ب) مراد از حج در متون و منابع اسلامی،از جمله منابع فقهی،عازم شدن به سمت بیت الله الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتی ویژه در زمانی خاص است.به تعبیربرخی فقها،اصطلاح فقهی حج بر مجموعه اعمالی دلالت دارد که در مکانهایی خاص در مکه انجام می شوند.
ج) از جمله معانی شایع حج در منابع فقهی،به ویژه هنگامی که در برابر اصطلاح"عمره"به کار می رود،آن بخش از احکام و مناسک حج است که در چهارچوب مناسک عمره قرار نمیگیرد ودر حدیثی،مراد از تعبیر قرآنی “حج اکبر"(توبه،۳)حج سال نهم هجری که مسلمانان و مشرکان با یکدیگر حج گزاردند ذکر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اکبر،حج پیامبراکرم(ص)یا حجی که در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنین تعبیر مذکور بر حج تمتع یا بخشی از مناسک آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اکبر(یوم الحج الاکبر)در احادیث،روز عید قربان و نیز روز عرفه(روز نهم ذیحجه)دانسته شده است.
۵-۳- خلاصه ی نتایج مربوط به سؤال دوم تحقیق :
مبانی انسان شناسی حج از منظر قرآن و روایات چیست؟
در این قسمت،محقق به چند مسئله پرداخته است:

1. 1. 1. 1. ابتدا به تعریفی از مبانی تعلیم و تربیت پرداخته که در این رابطه از دیدگاه غلامحسین شکوهی استفاده کرده است ،از دیدگاه وی مبانی تعلیم و تربیت عبارت است از: «عزیمت به سوی هر مقصد،برای آنکه متضمن وصول بدان باشد،مستلزم طرح و نقشه ای است که ناگزیرباید با توجه به مبدأحرکت ترسیم شود.»در ادامه وی، مبانی تعلیم و تربیت را اینگونه تعریف می کند:«مبانی تعلیم و تربیت از موقع آدمی و امکانات و محدودیت هایش و نیز از ضرورت هایی که حیاتش همواره تحت تأثیر آنهاست بحث می کند.»

      ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

به این ترتیب از نظر وی،مناط مهم در تشخیص مبانی تعلیم و تربیت آن است که مبانی ناظر به«مبدأحرکت تربیتی وویژگی های او»هستند. از نظر وی،مبانی به«آنچه هست»ناظرند،نه«آنچه باید باشد.»
۲٫از طرفی در این قسمت محقق به بررسی مبانی تربیت دینی از دیدگاه اسلام پرداخته است که در این رابطه از دیدگاه دکتر سعید بهشتی بهره برده است که عبارت است از: مبانی تربیت دینی ازدیدگاه اسلام،«اوصاف وجودی انسان،جهان و آفریدگار انسان و جهان اند که ازمتون اسلامی استخراج و به یکی از دو شکل بسیط،یعنی مفاهیم،یامرکّب،یعنی گزاره های إخباری یا توصیفی بیان می شوند و شالوده ی استخراج و تدوین اهداف،اصول،برنامه ها و روش ها به شمار می آیند.»
از آنجا که مبانی مورد نظردر این پژوهش،«مبانی انسان شناسی» می باشد،از تعریف فوق تنها اوصاف وجودی «انسان» مدّنظر است؛لذا تعریف فوق به این شکل مطرح می شود:«اوصاف وجودی انسان که از متون اسلامی استخراج و به یکی ازدو شکل بسیط،یعنی مفاهیم،یا مرکّب،یعنی گزاره های إخباری یا توصیفی بیان می شوند و شالوده ی استخراج و تدوین اهداف،اصول،برنامه هاو روش ها به شمار می آیند.»

3. 3. در قسمت بعدی محقق به معرفی چند نمونه از مبانی انسان شناسی حج پرداخته است از جمله :پرستش گری،عقل ورزی،حقیقت جویی،اجتماع گرایی،مسئولیت پذیری،کمال گرایی.

پرستش گری
در این قسمت به این مسئله اشاره شد که پرستش گری یکی از ویژگی های ذاتی انسان است که خداوند در وجود انسان نهاده است و مربیان الهی با شیوه های نظری و عملی به پرورش این نهال فطری پرداخته اند. ،آنان نوع پرستش وآداب واعمال مربوط به آن رابه بشر آموختند واز پرستش معبودی غیر ازذات یگانه پروردگار متعال جلوگیری کردند. برای این منظور برنامه هایی از سوی اسلام وضع شده است که یکی از ان برنامه ها حج می باشد. در سرتاسر برنامه ی تربیتی حج این ویژگی ذاتی انسان نمود و بروز پیدا می کند،تمامی حرکات و افکار انسان از طواف گرفته تا حلق و تقصیر همه باید برای خدا و در جهت رضای خدا باشد.انسان قبل از حج تعلقاتی دارد که او را از معبود حقیقی خود دور کرده است، انسان در حج ازهمه ی تعلقات و وابستگی های خود دست شسته و معبود حقیقی خود را می یابد و با او انس می گیرد و با الگو برداری از پیامبران و امامان(ع) به طور نظری و عملی به پرورش این نهال فطری خود می پردازند.
عقل ورزی
مسئله ای که در این قسمت به آن اشاره شد،این بود که خداوند قوه ای به نام عقل به انسان داده است تا به وسیله آن به آگاهی وتفکرخویش عمق وسامان بخشد ورفتاروغرایز خودراهدایت کند دهد.از طرفی، اسلام شایسته ترین برنامه های جهانی را که می تواند انسان را به سوی علم و بینش و تحرّک و تفکّر وتعمّق سوق دهد، و نیز شرایط مساعد به عالم بشرّت ارزانی داشته است.یکی از مهم ترین برنامه های اسلام در جهت تحقق این اهداف،برنامه حج و نیز وجود معلمان و الگوهای بی نظیر در ان است که با استمداد از آنها می توان به مراحل بالایی از این ویژگی رسید.تشویق به بهره گیری ازعقل واندیشه و سفارش بسیاری از ائمه ی ما در این بوده است که در سفر تربیتی حج و به خصوص در صحرای عرفات و مشعر به تفکر بپردازند و از این طریق به جایگاه خود در دنیا و نیز به شگفتیهای آفرینش پی برده و از این طر یق به خداشناسی دست یابند.
شکوفایی این نعمت خداوند،شرایط مساعد ومعلمان حقیقی را می طلبد،که اسلام به این مسأله مهم بی توجه نبوده است.از جمله وضع عمل عبادی حج و نیز وجود معلمان و الگوهای بی نظیر در حج که با استمداد از آنها می توان به مراحل بالایی از این ویژگی رسید.تشویق به بهره گیری ازعقل واندیشه و سفارش بسیاری از ائمه ی ما در این بوده است که در سفر تربیتی حج و به خصوص در صحرای عرفات و مشعر به تفکر بپردازند و از این طریق به جایگاه خود در دنیا و نیز به شگفتیهای آفرینش پی برده وطبق بیان نورتنی امام صادق(ع) به روش درست زندگی پی برده و به جایگاه خود در زندگی دست یابد و بداند که از کجا امده و برای چه آمده و به کجا خواهد رفت و از این طر یق به خداشناسی دست یابد.
حقیقت جویی
موضوعی که در این قسمت به آن پرداخته شد این بود که یکی ازگرایش های اصیل انسان ، حقیقت جویی است. مقصود ازحقیقت جویی ، اشتیاق انسان به شناخت روابط بین پدیده ها است. تشویق به بهره گیری ازعقل واندیشه وقرار دادن نشانه های روشن درخلقت جهان وارسال رسل وبه جا آوردن عبادت ازجمله عبادت معنوی وروحی وتربیتی حج به پرورش این روحیه درانسان کمک کرده است. درواقع کل آیاتی که درمورد حج مارا به نحوی با این مناسک بزرگ وتربیتی ، به تفکر وتعقل دعوت می کند درجهت تقویت این توانایی است. ازنظر اسلام آدمی باید با کوشش وتلاش مستمر جوینده حقیقت باشد. اما صرف وجود این گرایش متضمن هدایت نیست، انسان حج گزار باید این سفر تربیتی را انجام دهد تا واقعیات وحقایقی که قبلاً ازذهن او دوروپنهان مانده بود درنظرش جلوه گرشود.
انسان حج گزار چون حقیقت جو می باشد باید خود درجستجوی حقایق برآید وپیامبران ومعصومین را الگوی خود قرار دهد وبا اسرار ومعارف مناسک حج آشنا شود و بعد ازسفر حج به آن هاعمل کند ودرجهت تقویت این گرایش ازهیچ تلاشی فروگزار نکند. بنابر این اثر تربیتی تقویت گرایش به حقیقت جویی دراین است که انسان حج گزار با تکیه بر تفکر خود ، توانایی بیشتری در تشخیص رموز واسرار تربیتی حج پیدا کند.
اجتماع گرایی
اجتماعی زیستن یکی از گرایش های فطری انسان است. اومایل است با دیگران روابط اجتماعی برقرار کند ودر تعامل بادیگران زندگی کند. رشدابعاد دیگر وجودنیز در روابط اجتماعی تحقق می پذیرد.
از جمله برنامه های عبادی که اسلام برای رشد این جنبه از ویژگی های ذاتی انسان نهاده است،حج است.حاجی هیچ یک از اعمال و مناسک حج را به تنهایی و در خلوت انجام نمی دهد.از طواف گرفته تا منی ،همه باید در جمع ودر میان اجتماع انسانها انجام گیرد.تا حاجی به علت قرار گرفتن در این شرایط راه ورسم درست زندگی در اجتماع را بیاموزد.
مسؤولیت پذیری
در این مبحث به این مسئله اشاره شد که انسان ۴مسئولیت بزرگ دارد که عبارتند از :
۱٫مسئولیت انسان در برابر خداوند۲٫مسئولیت انسان در برابرخود۳٫مسئولیت انسان در برابرجامعه۴٫مسئولیت انسان در برابر طبیعت
حج و انجام اعمال آن بهترین موضع برای به جلوه در آوردن این ویژگی فطری انسان است،انسان حج گذار از همان لحظات نخستین در مقابل خود وخدای خود ودر مقابل جامعه و طبیعت مسئول است که اگر این مسئولیت را به درستی انجام ندهد حج او مقبول نیست.
کمال گرایی
کمال گرایی یعنی اینکه انسان ازنقص گریزان است ومایل است درهرچیزی به نهایت آن برسد. این ویژگی آدمی نیز مانند ویژگی های دیگر یک رشد حقیقی وصادق دارد ویک رشد غیرحقیقی وکاذب کمال گرایی انسان زمانی درمدار اصلی خودقرار می گیرد که درجهت خداوند متعال باشد. به همین دلیل کمال گرایی الهی به انسان اطمینان وآرامش می بخشد وکمال خواهی درامور غریزی ودنیوی ،تشویش خاطر ونگرانی را زیاد می کند.
کمال گرایی انسان در حج به بالاترین نمود خود می رسد.در حج انسان حج گذار پیوسته در جهت کمال وجودی خویش در حرکت است.اگر هریک از اعمال حج را مرحله ای از مراحل کمال فرض کنیم،در پایان و بعد از انجام اعمال منا به بالاترین درجه کمال وجودی خویش که همان لقای امام و از بین رفتن کثافات درونی خویش توسط امام است، می رسد.
۵-۴- خلاصه ی نتایج مربوط به سؤال سوم تحقیق :
اسرار تشریع وظیفه دینی حج از منطر قرآن و روایات چیست؟
در این بخش محقق به بررسی سرّحج به طور عام واسرار مناسک حج به طور خاص پرداخته است :