های مهم اشتراک منابع و فراهم‌آوری توسعه‌یافته موفق است. اگر کاربران نتوانند آنچه را که می‌خواهند به دست آورند، و نتوانند آن را در یک زمان قابل قبول در دست بگیرند، تقسیم کار در ساختمان‌های مجموعه‌های کتابخانه‌ها نتیجه معکوس خواهد داشت. فناوری فرصت‌های برابری را در تولید و اهمیت همکاری به‌وجود آورده است. استفاده گسترده از شبکه‌های رایانه‌ای، سدهای مهم در مقابل همکاری، مانند ابزارهای پیچیده همکاری که در گذشته برای کاربر وجود داشت را از بین برده است. فراهم‌آوری مشترک به هدف کتابخانه نسبت به اطلاعات محلی و کاربردهای جدید بستگی دارد (اتکینسون، ۱۹۹۳، ۶)^[۴۸].
۲-۱۵٫ پیشینه‌های تحقیق
همکاری و امانت بین کتابخانهای در ایران و خارج از کشور تا کنون موضوع بسیاری از تحقیقها بوده است. در این اینجا تعدادی از آنها را در داخل و خارج معرفی مینماییم.
۲-۱۵-۱٫ مطالعات انجام شده در خارج از ایران
- باوچر و فیاد^[۴۹] (۱۹۸۸) ، در تحقیقی تحت عنوان: «به اشتراک گذاری منابع در کتابخانه کلرادو» به این نتیجه رسیدند که: هدف از تحقیق، کتابخانه ایالتی کلرادو به منظور ارزیابی وضعیت فعلی به اشتراک گذاری منابع - به عنوان مثال، امانت بین کتابخانه‌ای آی. ال. ال^[۵۰]، ارجاع مرجع، و تحویل سند - در میان کتابخانه‌های کلرادو می‌باشد. هدف، ایجاد معیار برای ارزیابی خدمات فعلی و ایجاد توصیه‌هایی برای بهبود شرایط اشتراک منابع کتابخانه در این مناطق است. از چهار روش جهت جمع‌ آوری داده‌ها استفاده شده است: ۱- دیدار از سایت سامانه کتابخانه‌ها در هر منطقه و بررسی خدمات آی. ال. ال کتابخانه کلرادو به عنوان مرکز منابع سی. آر. سی. اس^[۵۱] (نظام کنترل دوره‌ای) ۲- گرفتن آمارهای مختلف از گزارش‌های موجود سامانه منطقه‌ای سی. آر. سی. اس، کتابخانه‌های تخصصی، و پیروی از اُ. سی. ال. سی ۳- توزیع فرم‌های نظرسنجی به چند کتابخانه که به عنوان نمونه‌ از کتابخانه‌های شرکت کننده در آی.ال. ال انتخاب شده بودند. ۴- بررسی هزینه امانت دهی منابع کتابخانه‌ها . در نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل تمام این اطلاعات، ۳۸مورد توصیه شده است. این گزارش شامل شرح بازدیدکنندگان از سایت که ارائه یک تصویر جامع و دقیق از سامانه به اشتراک گذاری منابع است. نتایج این تحقیق، نشان می‌دهد که فعالیت‌های بخش خدمات کتابخانه کلرادو با به اشتراک گذاشتن منابع، هزینه امانت دهی را فراهم می‌کند. که تعیین واقع بینانه بخشی از هزینه امانت کتابخانه؛ که با آمار امانت آی. ال. ال، نشان دهنده اهمیت بحث دسترسی به اطلاعات مورد نیاز افراد با واژه نامه و شرح برنامه‌ی کتاب‌شناسی که در دو بخش آمده، می‌باشد.
- اریک داویس^[۵۲] (۱۹۹۸) ، در پژوهشی با عنوان: «مسائل استراتژیک در مدیریت اطلاعات و خدمات تحویل مدرک در کتابخانه‌های دانشگاهی» اشاره به بررسی مدیریت استراتژیک سند و عرضه اطلاعات و سیاهه‌های متنی با تحولات در آموزش عالی و خدمات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی دارد. موضوع را با انجام تجزیه و تحلیل اطلاعات و شناسایی وضعیت عواملی از جمله: در دسترس بودن منابع، ماهیت تقاضا، پویایی اطلاعات و تغییر در فرهنگ مورد بررسی قرار داده است. عوامل استراتژیک تقاضا و تحویل اطلاعات را از دیدگاه مدیران و کاربران ال. اس. آی^[۵۳] در نظر گرفته است. حالت دسترسی به اطلاعات را مجموعه‌های سنتی، امانت بین کتابخانه‌ای، تحویل مدرک و مجموعه شبکه “مجازی” با نیاز به برنامه ریزی مناسب و کافی برای مدیریت اطلاعات و تأمین سند شناسایی و عنوان نموده است.
- گورمن و کولن^[۵۴] (۲۰۰۰) ، در مقاله خود با عنوان: «مدل‌ها و فرصت‌های همکاری برای کتابخانه‌ها در منطقه آسیا» به روند تکامل همکاری در کتابخانه‌ها در برابر افت شیوه‌های همکاری در کشورهای مختلف آسیایی پرداخته‌اند. برای اولین بار پس از بررسی موانع و عوامل مثبت برای همکاری، پس از ارائه یک نمای کلی از مدل‌های مختلف برای همکاری، بحث ویژگی‌های کلیدی سرمایه‌گذاری و دیدگاه‌های تعاونی موفق و چگونگی اداره نمودن اینگونه سرمایه‌گذاری در کتابخانه‌ها را مورد بررسی قرار داده‌اند.
- آرورا^[۵۵] (۲۰۰۲) ، در تحقیق خود تحت عنوان:«‌کتابخانه ملی دیجیتال هند در علوم مهندسی و فناوری ایندست^[۵۶]: یک پیشنهاد برای همکاری استراتژیک برای هم‌سرمایگی مبتنی بر دسترسی منابع الکترونیکی» به یافته‌هایی رسیده که همکاری مؤسسات برای به اشتراک گذاری منابع کتابخانه‌ها برای چندین دهه انجام می‌شود. با این حال، نحوه همکاری با تزریق از طریق فناوری جدید اطلاعات به یک تحول تبدیل شده است. ظهور اینترنت، به ویژه شبکه جهانی وب به عنوان رسانه‌ی جدید ارائه اطلاعات، باعث گسترش ابزارهای هسته‌ای از وب سایت مبتنی بر متن کامل منابع در خطوط اینترنت است. کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، به عنوان مصرف کنندگان زیاد مجلات الکترونیکی و پایگاه‌های داده بر روی خطوط، تا حد زیادی از این انقلاب که در فناوری بوجود آمده، سود می‌برند. از منابع الکترونیکی در جامعه شبکه‌ای در توسعه “اشتراک” مبتنی بر استفاده مجلات در سراسر جهان منجر شده است. اشتراک منابع الکترونیکی از طریق هم‌سرمایگی کتابخانه به عنوان یک راهبرد عملی از جمله کاهش بودجه، افزایش تقاضا و افزایش قیمت مجلات را بوجود آورده است. در این تحقیق به تشریح تلاش‌های کتابخانه‌های هند و مؤسسات، نسبت به تشکیل هم‌سرمایگی کتابخانه‌ها برای خرید منابع الکترونیکی به صورت مشترک پرداخته است. پیشنهاد همکاری به نام “کتابخانه ملی دیجیتال هند در علوم مهندسی و فناوری ایندِست بر اساس ۵ نوع از خدمات ارائه شده و به ۳ وزارتخانه/ دولت هند، یعنی وزارت توسعه منابع انسانی (ام. اچ. آر. دی)^[۵۷]پیشنهاد شده است. که به عنوان کتابخانه فنی و مهندسی، برای مجموعه هسته‌های دیجیتال در مهندسی و فناوری است. گرد هم آمدن مؤسسات برای دریافت حمایت مالی از این سه وزارتخانه و ادارات دولت هند می‌باشد. در حالی که این وزارتخانه‌ها، برای ایجاد منابع مالی و به دست آوردن منابع اصلی الکترونیکی، تا ۷۰% از نهادهای شرکت کننده برای اشتراک و ائتلاف کمک می‌گیرند.
- مورنو و آن شو^[۵۸] (۲۰۰۵) ، در پژوهش خود «عرضۀ خدمات اسناد کتابخانه ملی استرالیا» پرداخته و متوجه این موضوع شده‌اند که: این کتابخانه در سال ۱۹۸۸ به فهرستگان پیوسته، پیوسته است. دو سال بعد شبکه‌های کتاب‌شناختی ای. بی. سی^[۵۹] خدمات کتاب‌شناختی، فهرست‌نویسی و امانت بین کتابخانه‌ای به کتابخانه‌های عضو را بر عهده داشت. در سال ۱۹۹۹ پذیرش خدمات از معماری بخش جدید، مدیریت ارائه و پیاده‌سازی آن در مرحله آزمون قرار داده شد، پیوستن به عرضه‌ی خدمات اسناد، به اشتراک گذاری منابع ملی که در کارگروهی، توسعه‌ی بخش امانت مجموعه وخدمات تحویل مدرک آی. ال. ال^[۶۰]بود، صورت گرفت. در سال ۲۰۰۱ انجام امانت بین کتابخانه‌ای و تحویل مدرک در برنامه‌های آموزشی، مورد مطالعه و محک زنی قرار گرفت. در کتابخانه‌های مختلف استرالیا، بخش مشترک المنافع دولت بین سال‌های ۱۹۹۶ و ۲۰۰۰ به طور عمده در بخش مرجع و امانت بین کتابخانه‌ای، عرضه‌ی خدمات اسناد کتابخانه ملی و طرح خودکار خود را آغاز کرد. دو هدف اصلی وجود داشت: مرحله اول برای بهبود خدمات به مشتریان، اندازه گیری زمان گردش اطلاعات بود. مرحله دوم، به منظور دستیابی به هدف اول و هچنین کاهش هزینه‌های عملیاتی بوده است. در گزارش این تحقیق، عرضه‌ی اسناد کتابخانه ملی استرالیا به عنوان تأثیر کلی بودجه تعیین شده و برای امانت و خدمات به مشتری در نتیجه پیشرفت‌های بوجود آمده در این رابطه و به نتیجه رسیدن این طرح در ارائه خدمات کتابخانه ملی استرالیا معرفی شده است.
- دبال، باتاچاریا و دِب^[۶۱] (۲۰۰۷)، در پژوهشی با عنوان: «وضعیت و چشماندازهای شبکه‌های کتابخانهای در هند برای به اشتراک گذاری منابع» و در این بین متخصصان اطلاع‌رسانی هند، متخصصان آموزش و پرورش و دانشمندان متوجه شدهاند که زمان آن رسیده است که با یک هماهنگی، منابع اطلاعاتی را به اشتراک بگذارند. این امر به تغییر سناریوی اطلاعات هند منجر شده است. تعداد زیادی از شبکه های اشتراک منابع کتابخانه مانند شبکه های شهری از قبیل کالیب‌نت^[۶۲] در کلکته، در دهلی دل نت^[۶۳] و بونت^[۶۴] و در سراسر کشور تحت مراحل مختلف طراحی، توسعه و پیاده‌سازی شدهاند. مطالعه حاضر به طور خلاصه برخی از شبکه های کتابخانهای بزرگ هند را مد نظر قرار داده است. اهداف، خدمات، عملکرد، چشم انداز آینده و مراحل کامل از این شبکه های به اشتراک گذاری منابع کتابخانه نیز مورد بحث قرار گرفته است. آمار نشان دهنده این امر است که: در حال حاضر، ۳۰ کتابخانه از طریق مودم در دسترس هستند. دسترسی به نایک نت^[۶۵] و پایگاه داده موجود بر روی آن به عنوان مثال، مدلاینز^[۶۶]، پایگاه داده ثبت اختراع ایالات متحده، فهرستگان کتابهای موجود در کتابخانههای بریتانیا در هند و بانکهای اطلاعاتی مختلف موجود در اینترنت قابل مشاهده است. هدف نهایی این است که کاربران نهایی، از طرز کار اشتراک منابع و استفاده از منابع اطلاعاتی و فناوریهای نوین بهرهمند شوند.
- علیدوستی، نظری و ابوی اردکان^[۶۷] (۲۰۰۸)، در تحقیق خود با عنوان: «عوامل موفقیت به اشتراک گذاری منابع در کتابخانه‌های دانشگاهی ایران» است و هدف از تحقیق ارائه نتایج یک مطالعه در مورد عوامل موفقیت از به اشتراک گذاری منابع آر. اس. آی^[۶۸] و همکاری در کتابخانه‌های دانشگاهی ایران آی. ای. ال^[۶۹]، است. از نقطه نظر کتابداران که دارای تجربه مستقیم از چنین فعالیت‌هایی هستند. این بررسی و مقایسه تجارب و نظرات کتابداران، اهمیت عوامل موفقیت در شرایط فعلی و مطلوب در آی. ال. ال است. بر اساس یک بررسی جامع از ادبیات مربوطه، ۵۸ عامل موفقیت، از مطالعات قبلی مشخص شد. با بهره گرفتن از روش مقیاس لیکرت، اهمیت عوامل در شرایط فعلی و مطلوب از برنامه‌های آر. اس. آی است و بر اساس تجارب و نظرات یک نمونه از “آگاهان کلیدی” که تجربه مستقیم در فعالیت‌های آر. اس. آی در زمینه آی. ای. سی^[۷۰] (مرکز تحلیل اطلاعات) دارند و سپس قوام و یا تناقض بین شرایط از عوامل موفقیت، شناسایی شدند. یافته‌ها نشان داد که تقریباً همه عوامل موفقیت ذکر شده در مطالعات قبلی که در نظر گرفته شده توسط پاسخ دهندگان مهم است.
- کیوا لُجیا^[۷۱](‌۲۰۱۰)، درتحقیق خود با عنوان: «اشتراک گذاری منابع، درس‌هایی برای توسعه موفق در مراکز آکادمیک و تحقیقاتی در ایلینویز» به این نتایج رسیده است که: هدف از تحقیق مطالعه هم سرمایگی در میان کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی، شناسایی عوامل مؤثر بر کتابخانه‌ها برای پیوستن به شرکت در اشتراک منابع، تعیین ارزش هم‌سرمایگی در مشارکت کتابخانه‌ها، تعیین اثر بخشی اشتراک منابع در میان کتابخانه‌ها میباشد. روش تحقیق بنیادی میباشد. قابلیت استفاده از داده‌های جمع آوری شده و مصاحبههای صوتی ضبط شده محقق را قادر ساخته که بدون از دست دادن جزئیات، به تجزیه و تحلیل و تفسیر بیشتر مسائل مربوط به کیفیت داده ها بپردازد.تا به امروز، منابع فیزیکی موجود در مؤسسات آموزش عالی با کمبود مالی از زیر ساختهای فیزیکی از جمله آزمایشگاه، اتاق سمینار، کتابخانه، و امکانات پژوهشی، حدود ۱۰ درصد از کل بودجه سال ۲۰۰۴ که بیشتر از اواسط ۱۹۹۰ باقی مانده را جهت پیادهسازی هزینه های به اشتراک گذاری منابع نمودهاند. با این حال باز نتوانستهاند با توجه به بودجه، نیازهای خود را تأمین کنند. و در نتایج بدست آمده، کتابخانه دانشگاه را در برنامه توسعه‌سی،دبلیو، ال^[۷۲] به عنوان هماهنگ کننده، در بالا بردن سطح اشتراک منابع به عنوان نهادی مهم در همکاری میان کتابخانههای دانشگاه در اوگاندا به عنوان یکی از اهداف خود در شروع مطالعه و پرداختن به مسائل ارتباطات و مشارکت اعضاء به عنوان عوامل کلیدی در این نوع همکاری میداند.
- مک^[۷۳] (۲۰۱۱)، در تحقیق خود با عنوان:«آرم به اشتراک‌گذاری منابع در (انجمن کتابخانه‌های پژوهشی، ارل^[۷۴]) در ایالات متحده آمریکا ۳۵ سال رشد» را مورد بررسی قرار داده و بیان نموده که: هدف از تحقیق ‌شناسایی اینترلندینگ^[۷۵]و عرضه سند، طرح/ روش شناسی/ رویکرد عوامل استفاده از اُ. سی. ال. سی^[۷۶] به عنوان چارچوب است. یافته‌ها نشان دهنده‌ی این است که اثر به اشتراک‌گذاری منابع توسط کتابخانه‌ها در داخل و بین تعاونی‌ها، یک عامل اصلی است. بهبود در ابزار کشف، پروسه درخواست بیشتر تسهیل شد و پیشرفت‌های اخیر، موجب بررسی و ارزیابی افزایش عرضه سند را موجب شده است. روش تحقیق به صورت کاربردی می‌باشد. جامعه مورد تحقیق، کتابخانه‌های ایالات متحده آمریکا می‌باشد.
- منگیراسینا و تاگنولی^[۷۷] (۲۰۱۲)، در تحقیق انجام شده خود با عنوان:«ان.آی.ال.دی ای»^[۷۸]بارگذاری مجدد: باز کردن یک سامانه جدید بین المللی امانت بین کتابخانه‌ای» به این نتیجه رسیده‌اند که: هدف از این تحقیق مفاهیم و ویژگی‌های معرفی شده در ان. آی. ال. دی ۴۰ است که طوری طراحی شده که عرضه سند توسط سامانه در بیش از ۷۰۰ کتابخانه ایتالیایی و مؤسسات تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش تحقیق بر اساس تجربه‌های حرفه‌ای خود در رویکردها و مطالعاتشان در مورد کتابخانه‌های منطقه بولونیا بوده است. یافته‌های جدید در مورد مفاهیم و ویژگی‌های بکار رفته در آن، کاربرد چند زبانه بودن آن است. که به ایجاد کاتالوگ ملی، برای کمک به کتابخانه‌ها برای رتبه بندی الگوریتمی در ایجاد توازن و حجم امانت دهی در بین کتابخانه‌های همکار است. و یک نشانه بر روی کاربر سامانه، جهت احراز استناد مدیریت به ابزارهای کتاب‌شناختی و برنامه‌های توسعه است. برنامه‌های توسعه عبارتند از: توانایی ایجاد گروه‌های کتابخانه و بالا بردن قابلیت سیستم‌های جدید می‌باشد.
۲-۱۵-۱-۲٫ مطالعات انجام شده در داخل ایران
با نگاهی به پژوهش‌های انجام شده در زمینه همکاری بین کتابخانه‌ای، از سال ۱۳۶۳ تا کنون آثار متعددی از محققان در داخل ایران وجود دارد. ما از دهه ۸۰ تا ۹۰ را به عنوان پیشینه‌ تحقیقمورد بررسی قرار داده‌ایم.
- حیدری (۱۳۸۳)، درتحقیق خود در رابطه با «وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه‌ای در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی ایران» به این نتیجه رسیده که هدف تحقیق حاضر، بررسی میزان بهره‌گیری از خدمات تحویل مدرک داخلی و خارج از کشور و شناسایی تنگناها و راهکارها به منظور بهبود شرایط موجود است. در این جا ذکر شده است که خدمات تحویل مدرک از رشد مناسبی برخوردار بوده است. به طوری که امروزه اکثر کتابخانه‌های بزرگ و مراکز اطلاع‌رسانی دارای بخش خدمات تحویل مدرک هستند؛ حتی بسیاری از آنها وب سایت خدمات تحویل مدرک خود را در اینترنت راه اندازی نموده‌اند و از این طریق به ارائه خدمات تحویل مدرک می‌پردازند. روش تحقیق در این پژوهش، پیمایشی است. اطلاعات از طریق پرسشنامه گردآوری شده است. با بهره گرفتن از پرسشنامه‌ای ده سؤالی که شامل هشت سؤال بسته و دو سؤال باز بود، اطلاعات مورد نظر در زمینه خدمات تحویل مدرک در ایران جمع آوری گردید. با پیگیری‌های مکرر، ۴۰ پرسشنامه از ۶۵ پرسشنامه‌ی ارسالی به مراکز فوق، دریافت گردید. داده‌های گردآوری شده، در نرم افزار «اکسل» وارد شده و مورد تحلیل و محاسبه قرار گرفته است. بررسی پاسخ‌های ۲۳ مورد از مراکز استفاده کننده از خدمات تحویل مدرک خارج از کشور نشان داد که ۸/۵۸ درصد از مرکز تهیه مدرک کتابخانه بریتانیا، ۸/۸ درصد از «امرالد»، ۹/۲ درصد از کتابخانه ملی استرالیا و ۴/۲۹ درصد از دیگر (کتابخانه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی پیوسته و مراکز خارجی تحویل مدرک) استفاده کرده‌اند. بر اساس نتایج این تحقیق، بیش از نیمی از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی زیر پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، از خدمات تحویل مدرک خارج از کشور، و تقریباً تمامی این مراکز، از خدمات تحویل مدرک داخلی استفاده می‌نمایند. به طوری که یافته‌ها نشان می‌دهد، ۵/۵۷ درصد از مراکز اعلام داشته‌اند که از مراکز خدمات تحویل مدرک خارج از کشور استفاده می‌کنند. در حالی که پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با تأمین مدرک برای ۳۹ درصد از کتابخانه‌های داخلی بیشترین خدمات را در بین مراکز داخلی تأمین مدرک ارائه نموده است. همچنین مشخص شد ۷/۴۲ درصد از کتابخانه‌ها از پست برای جا به جایی مدارک بهره برده‌اند. مقالات مجلات با ۳/۶۱ درصد بیش‌ترین درخواست را در بین منابع اطلاعاتی مورد استفاده، به خود اختصاص داده‌اند. و بالاخره، تنگناها و پیشنهادهای این مرکز در زمینه ارائه خدمات تحویل مدرک مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است.
- امین پور (۱۳۸۴)، در پژوهشی با عنوان «امانت بین کتابخانه‌ای در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور: چالش‌ها و عوامل مؤثر» با توجه به اهمیت دسترسی پژوهشگران علوم پزشکی به منابع اطلاعاتی و سازمان نیافتن طرح امانت بین کتابخانه‌ای در دانشگاه‌های کشور انجام شده است، اظهار می‌کند که: هدف، تعیین عوامل مؤثر بر امانت بین کتابخانه‌ای در این گونه دانشگاه‌هاست. این تحقیق به روش پیمایشی توصیفی انجام شده است. و نشان می‌دهد که عوامل فناورانه مهمترین عوامل مؤثر بر امانت بین کتابخانه‌ای بود. و عوامل سازمانی در رتبه دوم قرار گرفت. عوامل انسانی و اقتصادی به ترتیب سومین و چهارمین عامل مؤثر بر امانت بین کتابخانه‌ای در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور بودند. نظام امانت بین کتابخانه‌ای در سطح کتابخانه‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز هنوز به اجرا درنیامده است. برای تحقق این هدف، طرح گسترش خدمات کتابخانه‌های علوم پزشکی کشور در سال ۱۳۸۸ از سوی اداره کل اطلاع‌رسانی و کتب و نشریات وابسته به معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پیشنهاد شد. به نظر می‌رسد که انجام پژوهش در زمینه عوامل مؤثر بر امانت بین کتابخانه‌ای، نخستین و ضروری‌ترین اقدام برای بررسی عینی و دقیق علل و عوامل نارسایی‌ها باشد. پژوهش حاضر برای پاسخ به این نیاز، عوامل مؤثر بر امانت بین کتابخانه‌ای را از دیدگاه مدیران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور که مجریان اصلی طرح امانت بین کتابخانه‌ای در دانشگاه‌ها و مراکز علمی هستند، بررسی می‌کند. تا با شناسایی عوامل و موانع، راهکارها و راه‌ حل ‌های لازم را برای برطرف کردن موانع و تقویت عوامل مؤثر ارائه دهد. و در نهایت بستر مناسبی برای اجرای نظام امانت بین کتابخانه‌ای در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور فراهم آورد. جامعه مورد مطالعه، مدیران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بودند. روش نمونه‌گیری سرشماری بود و تحقیق روی کل جامعه انجام شده است. ابزار گردآوری داده‌های این تحقیق، پرسشنامه‌ای با ۲۸ سؤال و با مقیاس ۵ گزینه‌ای لیکرت بود و از طریق محاسبه آلفای کرونباخ معادل ۰/۷۱ برآورد گردید.
- پاکدامن (۱۳۸۵)، در طی تحقیقی تحت عنوان: «نقش شبکه در کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی با هدف استفاده مشترک» به نتایجی دست یافته است. با توجه به اینکه تا قبل از دهه ۱۹۹۰ میلادی، «کتابخانه با هدف استفاده مشترک» بر کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی متمرکز بود ولی در سال‌های اخیر تحول جدیدی در ایجاد ارتباط بین کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی در استرالیا، فنلاند، آلمان، لاتویا، سوئد و ایالت متحده صورت گرفته است. اخیراً نیز در آفریقای جنوبی مطالعاتی در فاصله ماه‌های اوت و دسامبر ۲۰۰۲، در خصوص همکاری بین کتابخانه‌ها از طریق هم‌سرمایگی صورت گرفته است. جامعه مورد پژوهش در این تحقیق، ایالت کاتالونیا، شهر اونتاریو و کشور استرالیا می‌باشند. که مختصری در مورد نحوه همکاری بین کتابخانه‌ها در این جامعه‌ها توضیحاتی ارائه نموده است.

۰۰۰/۰

۶۳۵/۰

اثر ارتباطات بر رضایت مشتریان

جدول۴-۱۶) آزمون رگرسیون بین ارتباطات و رضایت مشتریان
برای فرضیه فرعی دوم تحقیق مدل معنی داری بدست آمده است. سطح معنی داری بدست آمده برای تاثیر متغیر ارتباطات بر روی رضایت مشتریان، کوچک تر از پنج صدم می باشد، که به همین دلیل، با اطمینان ۹۵ درصد فرض H₀ رد و فرض H₁تایید می شود و این تاثیر معنی دار می باشد، در نتیجه فرضیه تحقیق پذیرفته می شود. شدت تاثیر برابر ۵/۶۳ درصد می باشد، با توجه به علامت بتا مشاهده می شود که جهت این تاثیرمثبت می باشد. ضریب تعیین نیز برابر ۴۰۴/۰ می باشد این به این معنی می باشد که ارتباطات حدود ۴۰ درصد تغییرات رضایت مشتریان را پیش بینی می کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-ارزش مشترک بررضایت مشتریان بانک ملی بندرانزلی تاثیر مثبت می گذارد.
ارزش مشترک برروی رضایت مشتریان بانک ملی تاثیر نمی گذارد :
ارزش مشترک برروی رضایت مشتریان بانک ملی تاثیر می گذارد :

نتیجه

سطح معنی داری

بتا

ضریب تعیین

شدت رابطه

تایید فرضیه

۰۰۰/۰

۵۳۱/۰

۷۲۸/۰

مقدار ثابت

۰۰۰/۰

۷۲۸/۰

اثر ارزش مشترک بر رضایت مشتریان

جدول۴-۱۷) آزمون رگرسیون بین ارزش مشترک و رضایت مشتریان
برای فرضیه فرعی دوم تحقیق مدل معنی داری بدست آمده است. سطح معنی داری بدست آمده برای تاثیر متغیر ارزش مشترک بر روی رضایت مشتریان، کوچک تر از پنج صدم می باشد، که به همین دلیل، با اطمینان ۹۵ درصد فرض H₀ رد و فرض H₁تایید می شود و این تاثیر معنی دار می باشد، در نتیجه فرضیه تحقیق پذیرفته می شود. شدت تاثیر برابر ۸/۷۲ درصد می باشد، با توجه به علامت بتا مشاهده می شود که جهت این تاثیرمثبت می باشد. ضریب تعیین نیز برابر ۵۳۱/۰ می باشد این به این معنی می باشد که ارزش مشترک حدود ۵۳ درصد تغییرات رضایت مشتریان را پیش بینی می کند.
۵-همدلی بر رضایت مشتریان بانک ملی بندرانزلی تاثیر مثبت می گذارد.
همدلی برروی رضایت مشتریان بانک ملی تاثیر نمی گذارد :
همدلی برروی رضایت مشتریان بانک ملی تاثیر می گذارد :

نتیجه

سطح معنی داری

بتا

ضریب تعیین

شدت رابطه

۲۰۱۲
۲۰۱۳

وضعیت آزادی اینترنت
N/A
غیر آزاد

موانع دسترسی( ۲۵-۰)
n/a
۱۳

محدودیت محتوا (۳۵-۰)
n/a
۲۲

نقض حقوق کاربر (۴۰-۰)
n/a
۳۱

مجموع
n/a
۶۶

۰= حداکثر آزادی، ۱۰۰= حداقل آزادی
Source: www.freedomhouse.org
دولت امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۲ تلاش­هایش را در جهت اعمال خفقان افزایش داده است. در واقع با دستگیری تعداد زیادی از فعالان و وبلاگ نویسان محیط رسانه ­ها محدودتر شده است. درحالی که قانون اساسی امارات زمینه آزادی بیان را فراهم نموده است، دولت با بهره گرفتن از قوه قضائیه، قوه مقننه و مجریه این حقوق را محدود می­ کند. (www.freedomhouse.org)
گفتار چهارم: تحلیل موانع حکمرانی خوب در امارات متحده عربی در چارچوب رویکرد اقتصاد سیاسی
الف- ساخت اقتصاد رانتی، فربه تر شدن و استقلال حکومت از نهادهای مدنی و نیروهای اجتماعی
تعدادی از نظریه پردازان اقتصاد سیاسی بر این باور هستند که ثروت ناشی از منابع طبیعی احتمالا می ­تواند یک عامل تعیین کننده در استمرار اقتدارگرایی باشد؛ همچنین در این طیف نظریه ها باور بر آن است که ثروت ناشی از منابع طبیعی بویژه نفت، احتمالا با پیامدهای ناگواری همچون فساد، توزیع ناعادلانه ثروت، شکاف طبقاتی و تحکیم اقتدارگرایی همراه خواهد بود. ثروت ناشی از منابع طبیعی به فربه تر شدن مالی حکومت و استفاده از این درآمدهای انحصاری برای کسب یا خرید حمایت گروه های متنفذ سیاسی و اجتماعی، ایجاد شبکه های فاسد حامی- پیرو و پیروگرایی، افزایش اقدامات رفاهی برای توده ها، کاهش مالیات ها، افزایش قدرت سرکوب و در نهایت به تحکیم اقتدارگرایی می­انجامد. (Anderson & Aslaksen, 2013, p.89)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نخستین تأثیر رانت بر دولت، تقویت استقلال دولت از جامعه و استفاده از رانت در جهت حفظ و تداوم قدرت انحصاری خویش است. تأثیر دوم رانت بر دولت، این است که بر خلاف بیشتر دولتها که برای ادامه حیات چاره ای جز گرفتن مالیات ندارند، دولت رانتیر به دلیل وجود درآمدهای هنگفت، نیازی به اخذ مالیات ندارد.
از آنجا که دولت رانتیر نیازی به جامعه ندارد، از نمایندگی جامعه هم سرباز می زند، از همین رو روابط دو سویه هم میان دولت و جامعه یا اصلا شکل نمی گیرد و یا بسیار ضعیف است، تا جایی که شاید هیچگاه تقاضای جدی برای دموکراسی صورت نگیرد. از سوی دیگر روابط نزدیک این کشورها با شرکت ها و قدرت های بزرگ، بیش از پیش موجب فاصله گیری دولت از جامعه می شود. همکاری نخبگان و گروه های غیرحاکم در این کشورها اصولا به شکل پاتریمونیالیستی و نئوپاتریمونیالیستی صورت می گیرد. این دولت­ها سعی دارند تا با افزایش هزینه­ها در رشد خدمات عمومی، حمایت جامعه را جلب کرده و از بروز چالش­های احتمالی با دولت بکاهند. از مهمترین روشها جهت توزیع رانت میان جامعه، می شود به دیوانسالاری گسترده در این دولت ها اشاره کرد.
در دولت های رانتیر، دولت تولید سرمایه نمی کند، بلکه تولید ثروت می کند. این دو مقوله تفاوت ماهوی دارند. در تولید سرمایه، تولید و کار نقش اساسی دارند و این امر باعث تعامل گسترده و شبکه ای میان گروه های مختلف اجتماعی می شود، دولت نیز از یک سو وارد تعامل با جامعه شده و یک رابطه منطقی و سودمند شکل می گیرد؛ اما در تولید ثروت دولت نیازی به جامعه و عرصه کار و تولید ندارد و با اتکا به درآمدی که از منابع رانت در اختیار دارد از جامعه جدا می شود. (اسعدی، ۱۳۹۱: ۱۳-۱۴)
دولت امارات متحده عربی، با دریافت رانت، دیگر نیازی به منابع داخلی مثل مالیات، عوارض و…ندارد، که این امر موجب افزایش استقلال دولت از جامعه شده است. استقلال دولت سبب شده است که دولت مردم را در قدرت مداخله ندهد. دولت به مردم فشار مالی وارد نمی کند، و این امر مانع از توسعه سیاسی و استقرار دموکراسی و حکمرانی خوب در امارات شده است. یکی از وظایف دولت، استخراج منابع از داخل جامعه و توزیع مجدد آن است که میزان موفقیت در آن ملاکی برای سنجش کارایی آن دولت است که دولت امارات متحده مانند اغلب دولت های رانتیر در این عرصه ضعیف است که سبب ایجاد اختلال در رویه دموکراتیک و نابرابری اجتماعی در جامعه و عدم پیگیری صحیح سیاست ها توسط دولت و در نتیجه عدم برقراری حکمرانی خوب می­ شود.
البته امارات متحده عربی، بویژه امارت دبی تلاش زیادی در جهت متنوع سازی اقتصاد خود و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی انجام داده است و تلاش نموده است الگوی جدیدی از تنوع اقتصادی را ارائه دهد.این در حالی است که بحران اقتصادی جهانی تاثیر بسیار زیادی بر اقتصاد این امارت گذشته است، به طوری که بعضی از صاحبنظران اقتصادی، الگوی توسعه دبی را زیر سوال برده اند.(واعظی، بی تا: ۱۴)
براساس نظریه حکمرانی خوب باید نوعی، مشارکت، همکاری و تعامل در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری های حوزه توسعه میان بخش های عمده جامعه وجود داشته باشد، در صورتیکه یکی از مهم ترین خصلت های ساختارهای وابسته به نفت و دولت های رانتیر توزیع نابرابر و نامتعادل سرمایه ها است. به طور کلی این عدم تعادل و نابرابری در توزیع سرمایه ها، نابرابری و عدم تعادل ساختاری را در سطوح و ابعاد مختلف در امارات به همراه داشته است.
ب- حامی-پیروگرایی و فساد سیاسی-اقتصادی ناشی از اقتصاد رانتی
در ساخت اقتصاد رانتی، دولت برای تثبیت قدرت نوعی پیروگرایی یا کلاینتالیسم را ایجاد کرده و روحیه رانتی را بر کشور حاکم می­ کند. در این نوع اقتصاد، دولت بیشتر منابع و رانت ها را در جهت مصالح فردی و گروهی صرف می­ کند تا جمعی. در بیشتر اقتصادهای رانتی، شبکه های ارتباطی خانوادگی، فامیلی و نفوذ سیاسی به گسترش فساد دامن می­زنند. در دولت های رانتیر، نفوذ سیاسی، مهم ترین سازوکاری است که منجر به کسب رانت­ها، تسهیلات مالی، اقتصادی و دیگر انواع فساد می­ شود.(رابرت دال، بی تا: ۴۹)
بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورهای رانتی از طریق وابستگی این کشورها به درآمدهای نفت، گاز و سایر منابع طبیعی قابل توضیح است. فساد نیز از جمله مقوله‌هایی است که می‌توان ریشه آن را در رانت‌جویی حاصل از درآمدهای منابع طبیعی نیز جست‌و‌جو کرد. بی‌تردید رانت‌جویی بر ساخت سیاسی یک کشور اثر‌گذار است.(مومنی، ۱۳۹۱)
حاکمان امارات بدون طرح چشم اندازی از اصلاحات کنترل شده، همچنان بر منش تمامیت خواهانه و استبدادی خود اصرار ورزیده و به دنبال تداوم بهره جویی از تزریق دلارهای نفتی و مزایای موقت کارکردهای یک دولت «رانتیر» هستند.
این موضوع سبب شده که امارات از نگاه کارشناسان سیاسی به عنوان رانتیر ترین حکومت منطقه معرفی شود. در اصطلاح سیاسی حکومت رانتیر به نظام سیاسی اطلاق می شود که با بی نیاز دانستن خود به اعتبارات مالی و به اصطلاح مالیات اتباع ، خود را بی نیاز و برکنار از پاسخگویی به نیازهای سیاسی و اجتماعی و احترام به حقوق اساسی شهروندان بداند.
در طول سال هایی که از تاسیس حکومت امارات می گذرد، بهره مندی شیوخ این کشور از درآمدهای سرشار نفتی و تجاری موجب شده تا حاکمان اماراتی به اصطلاح با پول هنگفت دهان مخالفان خود را بسته نگه داشته و معدود مخالفان و خواسته های اساسی آنان از قبیل اعتنا به ارزش های مردمسالاری، آزادی بیان، حقوق بشر و … را زیر پای خود له کنند.

غیبت

عدم رضایت

نارضایتی

۲-۱۸- تعاریف تعهد سازمانی
تعهد سازمانی ^[۴۷]نوعی نگرش شغلی و عبارت از حالتی است که عضو سازمان ، هدفهای سازمان را معرف خود می داند و آروز می کند که در عضویت آن سازمان بماند . لذا در جهت تحقق اهداف سازمان تمام تلاش و سعی خود را می نماید (رابینز ، ۱۹۹۶ به نقل از پارساییان ، ۱۳۷۸) .
شایان (۱۳۸۲) ، معتقد است که تعهد سازمانی ، حد و اندازهای است که کارکنان نسبت به انجام کارها ، خود را متعهد می دانند ( شایان ، ۱۳۸۲) .
استرون (۱۳۷۷)، معتقد است که تعهد سازمانی عبارت از نگرش های مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمان (نه شغل) است که در آن مشغول به کارند . در تعهد سازمانی شخص نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد و از طریق آن سازمان خود را مورد شناسایی قرار می دهد .
شلدن^[۴۸] تعهد سازمانی را چنین تعریف می کند : نگرش یا جهت گیری که هویت فرد را به سازمان مرتبط یا وابسته می کند (ساروقی ، ۱۳۷۵) .
لوک و کراوفورد^[۴۹] (۱۹۹۹) ، معتقدند که تعهد سازمانی ، اثربخشی و کامیابی را تحت تأثیر قرار می دهد . کارکنان با تعهد بالا نسبت به کارکنان با تعهد پایین شانس بیشتری را برای ماندن در سازمان دارند .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سالانسیک ^[۵۰]تعهد را حالتی می داند که در آن فرد با اعمال خویش و از طریق این اعمال اعتقاد می یابد که به فعالیتهایش تداوم بخشد و مشارکت خود را در انجام دادن آنها حفظ کند ، یعنی تعهد زمانی واقعیت می یابد که فرد نسبت به رفتار و اقدامات خود احساس مسئولیت و وابستگی کند (برهانی ، ۱۳۸۱) .
بوکانان^[۵۱]، تعهد سازمانی را نوعی وابستگی تعصب آمیز و عاطفی به اهداف و ارزش های سازمان فارغ از ارزش ابزاری آن می داند . بکر وکانتر^[۵۲] تعهد سازمانی را وابستگی فرد به سازمان به دلیل سرمایه گذاری هایی که فرد در سازمان انجام می دهد و مزایای جانبی ای که از طریق ادامه کار در سازمان به دست می آورد تعریف کردهاند (رایت و روباگ ، ۲۰۰۲) .
پورتر و همکارانش^[۵۳] (۱۹۷۴) تعهد را به عنوان شدت تعیین هویت فرد با سازمان خاص و میزان درگیری و مشارکت با آن سازمان تعریف نموده اند . شاخص مورد استفاده آنها جهت سنجش این متغیر شامل ارزیابی تمایل به باقی ماندن در سازمان و تعیین هویت فرد با ارزشهای سازمانی می باشد (براون ، ۲۰۰۳) .
از نظر مودی^[۵۴](۱۹۹۸) ، تعهد سازمانی به قدرت علاقه مندی فرد برای یکپارچگی و مشارکت در فعالیت هایی اطلاق می شود که در سازمان به آنها اشتغال دارد. تعریف فوق از لحاظ مفهومی سه ویژگی زیر را بیان می کند :
۱- پیوند با اهداف سازمان و پذیرش آنها .
۲- میل به تلاش قابل توجه به نام سازمان .
۳- آرزو و اشتیاق برای استمرار عضویت در سازمان ( بیشاپ ، اسکات و بروگس ، ۲۰۰۰) .
آلن و مایر^[۵۵] (۱۹۹۱) تعهد را به ابعاد سه گانه تعهد عاطفی (بیانگر پیوستگی عاطفی کارمند با ارزشها و اهداف سازمان) ، تعهد مستمر ( بیانگر هزینه های ناشی از ترک سازمان و اجبار به باقی ماند در سازمان ) و تعهد هنجاری ( بیانگر احساس تکلیف و دین و الزام به باقی ماندن در سازمان ) تقسیم و تعریف نموده اند .
سامرز^[۵۶](۱۹۹۵) تعهد سازمانی را عبارت از گرایش کارمند به سازمان که برحسب وفاداری وی به سازمان ، تعیین هویت با آن و میزان چالش و تلاش وی در سازمان مشخص می شود، می داند .
شرمرهورن ، هانت و آزبرن^[۵۷] (۱۹۹۷) معتقدند که تعهد سازمانی ارتباط تنگاتنگی با رضایت شغلی دارد ، و عبارت است از میزانی که یک شخص قویاً خود را با سازمان تعیین هویت کرده و نیز خودش را به عنوان بخشی از سازمان احساس می کند . شخصی که از تعهد سازمانی بسیار بالایی برخوردار است به سازمان بسیار وفادار می باشد .
ساروقی (۱۳۷۵) ، معتقد است که معمولی ترین شیوه برخورد با تعهد سازمانی آن است که تعهد سازمانی را نوعی وابستگی عاطفی به سازمان در نظر می گیرند براساس این شیوه فردی که به شدت متعهد است هویت خود را از سازمان می گیرد ، در سازمان مشارکت دارد و با آن در می آمیزد و از عضویت در آن لذت می برد .
به طور کلی اندیشه تعهد موضوعی اصلی در نوشته های مدیریت است . این اندیشه یکی از ارزشهای اساسی است که کارکنان بر اساس ملاک تعهد، ارزشیابی می شوند و اغلب مدیران اعتقاد دارند که این تعهد برای اثربخشی سازمان ضرورتی تام دارد .
۲-۱۹- دیدگاه های متفاوت درباره تعهد سازمانی
دو دیدگاه در تعهد سازمانی مطرح شده است . اولین دیدگاه که معمولی ترین شیوه برخورد با تعهد سازمانی می باشد آن را نوعی وابستگی به سازمان در نظر می گیرد . براساس این شیوه ، فردی که به شدت متعهد است هویت خود را از سازمان می گیرد ، در سازمان مشارکت دارد و با آن در می آمیزد و از عضویت در آن لذت می برد. وابستگی عاطفی سه عامل زیر را شامل می شود :
۱- اعتقاد به اهداف در راه سازمان
۲- تمایل و تلاش شدید در راه سازمان
۳- خواست عمیق ادامه عضویت درسازمان (مودی^[۵۸]، ۱۹۹۸) . این شیوه توسط پورتر و همکارانش^[۵۹] (۱۹۷۴) تدوین شد .آنان برای سنجش تعهد سازمانی پرسشنامه سازمانی ocq^[60] را تدوین کردند و شاخص مورد استفاده آنها جهت سنجش این متغیر شامل ارزیابی انگیزش ، تمایل به باقی ماندن در سازمان و تعیین هویت فرد با ارزشهای سازمان بوده است (معتمد، ۱۳۸۲).
دیدگاه دیگر ، نظرات بیکر^[۶۱](۱۹۶۰) می باشد که تعهد را به عنوان امری رفتاری در نظر می گیرد تا عاطفی یا نگرشی ، بر طبق این دیدگاه افراد به خاطر منافع بیشتر به سازمان دلبسته می شوند ( تعهد حسابگرانه) ، همانند مزایا یا ارشدیت ، تا احساسات و عواطف مطلوب نسبت به یک سازمان . بیکر تعهد را تمایل به انجام “مجموعه فعالیتهای مستمر” توصیف می کند . این تمایل به علت ذخیره شدن اندوخته ها و سرمایه هایی است که با ترک آن فعالیت ، از بین می روند (ماتیو و زاجاک^[۶۲] ، ۱۹۹۰) .
اصطلاح سرمایه گذاریها برای نشان دادن ارزشی است که فرد در سازمان سرمایه گذاری کرده و اگر فرد سازمان را ترک کند ممکن است نابود و یا بی ارزش شود . چنین سرمایه گذاریهایی ممکن است شامل سهم سازمان از پرداخت حق بازنشستگی ، کسب مهارتهای مخصوص مورد نیاز سازمان که قابل استفاده در سازمان دیگر نیست ، استفاده از مزایای سازمان مثل وامهای با نرخ بهره کم باشد (مایر و آلن ، ۱۹۸۴) .
برخی محققان عقیده دارند که این دو نگرش تأثیری متقابل بر یکدیگر دارند و قابل تبدیل به یکدیگرند و برخی شکل های تعهد منجر به برخی شکل های دیگر می شود . که این نتیجه گیری با یافته های مایر و آلن سازگاری دارد ، مایر و آلن در مطالعاتی که از سال ۱۹۸۴ تاکنون انجام دادهاند با تفکیک دو بعد نگرشی و رفتاری تعهد برای هر یک از ابعاد تعهد سازمانی تعاریف مختلفی ارائه کرده اند آنها تعهد عاطفی و هنجاری را با بعد نگرشی و تعهد مستمر را با بعد رفتاری مطابقت دادهاند . از نظر آنها تعهد عاطفی عبارت است از وابستگی عاطفی به سازمان، ابراز هویت با سازمان و عجین بودن با سازمان ، تعهد هنجاری عبارت است از احساس التزام و دین به سازمان و تعهد مستمر درک هزینه هایی است که با ترک سازمان متوجه فرد می شود . آنها معتقدند که نقطه مشترک ابعاد سه گانه تعهد سازمانی پیوند بین فرد و سازمان و در نتیجه کاهش ترک سازمان است (مایر و آلن ، ۱۹۹۱) .
۲-۲۰- انواع تعهد
برای تعهد انواع مختلفی ذکر شده است ، هرسی و بلانچارد^[۶۳](۱۹۸۸) به نقل از قاسم کبیری (۱۳۷۳) ، پنج نوع تعهد را بر شمرده اند : ۱- تعهد نسبت به سازمان، ۲- تعهد نسبت به مردم ، ۳- تعهد نسبت به شغل ، ۴- تعهد نسبت به خود ، ۵- تعهد نسبت به مشتری .
چلبی (۱۳۷۵) ، تعهد کار را نوعی تمایل عاطفی مثبت نسبت به رعایت حقوق دیگری در قالب قواعد اخلاقی پذیرفته شده درباره کار تلقی می کند و چهار نوع تعهد کاری را هم تمیز می دهد : ۱- تعهد رابطهای ۲- تعهد سازمانی ۳- تعهد حرفهای ۴- تعهد کاری ، که در حقیقت عامترین ، دیرپاترین و بالقوه عمیق ترین شکل تعهد در کار محسوب می شوند .
۲-۲۱- انواع تعهد سازمانی
در ابعاد تعهد ، طبقه بندی های متعددی وجود دارد ، اتزیونی^[۶۴] انواع تعهد اعضاء سازمان را به شرح زیربیان می دارد :
۱- تعهد توام با بی گانگی ، به این معنی که شخص از نظر روانی متعهد نمی باشد بلکه مجبور است به عنوان یک عضو در سازمان باقی بماند .
۲- تعهد مبتنی بر حسابگری ، بدین معنی که شخص تا آنجا احساس تعهد می کند که در قبال کار منصفانه از حقوق برخوردار شود .
۳- تعهد اخلاقی ، بدین معنی که شخص به طور درونی ارزش ماموریت سازمانی و شغلی را در سازمان به خاطر ارزشی که برای خود قائل است تقویت نموده و آنرا انجام می دهد (ادگارشاین به نقل از معتمد، ۱۳۸۲) .
در برخی از تحقیقات از یک مدل سه بعدی تعهد سازمانی استفاده شده است که عبارتند از تعهد عاطفی ، تعهد هنجاری و تعهد مستمر ، که در ادامه به تفصیل در مورد آنها توضیحاتی ارائه خواهد شد (معتمد ، ۱۳۸۲ ) .
طراحان این مدل معتقدند که بهتر است تعهد هنجاری، مستمر و عاطفی را به عنوان اجزاء تشکیل دهنده تعهد درنظر گرفت تا انواع خاص آن، برای مثال یک کارمند می تواند احساس کند که هم تمایل قوی به باقی ماندن در سازمان دارد ولی الزام و احساس وظیفه اندکی نسبت به باقی ماندن در سازمان خود احساس می کند . در مقابل فرد دیگری ممکن است ، تمایلی اندک ، نیازی متوسط و الزامی شدید به باقی ماندن در سازمان خود احساس کند و یکی از ارشادات ضمنی چنین نگرشی نسبت به تعهد این است که می توان انتظار داشت که اجزاء مختلف تعهد در تأثیرگذاری بر رفتاریکدیگر درتعامل باشد (هامزسکی و بچمن^[۶۵]، ۱۹۹۱) . به نظر پژوهشگر تعهد به صورت خلاصه می تواند دو بخش داشته باشد . الف ) تعهد مادی و ب ) تعهد معنوی .
۲-۲۲- اهمیت تعهد سازمانی
اخیراً در متون تحقیقی ، نگرش کلی تعهد سازمانی به عنوان عامل مهمی در درک و فهم پیش بینی رفتار سازمانی و پیش بینی کننده خوبی برای تمایل به باقیماندن در شغل آورده شده است (لوتانس ^[۶۶] ، ۱۹۹۲) .
تعهد و پایبندی مانند رضایت ، دو طرز تلقی (نگرش) نزدیک به هم هستند که بررفتارهای مهمی مانند جابجایی و غیبت اثر می گذارند ، همچنین تعهد و پایبندی می توانند پیامدهای مثبت و متعددی داشته باشند . کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند نظم بیشتری در کار خود دارند ، مدت بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. بنابراین مدیران باید بتوانند با روش های مختلف تعهد و پایبندی کارکنان را بیشتر و از راه های گوناگون آن را حفظ نمایند (مورهد و گریفین به نقل از الوانی ، ۱۳۷۴) .
این اندیشه یکی از ارزشهای اساسی است که سازماندهی بر آن متکی است و کارکنان براساس ملاک تعهد ارزشیابی می شوند و اغلب مدیران معتقدند که این تعهد بر اثربخشی سازمان ضرورتی تام دارد .
۲-۲۳- جوانب تعهد سازمانی
هرسی و بلانچارد ^[۶۷]( ۱۹۷۴) اظهارمی دارند که مدیران اثر بخش در مجموعهای مرکب از تعهدات زیر اتفاق نظر دارند : ۱- تعهد نسبت به ارباب رجوع ، ۲- تعهد نسبت به سازمان ، ۳- تعهد نسبت به خود ، ۴- تعهد نسبت به افراد و گروه کاری و ۵- تعهد نسبت به کار .
با این وجود که هر یک از تعهدات فوق به تنهایی در اثربخشی مدیریت اهمیت بسیار دارند ، ولی نکته اساسی این است که تعهدات فوق برای یک فرد مسلمان در راستای تعهد به حق تعالی معنی و مفهوم دارد (علاقه بند ، ۱۳۷۵).
توکلی (۱۳۷۵) ، در مقاله “تعهد برای کیفیت” به طور کلی سه مبنای اساسی برای تعهد نام برده است :