۲-۶ معیارهای ارزیابی کیفیت سود

با توجه به آن چه در ادبیات آمده است، به عنوان مثال تحقیق ویسوکی^[۲۱] (۲۰۰۶)؛ اسکیپر و وینسنت^[۲۲] (۲۰۰۳)؛ رابطه منفی بین مدیریت سود و کیفیت سود وجود دارد که نشان می‌دهدمعیارهای پذیرفته‌شده برای کشف مدیریت سود، در جهت کشف کیفیت سود نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد(فارینها و موریرا^[۲۳]، ۲۰۰۷).

اسکیپر و وینسنت معیارهای ارزیابی کیفیت سود و اجزای مربوط به آن را به صورت زیر طبقه‌بندی نموده‌اند:

1. 1. سری زمانی ویژگی‌های سود که شامل ماندگاری، پیش‌بینی کنندگی و تغییرپذیری است.

1. 1. رابطه میان سود، جریان‌های نقد و اقلام تعهدی که شامل نسبت جریان‌های نقد عملیاتی به سود، تغییر در جمع اقلام تعهدی، برآورد مستقیم اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری) با بهره گرفتن از عناصر حسابداری و برآورد مستقیم رابطه اقلام تعهدی با جریان‌های نقدی است.

1. 1. ویژگی‌های کیفی مقرر در مبانی نظری هیات استانداردهای حسابداری مالی که شاملی مربوط بودن، قابل‌اتکا بودن و قابل‌مقایسه بودن است.

1. تصمیمات اجرایی که شامل قضاوت‌ها و برآوردهای الزامی و مغرضانه به عنوان معیار معکوس برای کیفیت سود است (اسکیپر و وینسنت، ۲۰۰۳).

سود می‌تواند مجموع جریان‌های نقد ناشی از عملیات و اقلام تعهدی باشد؛ که هر دو این عناصر می‌توانند برای رسیدن به اهداف سود، دستکاری شوند. اگرچه بر اساس ادبیات، برای مثال تحقیقات هیلی (۱۹۸۵)؛ دیفاند و جیامبالوو^[۲۴] (۱۹۹۴) ‌تایید می‌کنند که اقلام تعهدی انعطاف‌پذیری بیشتر و هزینه های مدیریتی کمتری نسبت به جریان‌های نقد دارد. به همین علت بیشتر مدل‏ها پیرامون عناصر تعهدی ساخته شده‌اند(فارینها و موریرا، ۲۰۰۷).

مدل‏های تعهدی مورد اشاره در ادبیات، از یک مدل ساده در برگیرنده کل تعهدات (دی آنجلو^[۲۵]، ۱۹۸۶)تا مدل‏های اقتصاد سنجی با ویژگی‌های بسیار پیچیده را شامل می‌شود. با این حال مقایسه برآورد تعهدات بر اساس مدل‏های مختلف، به عنوان مثال مدل توماس و ژانگ (۲۰۰۰)نشان می‌دهد که تفاوت معناداری بین مدل‏های پیچیده^[۲۶] و غیر پیچیده^[۲۷] وجود ندارد؛ شاید به همین دلیل یک راه حل کاملاً ساده مانند مدل جونز^[۲۸] (۱۹۹۱)، هنوز پس از یک دهه در میان مدل‏های پیچیده قابلیت استفاده دارد (فارینها و موریرا، ۲۰۰۷).

مطالعات اولیه برایاندازه‌گیری کیفیت اقلام تعهدی از معیارهای ساده‌ای مانند مجموع اقلام تعهدی (هیلی، ۱۹۸۵)و تغییرات در مجموع اقلام تعهدی (دی آنجلو، ۱۹۸۶)استفاده می‌کردند. مطالعات جدیدتر برای برآورد سطح عادی اقلام تعهدی از رگرسیون اقلام تعهدی و متغیرهای مالی خاصی که مربوط به اقلامتعهدی عادی هستند (مانند تغییرات درآمد، سود عملیاتی و یا جریان نقدی عملیاتی) استفاده می‌کنند. به طوری که باقیمانده آن رگرسیون نشان‌دهنده اقلام تعهدی غیرعادی است. به طور کلی اقلام تعهدی غیرعادی شاخصی برای برآورد کیفیت اقلام تعهدی است. محققان متعددی از باقیمانده رگرسیون برای برآورد اقلام تعهدی غیرعادی (کیفیت اقلام تعهدی) استفاده کرده ‏اند(دیچو و همکاران، ۱۹۹۵، گوی و همکاران، ۱۹۹۶، توماس و ژانگ، ۲۰۰۰، کوتاری و همکاران، ۲۰۰۵).

شفافیت سود معیاری از کیفیت بالای سود است.بارس و همکاران شفافیت سود را تغییر هم زمان سود و تغییر در سودآوری با بازده سهام تعریف کرده‌اند و برای اندازه‌گیری شفافیت سود از رابطه سود و بازده سهام شرکت استفاده کرده‌اند، به گونه‌ای که اگر سود و تغییر در سود با بازده سهام به طور هم زمان تغییر کند (با در نظر گرفتن شاخص R²) سود شرکت شفاف است.

آزمون مربوط بودن سود به ارزش سهام یکی از رویکردهای تعریف عملیاتی مربوط بودن و قابلیت اتکای مورد نظر هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی است. چون ارقام حسابداری (سود) در صورت مربوط به ارزش سهام خواهد بود که توان توضیح تغییرات بازده سهام را داشته باشد. در این صورت در ارزیابی سهام برای سرمایه‌گذاران مفید بوده و مربوط به تصمیم‌گیری خواهد بود. همچنین این ارقام به اندازه‌ای قابلیت اتکا دارد که در قیمت سهام منعکس شود(کردستانی و مجدی، ۱۳۸۶).

به موقع بودن سود به عنوان یکویژگی کیفی مبتنی بر این ایده است که سود حسابداری درصدد اندازه‌گیری سود اقتصادی است که به عنوان تغییر در ارزش بازار سهام تعریف می‌شود. قدرت توضیحی سود در رگرسیون معرف به موقع بودن سود است. به موقع بودن بین بازده مثبت و منفی تمایز قائل نمی‌شود(کردستانی و مجدی، ۱۳۸۶).

محافظه کاری توانایی سود حسابداری برای انعکاس سود اقتصادی (بازده مثبت سهام)و زیان اقتصادی (بازده منفی سهام) را نشان می‌دهد. تأکید محافظه کاری بر تمایز قائل شدن بین بازده‌های مثبت و منفی سهام (سود و زیان اقتصادی) است.این ویژگی کیفی سود به تبعیت از تحقیق فرانسیس و همکاران^[۲۹] (۲۰۰۴)و باسو^[۳۰](۱۹۹۷)محاسبه‌شده است (کردستانی و مجدی، ۱۳۸۶).

از دیگر معیارهای کیفیت سود پایداری سود است. سودی که ناشی از فعالیت‌های غیرعادی و غیرمترقبه نباشد از پایداری بیشتری برخوردار است. به عبارت دیگر قابلیت دوام و تکرارپذیری سود به عنوان پایداری سود تعریف می‌شود(خواجوی و نظامی، ۱۳۸۴).

قابلیت پیش‌بینی سود به توانایی سود در پیش‌بینی خود تعریف می‌شود. این ویژگی کیفی سود توسط تحلیل گران مالیارزش‌گذاری شده و از اجزای ضروری مدل‏های ارزشیابی به حساب می‌آید (کردستانی و مجدی، ۱۳۸۶).

ارائه مجدد صورت سود و زیان^[۳۱]، بیانگر کشف دستکاری توسط کمیسیون بورس اوراق بهادار (SEC)^[32] است. بر اساس شواهد تجربی برای مثال تحقیق ریچاردسون (۲۰۰۳)، در سالی که دستکاری صورت می‌گیرد، اقلام تعهدی بسیاری وجود دارد؛ در نتیجه سودهای دستکاری شده کیفیت پایین تری دارند (عاملی، ۱۳۸۸).

۲-۷ دیدگاه‌های مختلف اندازه‌گیری کیفیت گزارشگری مالی

در عمل نمی‌توان به راحتی مقدار کیفیت سود را محاسبه کرد، زیرا احتمالات سیستم اطلاعاتی، به صورت مستقیم قابل‌مشاهده نمی‌باشند(اسکات، ۱۳۸۶).

یک دیدگاه برایاندازه‌گیری کیفیت سود استفاده از مفهوم هیکس (۱۹۳۹)از سود است. اسکیپر و وینسنت کیفیت سود را میزان توانایی سود در بیان صادقانه سود اقتصادی مورد انتظار هیکس تعریف کرده‌اند. از آنجا که سود اقتصادی مورد نظر هیکس ذهنی است، آن ها سه سازه کیفیت سود: ماندگاری، توان پیش‌بینی کنندگی و نوسانات سری زمانی سود را به عنوان معیار سنجش کیفیت سود مورد توجه قراردادند. این سازه‌ها با مبانی نظری گزارشگری مالی سازگار است؛ که بیان می‌کند کیفیت سود را می‌توانبر حسب ترکیب‌های ماندگاری، توان پیش‌بینی کنندگی و تغییرپذیری سود تعیین نمود (اسکیپر و وینسنت، ۲۰۰۳).

از نظر لو و نیسیم^[۳۳] سود مالیاتی می‌تواند مبنای اطلاعاتی خوبی برای کیفیت سود باشد. زیرا این سود اثر معوقه‌های زیادی چون بدهی‌های سوخت شده و غیره را در نظر نمی‌گیرد(لو و نیسیم، ۲۰۰۲).

استفان و ژانگ^[۳۴]، کیفیت بالای سود را تداوم و با پشتوانه بودن آن و کیفیت پایین را عدم تداوم و بدون پشتوانه بودن سود بیان می‌کنند. به نظر آن ها ثبات رویه حسابداری از دوره‌ای به دوره دیگر منجر به تداوم سود و کاهش نگرانی‌ها در زمینه کیفیت آن می‌شود(استفان و ژانگ، ۲۰۰۲).